Multilingual Turkish Dictionary Azerbaijani Explanatory Dictionary

BASMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f.
üstden sıxmaq, tezyiq et-mek, ağırlıq vermek. Qar basıb, ağacın bu-dağınıyatırdı.
Nəriman
. bu adamın əllə-rini tutdu, dizi ilə boğazını basdı.. Mir Celal. // Sıxışdırmaq, itelemek. Seyid Əhməd Seyid Səmədi görən tək camaatı basa-basa (z.) ona tərəf yüyürdü. Ə.Haqverdiyev..
Tapdalamaq, ayaqlamaq, basdalamaq. Qarları basa-basa (z), dağları aşa-aşa iki nəfər təhkimçi gəldi. Mir Celal..
Altına alıb şikest etmek, ezmek, ya öldürmek. Avtomobil adam basdı. Qatar inək basdı. At uşağı basıb.
Faytonçu atları sax-laya bilməyib, Nurəddini basdı. S.S.Axundov.
Qalib gelmek, meğlub etmek. Düşmə-ni basmaq. // ötmek, birinciliyi qazanmaq, üstün gelmek. Uzun pəhləvan balacanı basdı.
Qara məni basınca, mən qaranı basım. (Ata. sözü). [Movlamverdi:] Bəli, bəli, işin həqiqəti budur ki, qara ləkə ağ ləkəni basmasın. C.Memmedquluzade.
Soxmaq, tıxamaq, dürtmek, tepmek. Şeyləri çamadana basmaq. Pulu cibinə bas-maq.
[Musa kişinin] yalnız ağzına dəsmal basdıqda səsi eşidilməz oldu. M.İbrahimov. Nəhayət, bütün fəhlələr köməkləşib, qapağı quyunun ağzına basa bildilər. M.Hüseyn.
Qoymaq, keçirmek, geymek. Xan acı-ğından şəbkülahını başına basıb, bir az vəhşi heyvanlartək nərildədi. çemenzeminli.
Batırmaq, içine salıb islatmaq. Gönü suya basmaq.
Bürümek, qaplamaq, ehate etmek, qa-bağını tutmaq, görünmez hala salmaq. Dağları çən basıbdır. Ətrafı tüstü basıb, göz gözü görmür. Göy üzünü bulud basıbdır. // Doldurmaq, yayılmaq. Ətrafı səs bas-mışdır. Onun şöhrəti aləmi basmışdır.
örtmek. Otağın fərşi çoxdan bəri süpü-rülməmişdi. Künc-bucağı, tavanı hörümçək toru basmışdı. M.S.Ordubadi. üstünü şeh və qırov basmış körpə otlar günəşin işıqları altında parıldayırdı. M.İbrahimov. Ayna
. yonca basmış bir cığırla kəndə doğru yönəldi. Ə.Memmedxanlı.

Bir şeyin çoxluğunu, sıxlığını, geniş sahe tutduğunu, yayıldığını bildirir. Bağçanı kol-kos basıbdır. Pambığı alaq basıbdır. Sahili su basmışdır. Saqqal basmaq. Tər basmaq.
Qar basmış və ağarıb gedən çöl-lərdən və təpələrdən başqa bir şey gözə dəymirdi. M.İbrahimov. Xəlilin günəşdən yanmış buğdayı yanaqlarından, tük basmış sərt üzündən uzun müddət vuruşub yorul-duğu dərhal sezilirdi. M.Hüseyn.
məc. Boğmaq, cebr etmek, zülm et-mek, sıxışdırmaq. [Safo:] Onlar [varlılar] fağırları basan, camaat üstünə xoruzlanan, böyük görəndə arxası yerdə, kiçik görəndə ayaq üstə kəkələnəndirlər. S.Rehimov.
Ansızın hücum etmek, üstünü almaq, üzerine atılmaq. çar polisləri tətilçilərin evlərini basırdılar.
[Silahlı adamlar] qoşun gətirib, evi basmağa gəldilər. M.S.Ordubadi.
Ağırlıq göstermek, ağırlıqdan eyil-mek. Tərəzinin bir gözü basır, düzəldin.
Vurmaq, qoymaq. Möhür basmaq. Damğa basmaq. Naxış basmaq.
örtmek, qapamaq. Qapını basmaq. Pəncərəni bas, tozgəlməsin.
[Mirze:] Dörd ətrafı işıq tutan zaman qapıları basıb, ca-maatı işıqdan məhrum etməyin. Ə.Haqver-diyev. [Mesum kişi] dərhal qapını basıb, mətbəxə qayıtdı. Mir Celal.
məc. dan. özünü teriflemek, öymek, goplamaq (çox vaxt tərkiblərdə işlənir). Görün yenə nə özündən basır. Basıb bağ-lamaq.
Tərbiyəsiz uşaq kimi, boş-boşuna hırıldama; Baş-qulağın düzəlməyib, çox da basıb guruldama. M.Ə.Sabir.
dan. k.t. Mayalandırmaq (heyvanlar haqqında).

Tutmaq; aramsız, dalbadal atmaq, üzerine yağdırmaq. Daşa basmaq. Gülləyə basmaq.
[Molla Abbas:] Axır mən haraya gedim? Uşaqlar məni daşa basır. C.Memmed-quluzade.
İtelemek, kenara çekmek. Arabanı irəli bas. Stolu bir az dala bas. Kitabları yana bas ki, yer açılsın.
Yırtmaq, dağıtmaq, parçalamaq, öldür-
mek. Canavar inək basıbdır.
Ikindi çağı
idi. Obada "Dursunu ayı basmış!"
deyə
səs qopdu. A.Şaiq.
örtmek, keçmek, addamaq, aşmaq. Əşrəf üç yaşına basmış(dı). A.Şaiq.
Bir sıra isimlere qoşularaq, mürekkeb feil ve müxtelif ifadeler düzeldilir; mes.: yuxu basmaq, vahime basmaq, bağrına bas-maq, ayaq basmaq ve s.

BASMAQƏLIB : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. dan.
Heç bir fikir
işlenilmeden, kor-korane teqlidden ibaret olan; şablon.
Başdansovma, atüstü, telesik görülmüş.

BASMALAMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax basmarlamaq.

BASMANAXIŞ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.üzerine renglenmiş xüsusi qeliblerin basılması ile parçada naxış alınmasından ibaret qedim xalq seneti növü; naxışvurma üsulu. Basmanaxış üsulu ilə hazırlanmış Gəncə və Basqal kəlağayıları.

BASMARLAMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Basmarlamaq"dan f.is.

BASMARLAMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f. Birden qaba suretde basıb tutmaq, qamarlamaq, süpürlemek, tutmaq, sıxcalamaq. Pişik siçanı basmar-ladı.
Onda gördük ki, Tərlan Məşədiağanın bir yanında bibisi oğlu Əyyubu basmarla-yıb, cücə kimi altına alıbdır. S.S.Axundov. Ayaqyalın uşaqlar qara düşüb, çil toyuğu basmarlayıb tutdular. S.Rehimov.

BASMARLANMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Basmarlanmaq"dan
f.is.

BASMARLANMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

məch. Birden qaba suretde basılıb tutulmaq.

BAŞ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
İnsan bedeninin kelle ve sifet-den ibaret olan yuxarı hissesi. Iri baş. Onun başı ilə bədəni arasında tənasüb yoxdur.
Baş bədənin tacıdır, gözlər onun daş-qaşı. (Ata. sözü). // Heyvan bedeninin beyin olan yuxarı ve ya ön hissesi. Toğlular başlarını qaldırıb, Quluya baxdılar və yenə də mərz-dəki xırda göy otu yeməyə başladılar.
M.İbrahimov. □ Başı axmaq (dolanmaq)
- başı gicellenmek, başı herlenmek. Başı çatlamaq
başı berk ağrımaq. Başına vurmaq məc.
beyine tesir etmek. Spirt başına vurdu. Başını çevirmək
baxma-maq, görmemek üçün üzünü döndermek. // Başın beyin ve saç olan yuxarı hissesi; kelle, qafa. Başına vurmaq. Daz baş. Ba-şında bir dənə ağ tük yoxdur. Başına papaq qoymaq.
Başımdan ağrı qopur, gözlərimə qaranlıq çökür. Mir Celal. Başını sığalla-maq məc.
mehribanlıqla, nevazişle başına el çekmek.
məc. Zehin, şüur. Başımda hər şey qa-rışdı. Belə bir şey heç başımda yox idi. Ba-şıma yaxşı bir jikir gəldi. // məc. dan. Ağıl, zeka menasında. Kişidə baş var.
Bir şeyin en yuxarı hissesi, tepesi, zir-vesi, üstü. Qüllənin başı. Ağacın başına çıxmaq.
Tərlan kimi gözlərini zillədi; Dağ başından evin səmtin bəllədi. A.Sehhet. Dağların başında bulud qaynaşmağına bax-mayaraq, hava isti idi. çemenzeminli. Ağacların başını axtardıq, zirzəmilərə adam saldıq. Mir Celal.
Bir şeyin qalın, çıxıq, yumru ucu, tepesi. Vintin başı. Mıxın başı. // Yumru şekilde olan her şey. Bir baş soğan (kələm).

Kenar, qıraq, yan. [Əbülhesen bey:] Nə isə şam süfrəsinin başına keçdim. M.S.Ordubadi. Yuxuda görürəm ki, sərin bir bulaq başındayam. M.Hüseyn. Əkbər kişi kəhriz başında oturub sərinləyirdi. Mir Celal.
Bir şeyin başlandığı yer, başlanğıc. çayın başı. Arxın başı. Kanalın başı. Yolun başı. Tarlanın başı.
[Cahangir:]
.Gedib suyun başını pambığa sarı çevirsinlər. Ə.Haqverdiyev. Birdən tingə başından qəfildən bir dəstə qız onun qarşısına çıxdı. Ə.Memmedxanlı. // Müeyyen bir müdde-tin, hereket ve ya hadisenin başlanğıcı, evveli, ibtidası. İlin başı. Ayın başı. Gələn ayın başında burada olaram.
[Hacı Kerim:] Gərəkdir ki, gələn həftənin başında pullar hazır ola, yola düşək. M.F.Axundzade. Yaz başı dolu yağardı. Mir Celal.
Uzunluğu olan bir şeyin son nöqtesi, ucu, qurtaracağı, kenarı, son hissesi. Xalça-nın başı. Salbanın başı çürümüşdür. Ağacın o biri başından tut.
Məhsəti xanımı istiq-bal edən dəstələrin bir başı İsfahan kən-dində, o biri başı isə
. Xanəgah kəndində dayanmışdı. M.S.Ordubadi.
Bir şeyin ön terefi, qabaq terefi, qarşıda olan kenarı, yaxud esas hissesi. Gəminin başı. Taxtanın başı hansıdır?
Yuxarı teref, hörmetli yer. Məclisin başı. □ Başa keçirmək
meclisin yuxarısına keçirmek, birinci yere keçirmek, en hör-metli yerde, başda oturtmaq, hörmetini qal-dırmaq. Başa keçmək
meclisin yuxarısına keçmek, en hörmetli yeri tutmaq, başda otur-maq. Aşağı baş
meclisin ikinci dereceli yeri, terefi. Yuxarı baş
meclisin en hör-metli yeri, terefi. Vaqiflə Mirzə Əliməmməd xalqa təzim edə-edə yuxarı başa keçib, gös-tərilən yerdə əyləşdilər. çemenzeminli. Bütün ailə onun [Nazile xanımın] ayağına qalxdı, yu-xarı başa keçirdilər. Mir Celal.

Heyvanları saymaq üçün hesab vahidi. Beş baş inək. On baş qoyun. Kolxozun yüz baş qaramalı var.
Əgər qatıra minə bil-səydi, düzü, anamın qəbri haqqı, ona [Bex-tiye] dörd baş düyə verəcəkdim. S.Rehimov.
Aile üzvü, nefer, adam menasında. Beş baş ailəm var.
[Qulam dayı:] özümdən başqa altı başdır. M.Hüseyn. [Reis:] üç baş olana iki otaq! Beş başdan yuxarı üç otaq.
Mir Celal.
sif Vezifece böyük olan; başçı, reh-
ber, birinci, böyük. Baş mühəndis. Baş
mühasib. Baş katib. Baş dirijor.
Baş həkim
xəstənin bu sözlərindən daha da həyəcan-
landı. M.S.Ordubadi. Muradxan fermanın
baş çobanı idi. İ.Əfendiyev. □ Baş olmaq
- bir işde birinci olmaq, başçı olmaq. Başda olmaq
1) bax baş olmaq; 2) məc. esas yeri tutmaq, birinci olmaq. Orucluq ayının özünə məxsus süfrəsi vardı. Firni, tərək, bal halvası
. və sairə. Bozbaşla plov da başda olardı. H.Sarabski.
sif. Başqalarına nisbeten daha mühüm,
en esas, en böyük, başlıca. Şəhərin baş kü-
çələri. ölkənin baş şəhəri. Baş məsələ. İda-
rələr şəhərin baş binalarında yerləşmişdir.
- Nümayişçilər şəhərin baş küçəsinə doğru ağır-ağır irəliləyirdi. A.Şaiq. // Ali, en yük-sek. Baş idarələr. Baş məclis. Baş Mətbuat
Müdirliyi. Baş komandanlıq.
Əsgərin qəl-bindən qopdu bu cavab; Dedi: "Kremldir bizim baş ştab". S.Rüstem.
sif dan. Əla, en yüksek, en yaxşı, en
seçme. Baş mal.
Nənəqız oxumamış olsa
da, bilirdi ki, təhsil işində beş ən baş
qiymətdir. S.Rehimov.
Sözün evveline reqem getirmekle
işlenir
defe, kere menasında. [öküzler]
bir baş da gedib qayıtdılar. S.Rehimov.
[Mirze Hüseyn] çox əsəbi idi, otağı bir-iki
baş dolanıb, sonra Əsgərə lap yaxın oturdu.
S.Rehman. // İki nöqte arasında mesafe,
yol. Hər iki başı piyada getdik. Biletin bir
başı neçəyədir?
dan. Əsas, kök, sebeb, sebebkar. Bütün
işlərin başı odur.
Əgərçi qaşlarındır fitnə
başı: Hərami gözlərin əyyarə bənzər.
Nesimi. Arvadın işini Allah da bilməz. Genə
işlərin başı sənsən. N.Vezirov.
köhn. Keçmişde kendlerde işlenen
şerti su ölçüsü vahidi. [Tubu:]
.Getdin
ağadan üç günlüyə yarım baş su istədin, onu
sənəpulsuz vermədi? Ə.Haqverdiyev.
◊ Baş açıb ağlamaq köhn.
qarğış etmek, nifrin etmek. Baş açmaq
1) başa düşmek, anlamaq, düşünmek. Vallah, mən sənin sözlərindən baş açmıram. C.Memmed-quluzade. Biz də
. bisavad adamıq, ki-tabdan nə baş açacaq idik. Ə.Haqverdiyev.
.Vəli yeni hadisələrdən baş açmırdı. Mir Celal; 2) sünbül açmaq, sünbüllenmek. Taxıllar baş açdı; 3) oxşamaq, ölü üstünde ağlamaq. Baş açmamaq
başa düşmemek, anlamamaq, qana bilmemek. Vallah, xeyir ola, baş açmıram, toydur, ehsandır, nədir? S.Rehimov. Naçalnik bu işdən bir o qədər baş açmadı. M.Hüseyn. Baş ağartmaq məc.
bir işde çox çalışıb tecrübe qazan-maq. Mən bu işdə baş ağartmışam. Baş ağrıtmaq
zehmet vermek, eziyyet ver-mek, incitmek, vaxtını almaq, mane olmaq. [Cahan:] Boş yerə başını ağrıdıb, mənim də vaxtımı əlimdən alma!.. Ə.Haqverdiyev. Baş alıb getmək (qaçmaq)
bax baş almaq
ci menada. Gecə-gündüz gözüm, könlüm; Qan-yaş tökər yar əlindən; Baş alıb gedim nə yana; Bu iki xunxar əlindən. Q.Zakir. Baş alıb gəlmək
axışıb gelmek. Qoyun¬quzunun mələşməsi, atların kişnəməsi, uşaqların ağlaşması bir-birinə qarışmışdı. El baş alıb gəlirdi. çemenzeminli. Baş almaq
1) uzun-uzadı damşmaq, uzun-çuluq elemek; 2) qarşısına gelen istiqamete doğru getmek, baş götürüb getmek, qaçmaq. Ağa evdən baş alıb, dincəlmək üçün şəhərə yola düşdü. S.Rehimov. Baş aparmaq
- 1) üz tutmaq, yönelmek, getmek, el at-maq, meşğul olmaq. Baş aparıb hər biri bir sənətə! M.Ə.Sabir. O öz dəstəsi ilə bacar-dığı hər bir işə baş aparmaq imkanı verirdi. Ə.Əbülhesen; 2) zehle tökmek, lovğa-lovğa danışmaq, artıq-eskik danışmaq, danışığını bilmemek. Az danış, başımı aparma, kişi, sən sərsərisən. M.P.Vaqif. Baş aparma, Fərhad, adam kimi danış. N.Vezirov. [Mehter] xülasə çox baş apardı. Ə.Haqverdiyev; 3) qaçmaq, tabe olmamaq, baş götürüb qaçmaq. Bu atın bir eybi var ki, baş aparıb gedir.
Baş aparan "atları" səyirdərək dördnala; Qaçışır, gülüşürlər hey şeypur çala-çala. Ə.Cemil; 4) deng etmek, beynine tesir etmek, üzmek. Zurnanın səsi başımızı apardı. Baş atmaq
1) sözünün dal-qabağını gözlememek, yeke danışmaq, heddini keçmek; 2) nişaneni vurmamaq, onu yuxarısından vurmaq, düz vurmamaq (hedefi). Tüfəng baş atır. Baş bağlamaq
- 1) den emele gelmek (bitkilerde). Günə-baxan hələ baş bağlamamışdır; 2) məc. bağlanmaq, mehebbet yetirmek, uymaq. Oğlan qıza baş bağladı. Baş çapmaq
bax baş vurmaq
ci menada. Baş çəkmək
- hal soruşmaq, birinin halını bilmek üçün onun yanına getmek; deymek, yoxlamaq, yoluxmaq. Xəstəyə baş çəkmək.
Bir baş çəkin dərdməndin halinə; Ərzə yazsın, qələm alsın əlinə. M.V.Vidadi. Rəsul durub ayağa əl-üzünü yuyub dedi: gedim bir qonaqlara baş çəkim. "Aşıq Qerib ". [Xan:] Ələkbərə yazmışam ki, arabanı sazlasın; hazır olan kimi
. kəndə baş çəkəcəyəm. C.Memmedquluzade. Baş çıxarmaq
- 1) anlamaq, başa düşmek, qanmaq. Mən sənin işindən heç baş çıxara bilmirəm.
- [Meherrem:] Məgər sənin işindən mən baş çıxardıram? N.Vezirov; 2) b ax baş açmaq
ci menada. Baş çıxarmış şükufələr seyr edər; Yaşılına, o alına, sevdiyim. M.V.Vidadi. Baş dolandırmaq
1) birteher keçinmek, yaşamaq, güzeran etmek; 2) ciddi bir iş ile meşğul olmayaraq, vaxtını boş keçirmek, orada-burada yubanmaq. Gəl işini gör, baş dolandırma. Baş eləmək
yetişmek, ağa-rışmaq, irinlemek (çiban, yara haqqında). Baş endirmək
tezim etmek, baş eyib salam vermek. Xanı görcək yazıq baş endirdi; Gör onu xan nə gunə dindirdi. S.Ə.Şirvani. Tülkü görcək yavaş-yavaş gəldi; Endirib baş ədəblə çömbəldi. M.Ə.Sabir. Xidmətçi daxil olub baş endirdi. M.S.Ordubadi. Baş əymək
1) ehtiram etmek, tezim etmek, salam vermek. [Şah-mar bey:] Səfdərqulu, atan otağa daxil olanda, ya ki küçədə rast gələndə lazım bi-lirsən ayağa durub baş eymek, yoxsa lazım bilmirsen? N.Vezirov.
.Oturanlar hamısı baş əyib, dilucu salam verdilər. Mir Celal; 2) tabe olmaq, itaet etmek, alçalmaq. Arva-dının mərdliyini görən kişi ömründə düşmənə baş əyməz. M.Hüseyn. Baş gəzdirmək
- bax baş dolandırmaq. Baş girləmək
- bax baş dolandırmaq. Baş göstərmək
- zahir olmaq, meydana çıxmaq, görünmek. Baş götürüb qaçmaq (getmək)
bax baş alıb getmək. [Salman bey:] Bu ev cin, şeytan ocağıdı(r), baş götürüb gedənin canı qurtarı(r). N.Vezirov. [Şair] baş götürüb getdiyi uzaqlardan geri qayıtdı. Ə.Memmed-xanlı. Baş işlətmək
fikirleşmek. Baş kəsmək məc.
çox baha satmaq, insafsızlıq elemek. Baş qaçırmaq
boyun qaçırmaq, boynuna götürmemek, yaxa qurtarmaq, be-hane getirmek. Vədəsindən baş qaçırmaq. İşdən baş qaçırmaq.
[Namaz:] Xeyr, qoy görüm, Vəli, ayıb deyil baş qaçırırsan? M.F.Axundzade. Baş qaldırmaq
1) üsyan etmek, qiyam etmek; qalxışmaq, herekete gelmek, dirçelmek. [İngiltere ve çar hökumeti] hər nə cür olur olsun, İranda baş qaldıran inqilab hərəkatını boğmalı idilər. M.S.Ordubadi; // üze durmaq, itaetsizlik göstermek, tabe olmamaq; 2) bitmek, cücermek, başları görünmek. Buludlar par-çalanır, torpaq buğlanır, otlar baş qaldırır, quşlar civildəşməyə başlayırdı. M.İbrahi-mov; 3) oyanmaq, özünü hiss etdirmek.
ürəyində anlaşılmaz bir əndişə baş qal-dırdı. M.İbrahimov. Baş qarışdırmaq
bax başını qarışdırmaq. Baş qarışmaq
iş çox
olmaq, vaxt olmamaq. Burada yenə Mişa qayğıkeşlik göstərdi:
çıxart çörək yeyək!
- dedi,- sonra baş qarışar. Ə.Əbülhesen. Baş qatmaq bax baş qoşmaq
ci me-nada. Baş qaşımağa vaxtı olmamaq
işi heddinden artıq olmaq, qetiyyen boş vaxtı olmamaq. İşim çoxdur, baş qaşımağa vax-tım yoxdur. Baş qırxmaq (məc.)
fırıldaq işletmek, aldatmaq, tovlayıb almaq. Dağılıb çöllərə açdı hərə bir növ kələk; Qırxdı xal-qın başını hər biri misli-dəllək. S.Ə.Şirvani. Baş qoşmaq
1) fikir vermek, ehemiyyet vermek, maraqlanmaq. [Selim] bir daha qocaya baş qoşmayıb, oxuduğu romanı vərəqlədi.. M.Hüseyn. A kişi,
. buna baş qoşma, ağzına ağız verib özündən çıxarma. S.Rehimov; 2) meşğul olmaq, bir işe girişmek, özünü soxmaq, müdaxile etmek, qarışmaq. Katib tənglənib çıxardı, baş qoş-mazdı. Mir Celal; 3) sataşmaq, öceşmek. Uşaqlar, qoy getsin, baş qoşmayın. Ona baş qoşma, görürsən ki, anlamır. Baş qoymaq
- canını feda etmek, canından keçmek. Vətən yolunda baş qoymaq. Baş məqalə
- qezetde, jurnalda en birinci yerde çap olunan esas redaksiya meqalesi. Arsen qəzetin baş məqaləsində kəndə dair nə yazsaydı, Məşədibəylə bir yerdə müzakirə edərdi. M.Hüseyn. Baş salamatlığı
1) b ax başsağlığı; 2) dinclik, rahatlıq, salamatlıq, xetersizlik. Baş sındırmaq
çetin bir meselenin üzerinde çox düşünmek, çox fikirleşib hell etmeye çalışmaq. Professor Belokurov beş ildir bunun üstündə baş sın-dırır, heç bir yana çıxa bilmir. C.Cabbarlı. Hər daşın oxunması üzərində baş sındır-malara nə ehtiyac vardı? Mir Celal. Baş soxmaq
girmek, soxulmaq. Baş tapmaq
- anlamaq, qanmaq, başa düşmek, derk etmek. Onun işindən baş tapmaq olmur.
- [Süsen:] Hə, bağışlayınız, baş tapmadım. M.S.Ordubadi. Mirzə Kamal bəy başını qaşıyıb:
Mən baş tapmadım!
dedi. S.Rehimov. Baş təpmək
bax baş sox-maq. [Əhmed:] Bir xaraba qalmayıb ki, mən ora baş təpməyəm. N.Vezirov. Bir az fikir¬ləşdim; gözlərimi dörd tərəfə gəzdirdim: dərədə yatmışdım, bircə lağımdan başqa baş təpəcək yer yox idi. çemenzeminli. Baş tutmaq
1) emele gelmek, hasil olmaq, netice vermek. [Ağa Merdan:] Əgər bu iş mən deyən kimi baş tutsa, Təbrizdə mənim şöhrətim ərşi-fələkə çıxacaq! M.F.Axund-zade. Ancaq üç nəfər adam gəlmişdi. İclas baş tutmadı. Mir Celal. [Xelil:] [Şahmar], görünür sövdən baş tutmayıb. çox pərtsən, aşna. M.Hüseyn; 2) den bağlamaq. Bu taxıl hələ baş tutmayıbdır; 3) taxılı xelbirleyib zibilini temizlemek. Taxılı baş tutub, anbara yığdılar; 4) bir şeyin oğurluq olduğunu meydana çıxarmaq, oğurluq malı tutmaq. Baş tutmamaq
emele gelme-mek, hasil olmamaq, müveffeqiyyetsizliye uğramaq, netice vermemek. Kələyin baş tutmamasından şad və xürrəm halda Mah-mud bayıra çıxıb arvadının, çarşabı qoltu-ğuna vurub, yeznəsi ilə getməsini müşahidə edir. B.Talıblı. Baş üstə!
hazıram, yaxşı, razıyam menasında işlenen ifade. [Əhmed:] Baş üstə, Cahangir bəy, al bu pulları hər nədir.. N.Vezirov. Dedim:
Baş üstə. Və həkim soruşsa ki, niyə mənim davamı içmə-din, mən ona nə cavab verim? C.Memmed-quluzade. [Telebe:] Baş üstə, müəllim, sabah birgünlük xatiratımı yazıb gətirə-cəyəm. Qantemir. Baş vermək
1) emele gelmek, meydana gelmek, vaqe olmaq, sadir olmaq, ortaya çıxmaq, olmaq. Hadisə baş verdi.
Baş verir səndən öylə bir hərəkət; Ki, bütün xalq edir həmən nifrət. H.Cavid. [Ağa Hesen:] Xanım, niyə məni bəndəliyə qəbul etmirsən, məndən nə xata baş veribdir? M.F.Axundzade. [Konsul:] Son günlər bu cürə hadisələr çox tez-tez baş verir. M.S.Ordubadi; 2) başlamaq. Bulud zahir olunca, yağış baş verdi. Birdən külək baş verdi; 3) cücermek, bitmek, başı gö-rünmek. Əcəl macal verə, gün gəlib ötə; Baş verib bənövşə, yasəmən bitə. Aşıq İsmayıl. Lalələr kim baş verib xaki-məzarımdan çıxar; Firqətindən çəkdi kim, sinəmdə həsrət dağıdır. S.Ə.Şirvani. Baş vurmaq
1) gülle atdıqda hedefden yuxarıya vurmaq. Tüfəng baş vurur; 2) mübaliğe etmek, yeke-yeke danışmaq, lovğalanmaq; 3) bax baş çəkmək. [Pası] Cəbini yəhərli atının quca-ğına alaraq, kənddə evlərinə baş vurmağa gəlmişdi. S.Rehimov. Nuruoğlu səhər tezdən işə gedərkən dəftərxanaya baş vurub, hesabdarı yanına çağırtdırdı. M.Hüseyn; 4) suya batıb çıxmaq, dalmaq. üzgüçü baş vurub, sudan üzüyü çıxartdı.
Söhrətimiz bu ellərə yayılsın; Ey baş vurub göldə çimən durnalar. S.Rüstem. Gen qoynunda Xəzərin; Sulara baş vuraraq; Qayalar üzərində qağa-yılar uçur, bax!.. Ə.Cemil; 5) yırğalanmaq (gemi haqqında); 6) hemle etmek, hücum etmek. Qəhrəman baş vurdu bir də; üç düşmən tankını
. sovurdu göyə. R.Rza; 7) baş endirmek, tezim etmek. Molla Həmid baş vurub, çadırdan çıxır. M.F.Axundzade. [Hacı Ferec:] İndiyə kimi mənə məhəl qoymayan adamlar, məni görəndə ikiqat olub baş vuracaqlar. N.Vezirov; 8) din. keç-mişde: Meherrem ayında aşura günü qatı mövhumatçıların baş çapmaq, baş yarmaq ayini. Baş yarmaq
1) bax baş vurmaq
ci menada; 2) zerer vermek, ziyan vermek. Artıq tamah baş yarar. (Ata. sözü). [Namaz:] Artıq tikə məgər baş yarar? M.F.Axundzade. Baş yoldaşı
arvad, er, heyat yoldaşı. Baş yoldaşı gör nədir ha!
deyə, bir qadın əsnə(di).. S.Rehimov. Baş yormaq məc.
çox düşünmək, çox fikir-ləşmək Bunun üçün baş yormağa deymez. Baş(dan) beyindən olmaq
deng olmaq, çox eşitmekden, ses-küyden qulaqları batmaq. Başa aparmaq
1) b ax baş dolandırmaq
ci menada. Həmişə nalə və əfğan ilə ruzgarlarını başa apararlar və bir kəs onların dadına yetişmir.. M.F.Axundzade; 2) sürmek, keçirmek. Bir kənar guşəyə çəkilib, istirahət ilə ömür başa aparır. Ə.Haqverdiyev. Başa batmaq
ağıl kes-mek, inanıla bilmek, heqiqete yaxın olmaq. Başa bəla gətirmək (açmaq, olmaq)
bed-bextliye, eziyyete, narahatlığa, qayğıya sebeb olmaq; engel olmaq. Bu dünyada üç şey başa bəladı; Yaman övlad, yaman arvad, yaman at. Aşıq Əlesger. [Yusif:] Mən bilirdim ki, ucuqdan çıxmış qız axırda bizim başımıza bəla gətirəcəkdir. S.S.Axundov. [Kazım:] Axund, bilirsən ki, dilə düşməkdən qorxuram. Bu zamanda dilə düşmək başa bəla açar. çemenzeminli. Başa bəla olmaq
- zererli, eziyyetli, dözülmez, yaxud arzu-edilmez adam, şey haqqında. Başa çatdır-maq
axıra çatdırmaq, qurtarmaq, tamam-lamaq. Başa çatmaq
axıra yetmek, neha-yete varmaq, tamamlanmaq. Mühəndis Haqverdizadənin bütün hazırlıq işləri başa çatmışdı. S.Rehimov; // heyata keçmek. Neftçilər çalışırlar; dörd ildə başa çatsın; Böyük beşillik plan. M.Seyidzade. Başa çıxarmaq məc.
heddinden artıq üz verib, erköyün böyüdüb qudurtmaq, ayaqlandır-maq. Sən bu uşağı lap başımıza çıxartdın. Başa çıxmaq
1) erköyünlükden qudur-maq, heddini aşmaq, böyük-kiçik bilme-mek, ayaqlanmaq. Sənə dinmədikcə lap başa çıxırsan; 2) işi axıra qeder görmek, tamamlamaq, qurtarmaq. Əlimdəki işi başa çıxdım. Kitabı oxuyub başa çıxdım; 3) birin-cilik qazanmaq, üstün gelmek, qalib gelmek. Otüşdə başa çıxmayanın başı torpağa düşər. S.Rehimov. Başa düşmək
anla-maq, düşünmek, qanmaq. Gərək əhli-Təbriz kimi sahibi-mərifət
. olmaq ki, bu mətalibi başa düşmək. M.F.Axundzade. [Sefderqulu:] Vallah, başa düşə bilmirəm, məndən nə istəyirsiniz? N.Vezirov. Kərbəlayı Mirzəli-nin sözünü əvvəl dəfə biz heç başa düşmə-dik. C.Memmedquluzade. Başa əngəl olmaq
bax başa bəla olmaq. Başa gəlmək
1) yetmek, tamam olmaq, emele gelmek, hasil olmaq. Nahar hələ başa gəlmədi?
Köçaxır kəndi kövşənində Kür qırağına çəkilən bənd tikilib başa gəldi. Mir Celal; // heyata keçmek. Başa gəlir elədiyin niyyətlər; Gər sidq ilə doğru qeyrət eylər-sən. M.V.Vidadi; 2) bax başına gəlmək. Başa gətirmək
qayırmaq, düzeltmek, hazırlamaq. [Usta Ağabalanın] neçə həftəyə başa gətirdiyi başmaqlar məsciddə əl-ələ gəzirdi. çemenzeminli. Başa qaxmaq
- etdiyi yaxşılığı xatırladaraq, üzüne deye-rek utandırmaq, üzüne vurmaq, başa çax-maq, minnet qoymaq. Maro dodağını çeynəyə-çeynəyə:
Yastı-yastı danışıb, az başıma qax də!
dedi. S.Rehimov. Başa mindirmək
bax başa çıxarmaq. Başa salmaq
anlatmaq, qandırmaq, izah etmek. Bəzi kəndlərdə kimin ləhinə, kimin əleyhinə, nəyə qarşı əl qaldırmağı başa salmaq özü böyük hünər idi. Mir Celal. Başa vermək
1) axıra yetirmek, sona çatdırmaq; 2) yola aparmaq, yola vermek, reftar etmek. Başa vurmaq
1) axıra çatdırmaq, bitirmek, tamamlamaq, tamama yetirmek. Zeynal etiraz edib:
Oyunu başa vurmalısan!
- deyə onu yerində oturtdu. A.Şaiq. Vurdu başa öz ömrünü min qəmdə Nizami; "Şerim qalacaq, söylədi, ölsəm də!" Nizami. S.Rüstem; 2) axıra kimi gezmek, bir yeri diqqetle axtarıb araşdırmaq. [Qedim dayı] bazarı başa vurub, bir neçə fətir çörək aldı və qoltuğuna vurub, yolun ağzına düşdü. S.Rehimov; 3) b ax başa qaxmaq. Başa yetişmək (yetmək)
bax başa çatmaq. Yetişdi başa ömrüm, olmadı məqsudi-dil hasil. Q.Zakir. Başda dolandırmaq (gəz-dirmək)
aldatmaq, yalan vedlerle aldat-maq. [Birisi:] Ay muzdur, sən sənin Allahın, de görüm, bizi niyə başda gəzdirirsən? Ə.Əbülhesen. Başdan aşmaq (daşmaq)
- bol olmaq, heddinden artıq çox olmaq. Mağazalarda mal başdan aşır. Heç vaxtım yoxdur, iş başımda aşmışdır. Başdan atmaq
- redd etmek, qebul etmemek, boyun qaçır-maq. Başdan çıxarmaq
aldatmaq, azdırmaq, tovlamaq, pis yola sövq etmek. Hansı müflislər sizi başdan çıxardıblar? C.Memmedquluzade. Başdan çıxmaq
çaş-maq, sehv etmek, aldanmaq, yanılmaq. Mən başdan çıxdım, nahaq yerə onun sözlərinə qulaq asdım! Başı ayazımaq
bax başı ayılmaq
ci menada. [Vaqif:] Xülasə gecə-gündüz bu xanların bir-biri ilə höcəşməsin-dən heç başımız ayazımır. çemenzeminli. Başdan eləmək (etmək)
redd etmek, baş-dan ötürmek, özünden uzaqlaşdırmaq, canını qurtarmaq. Xanpəri qardaşı oğlunun sual-larına ağızucu cavab verib, onu başdan etməyə çalışdı. Ə.Veliyev. Fərzəlini başdan etmək üçün Kərbəlayı Hətəm xanla Hacı Səfiqulu kimi mötəbər adamların şahidliyini düzəltməkpis olmazdı. S.Rehimov. Başdan getmək
aldanmaq, yanılmaq, sehv etmek. Başdan keçmək
candan keçmek, özünü feda etmek. Başdan keçibən eşqdə cövlan gərək olsun; Meydani-məhəbbətdi bu, ey dil, ciyər istər. S.Ə.Şirvani. Başdan olmaq
(menfi menada)
1) tamam olmaq, qurtar-maq, bitmek; 2) redd olmaq, el götürmek, çıxıb getmek; 3) ses-küyden deng olmaq, tenge gelmek, darıxmaq. Bu hay-küy nədir, lap başdan olduq. Başdan rədd eləmək
- bax başdan eləmək (etmək). [Sefer bey:] Mirzə Turab, axund Molla Abuş buraya gəlir.. Ancaq sən Allah, tez başdan rədd elə getsin ki, nəşəmiz dağılmasın. B.Talıblı. Başdan sovurmaq
diqqetsizlik etmek, telesmek, bir işi keyfiyyetsiz, telesik gör-mek, başdansovma etmek. Baş-göz eləmək
- evlendirmek. [Dursun:] Axı bizim əhdimiz vardı, biz sizi baş-göz eləmək istəyirdik. Ə.Əbülhesen. Başı (bədəninə, çiyninə) ağırlıq etmək
hede menasında işlenen ifadedir. Başı açıq qalmaq məc.
himaye-siz, yiyesiz, kimsesiz qalmaq. Başı açılmaq
- 1) bax başı ayılmaq
ci menada. İşdən heç başım açılmır; 2) külli miqdarda axın ile gelmeye başlamaq. Sürünün başı açıldı.
- Bir neçə dəqiqədən sonra dəstənin başı açıldı. M.S.Ordubadi; 3) başlanmaq. [Əbdür-rehman bey:] Mətləbin başı açıldı, amma çox zülmnən. N.Vezirov. Başı aşağı etmək
- xecaletli etmek, xecalet çekmesine, utan-masına sebeb olmaq. Yalnız teatr sevgisi onları dost-düşmən yanında xar eyləyir, ata-ana yanında başı aşağı edirdi. S.Rehman. Başı aşağı olmaq
xecaletli olmaq, etdiyi bir iş üçün xecalet çekmek, utanmaq. [Pirverdi bey:] Sizə məlumdur ki, mən on yeddi ildi ki, ixlas ilə qulluq eləyirəm. Və bir dəfə olmayıb ki, mən dövlət yanında başı aşağı olum. C.Memmedquluzade. Başı ayılmaq
1) işden asude olmaq, rahat ol-maq, xilas olmaq. İşdən heç başı ayılmayır.
- [Püste dedi:] Qoy qonşumuz(un) yasından başım ayılsın, mən bir qazan qaynadaram ki.. H.Sarabski; 2) serxoşluğu keçmek, ayıl-maq. Başı aynımaq
bax başı ayılmaq
ci menada. Qoy bir başım aynısın. Başı bağlanmaq
satılması, işlenmesi, istifade edilmesi mehkeme ve s. terefinden qada-ğan olunmaq. Başı batsın, başın batsın
- qarğış. Sənin başın batsın! Kaş sən heç gəlib bunu görməyəydin,
deyə Mahmud əmi Əsədin üstə çığırıb və özü də qaçanlara qoşulub, kəndə sarı yönəldi. B.Talıblı. Başı bənd olmaq
1) evlenmek, evli olmaq, aile sahibi olmaq; 2) bax başı qarışmaq. Başı böyümək
bax başı şişmək. Qəm
tünlük, mən yalqız, yüzyana çəkər; Zakirəm, böyüyüb başım, ağlaram. Q.Zakir. Başı çıxmaq
tanış olmaq, aşna olmaq, beled olmaq, bilmek, başa düşmek, anlamaq. İnsan gərək qorxaq olmasın, insanda gərək cürət ola, belə-belə işlərdən başı çıxa. B.Talıblı. Başı çıxmamaq
beled olmamaq, tanış olmamaq, bilmemek, başa düşmemek, bacarmamaq. Tükəzban xalanın siyasətdən çox da başı çıxmazdı. B.Talıblı. [Meded:] Haqq-hesabdan nə sənin başın çıxır, nə də mənim. İ.Əfendiyev. Başı daşa dəymək
- felakete, uğursuzluğa rast gelib peşman olmaq, acı tecrübe görmek. Başı daşa dəy-məyincə, ağlı başına gəlməz. (Ata. sözü). Başı ətlənmək
varlanmaq, pullanmaq. Başı gərm olmaq
başı qızışmaq. Nə deyim, ay qardaş, başı gərm olsa, getdi gecə yarısına. Mir Celal. Başı gicişmək məc
heç bir sebeb olmadan özü üçün xeterli iş tutmaq, eceli çatmaq. Başı xarab olmaq
sarsaqla-maq, gicleşmek, xeriflemek, başına hava gelmek, ağlını azdırmaq. [Mirze Cavad:] Bala, sənin başın xarab olubdur. Ə.Haqver-diyev. Başı xoş olmaq
halı, ehvalı yaxşı olmaq. Başı ilə cavab vermək
bütün me-suliyyeti boynuna götürmek, zamin olmaq. Başı qarışmaq
bir şeyle meşğul olmaq. Bu gün mənim başım qarışıqdır.
Hacı Nəsirin başı yas yerinə gələn adamlara qarışdığından, oğlundan xəbərsiz idi. S.S.Axundov. Kişinin
. başı qarışar, uşaq isə onu gözləyər, mollaxanasının vaxtı keçərdi. H.Sarabski. Başı qızışmaq
1) çox meşğul olmaq, bir işle ciddi meşğul olmaq, her şeyi unutmaq. Səhərdən axşama kimi işlə başı qızışmış, yemək belə yadına düşmür; 2) hirslenmek, esebileşmek, özün-den çıxmaq. Elə başı qızışmışdı ki, heç kəsi tanımırdı. Başı şişmək
işin çoxluğundan, derdden, yaxud başqa bir sebebden ne edeceyini bilmemek, başını itirmek.
. İndi yay fəslidir, indi belə-belə məqalələrin vaxtı deyil; istidən adamın başı şişir. C.Memmed-quluzade. Başı ucalmaq, başı uca olmaq
- yükselmek, böyümek, artmaq, hörmet, nüfuz qazanmaq (yaxşı bir iş görmək nəti-cəsində). Qəhrəman istəyirdi ki,
. Möhsün bəyin üzü ağ, alnı açıq, başı uca olsun. S.Rehimov. Başı üstündə durmamaq
berk kefli adam haqqında. Başı üstünü kəsmək
1) yanından ayrılmamaq, yanını kesdirib durmaq, qulluq etmek. Bütün günü həkim xəstənin başı üstünü kəsmişdi; 2) məc. qısnamaq, telesdirmek, sıxışdırmaq. Başı yastığa enmək
naxoşlamaq, xeste-lenmek. Başıma (başına) dəysin
çox pis, keyfiyyetsiz, deyersiz iş haqqında. Dedi ki, belə iş mənim başıma dəysin. "Kirpi" Başına yeritmək
bax beyninə yeritmək (salmaq) ("beyin"de). Başın(ız) sağ olsun!
- teziye ve teselli ifadesidir. Ana, başın sağ olsun, oğlun mənimlə gəlirdi, yolda onu həramilər soyub öldürdülər. "Aşıq Qerib". Qorxuram tən edib deyələr sənə; Zakirin ölübdür, başın sağ olsun! Q.Zakir. Başın(ız) üçün!
and yerinde işlenir. Başın(ız)a dolanım (dönüm, dönərəm)
1) yalvarış, nevazişle xahiş bildiren ifade. Dolanım başına, ey sərvqamət; Qonaq kafir olsa, lazımdır hörmət. Q.Zakir. A başına dönüm, sən mənim gözümə bir ağıllı adam gəlirsən. Ə.Haqverdiyev. Nina bacı, mən ölüm mənə bənd olma, belə başına dönərəm. M.S.Ordu-badi. [Cavad:] Ay Mirzə! Başına dolanım, atadan, babadanqalma bir parça yerim vardı.
.İndi Səfər ağa gəlib yerimi tutub. B.Talıblı. Başına ağıl qoymaq
yaxşı meslehet vermek, pis emelden daşındır-maq. Başına almaq, aləmi başına almaq
- bax başına götürmək. Bəs necə oldu ki, Cənnət xanım evdə ola-ola Verdiyevin küy-kələyi aləmi başına alır? Mir Celal. Başına and olsun!
bax başın(ız) üçün. Başına at təpmək
deli olmaq, sarsaqlamaq, ax-maqlamaq, axmaq danışmaq (ya iş görmek). Başına buraxmaq
başlı-başına buraxmaq, öz ixtiyarına qoymaq, serbest buraxmaq, baxmamaq, nezaretsiz qoymaq, daha maraq-lanmamaq. Başına cəm etmək- bax başına toplamaq. Qışın uzun gecələrində nənəm kürsüyə od töküb qızdırandan sonra, bizi başına cəm edib, qaravəlli və nağıl danışıb, hərdən bir mənim tərcümeyi-halımdan söh-bət elərdi. H.Sarabski. Başına çarə qılmaq
(görmək)
tedbir aramaq, çıxış yolu tap-maq. Dəli könül, gör başına bir çarə; Gözü sərxoş, zülfü ilan gəlmişəm. Q.Zakir. Başına çəkmək məc.
hamısını birden içmek, tamamile içmek, acgözlükle içmek. Kişi parçı bir nəfəsə başına çəkdi. İ.Əfendiyev. Başına daş düşmək
1) gözü götürme-mek, paxıllıq etmek, hesed aparmaq. [Tü-kezban:] Niyə əlinizi qaldırmırsınız? Bir dənə arvad adı gələndə başınıza daş düşür, qoymursuz seçilməyə. B.Talıblı; 2) felakete uğramaq, bedbextlik üz vermek. Başına daş salmaq
boş yere telef etmek, puç etmek, itirmek, serf etmek, korlamaq (pulu, malı və s.-ni). Kitabın başına daş saldın. Başına dolanmaq
heddinden artıq eziz-lemek, nevaziş etmek, qayğısını çekmek. Ata və ana gecə və gündüz Nurəddinin başına dolanırdılar. S.S.Axundov. Başına düşmək
yadına düşmek, üreyi istemek, xatiri istemek. çoxdandır səni görməmi-şəm, başıma düşdün, gəldim səninlə bir az dərdləşək. H.Sarabski. Başına gəlmək
- birine hadise üz vermek, bir hadiseni şex-sen görmek, tecrübe etmek, görüb keçir-mek; meruz qalmaq, rast gelmek. Gülpəri-nin qorxduğu başına gəldi. Belə ki, ağır yüklü fayton əyri-üyrü və eniş-yoxuş yol-lara çatdıqda, bir döngədə aşıb, oxu və çarxı sındı. S.S.Axundov. Başına girməmək
- başa düşe bilmemek, anlaya bilmemek. Başına götürmək
1) her terefe dolmaq, yayılmaq. Bankanın ağzı açılanda ətir qoxusu evi başına götürdü. Ə.Haqverdiyev. Ayının bağırtısı meşəni başına götürmüşdü. S.S.Axundov; 2) berkden danışaraq başqa-larına aman vermemek. Başına hava gəlmək
- ağlı başından oynamaq, deli olmaq. Əmir, Teymur oğlu Miranşahın başına hava gəl-diyi üçün ona tapşırılan vilayətləri alıb, oğlu şahzadə Omərə verdi. A.Bakıxanov. [Cavahir xanım:] Atam bu əhvalatı eşidən kimi başına hava gəlib. N.Vezirov. Başına iş gəlmək
belaya uğramaq, müsibet üz vermek, qeza üz vermek, hadise üz vermek, çetin ve çıxılmaz bir veziyyete düşmek. Usta Ağabalanın başının yarısı təraş olma-mışdı; birdən Kərbəlayı Qulu geri çəkilib dedi:
Usta, axı başıma bir iş gəlib. çemen¬zeminli. Başına iş gətirmək
engele sal-maq, pislik elemek, belaya, felakete uğrat-maq. [Sekine xanım:] Gülsəba, heç bilirsən ki, mənim bu bihəya qardaşım arvadı başıma nə iş gətiribdir? M.F.Axundzade. [Necef bey:] Süleyman! Axırı bu iş qalmışdı ki, mənim başıma gətirdin. Ə.Haqverdiyev. Başına it oyunu açmaq, başına itin suyu-nu tökmək
biabır etmek, tehqir edecek derecede danlamaq. Qumru
. söz verdi ki, gedib evində muzdurun başına itin suyunu töksün. Ə.Əbülhesen. Başına kələk açmaq
- ağır bir veziyyete salmaq. Başına kül (olsun)!
qarğış ifadesidir. Başına qalmaq
- 1) heddinden artıq olmaq, bol olmaq, sa-tılmamaq, müşterisi olmamaq. Bazarda üzüm başına qalıbdır.
Yatar mühaciri-islam ac, qar üstündə; Qalar pilov başına mətbəxində əyanın. M.Möcüz; 2) sahibsiz qalmaq, baxımsız qalmaq, nezaretsiz qal-maq. Başına qəza gəlmək
bax başına iş gəlmək. Başına qiyamət qopmaq
müsi-bet üz vermek. Görməsəm başıma qopar qiyamət; Sərvi-qədin məddi-nəzərdir mənə. Q.Zakir. Başına mindirmək
bax başa çıxarmaq. [Əsger:]
.Allah mənim atamı öldürsün ki, səni də mənim başıma mindirdi. N.Vezirov. Başına oyun açmaq
bax başına kələk açmaq. Başına oyun gətir-mək
bax başına iş gətirmək. Başına pislik gətirmək
namusuna tecavüz etmek, zorlamaq. Başına tənbəki oyunu açmaq
bax başına oyun açmaq. Başına topla-maq
başına yığmaq. Başına vurmaq məc.
- 1) fikirleşmek, düşünmek, götür-qoy elemek. Hey başıma vururam, ağlım bir şey kəsmir; 2) bax başa qaxmaq. Başına yığılmaq
bir şeyin ve ya bir adamın etra-fına toplaşmaq, yığılmaq. çağırın Qeys ilə Fərhadı yığılsın başıma. S.Ə.Şirvani. Başına yığmaq
etrafına toplamaq (yığmaq). Nuşirəvanın oğlu Nuşizad həbsxanadan çıxıb, başına çoxlu adam yığdı. A.Bakıxa-nov. Başında durmaq
rehberlik etmek, başçılıq etmek. Başında gəzdirmək
çox hörmet ve tezim etmek. Başında qalmaq
yadında qalmaq, verdiş elemek, unutmamaq. Başında qoz sındırmaq
çox incitmek, birinin üzerinde hökmranlıq etmek, ağalıq etmek, istediyini etmek. Gənə onu istəyir-sən ki, təzədən boynuyoğunlar gəlib bizim başımızda qoz sındırsınlar? M.Hüseyn. Başından atmaq
bax başdan atmaq. Başından basmaq
inkişaf etmeye, tereqqi etmeye, ireli getmeye qoymamaq, sıxışdır-maq, ezmek. Başından böyük (yekə) danışmaq
danışığında heddini aşmaq, hed-dini bilmemek, yaxud öz yaşına, veziyye-tine, biliyine ve s.-ye uyğun danışmamaq, yeke-yeke danışmaq. Başından çıxarmaq
- 1) fikrinden çıxarmaq, yada düşülmemek, yadına salmamaq; 2) "öz" sözü ile
uydur-maq, icad etmek. Bunu öz başından çıxar-mısan, yoxsa biryerdən eşitmisən? Başından çıxmamaq
daim düşündürmek, daim fik-rinde olmaq. Başından keçmək
1) bax başına gəlmək. Başından çox şeylər keçib; 2) bax başını vermək. Başından rədd etmək
bax başdan eləmək (etmək). Bir az danışıqdan sonra atası Tükəzbanı ona [Abdal Əsede] verib, başından rədd elədi. B.Talıblı. Başından tüstü çıxmaq
son derece hirslenmek, hiddetlenmek. Kiçikxa-nımı görəndə, Nərimanın vücuduna od düşdü, başından tüstü çıxdı. Mir Celal. Başını ağartmaq
bax baş ağartmaq. Başını ağrıtmaq
bax baş ağrıtmaq. Əgər bu [Erkek Tükezban] şəhərli arvadı olsa idi, mən heç jikir verməzdim və oxucuların başını ağrıtmazdım.. B.Talıblı. Başını aşağı dik-mək
1) başını sallamaq; 2) məc. rüsvay etmek, biabır etmek. Kişilər belə deyirdilər ki, "kim bilir Bakıda bu arvadın başına nə iş gətirəcəklər, əgər bir iş olsa, sahibsiz arvaddır, onsuz da mahal içində bizim başımızı aşağı dikib"... B.Talıblı. Başını bağlamaq
1) qanun üzre birinin malını, şeylerini ve s.-ni siyahıya alıb, satılmasını, yaxud istifadesini qadağan etmek; 2) bir şeyi almaq üçün beh vermek, sövdeleşib qurtarmaq; 3) məc. evlendirmek. Başını batırmaq
telef etmek, yox etmek, ortadan qaldırmaq. Məhəllədə hər kəs bir az zirəklik göstərsəydi və ya baş qaldırıb, söz qaytarsa idi, qoçular dərhal onun başını batırardı. H.Sarabski. Başını bənd etmək
- 1) bax başını qarışdırmaq; 2) məc. evlendirmek. Başını bir yerə yığmaq
- 1) bir yere toplamaq, yekunlaşdırmaq, ümumileşdirmek.
.Bu söhbətlərin başını bir yerə yığıb tərtibə salsan, təxminən belə bir mənzərə əmələ gələr.. R.Rza; 2) evlen-dirmek. Başını bişirmək
dile tutub razı etmek, yola getirmek, aldatmaq, tovlamaq. Başını boşlamaq
öz ixtiyarına buraxmaq, serbest buraxmaq, el çekmek, bend olma-maq, mane olmamaq. Başını böyütmək
- tenge getirmek, darıxdırmaq, usandırmaq, sıxıntı vermek, eziyyet vermek. Başını bulamaq
başını terpetmekle narazı oldu-ğunu, xoşlanmadığını bildirmek. Tərlanın bu cavabından razı qalmayaraq, başını bulayan dostu, onun qolundan tutub, sto-luna tərəf çəkdi. M.Hüseyn. Eldar başını bulayaraq, Ayazı hədələdi. Ə.Memmedxanlı. Başını buraxmaq
yüyenini, cilovunu boşaldaraq yerişini süretlendirmek (atın). Məmməd bəyin atı cilov gəmirirdi, başını buraxmaq lazım idi. çemenzeminli. Mən irəlidən, Həsən arxadan atların başını buraxdıq. S.S.Axundov. Eldar
. atın başını buraxaraq,
. bir dəstə traktoristə yaxınlaşdı. Ə.Memmedxanlı; 2) b ax başına burax-maq. Başını daşa döyür
yersiz, haqsız, esassız danışan adam haqqında. Başını daş-lamaq
bax başına daş salmaq. Başını dolandırmaq
bax başını qorumaq
ci menada. Başını əkmək
tovlamaq, aldat-maq, tovlayıb uzaqlaşdırmaq. İndi qaldı İmranın bir cür başını əkib, İrana göndər-mək. S.S.Axundov. Onun başın elə əkim ki, heç ruhu da inciməsin. Z.Xelil. Başını gir-ləmək
bax başını qorumaq
ci menada. Qoysana
. daz başımızı girləyib saxlayaq. S.Rehimov. Başını girləmək
vaxtını boş-boş keçirmek. O, iş görən deyil, başını girləyir. Başını itirmək
ağlını itirmek, özünü itirmek, işinin evvelini, axırını bil-memek, çaşmaq. [İvan bey:] Pristavlar başlarını itirmişlər, bundan artıq da nə istəyirsən, canım! N.Vezirov. Ara qarışdı, eşikağası başını itirdi, artıq o, qonağı ilə maraqlanmırdı. çemenzeminli. Başını kül-ləmək
bax başını piyləmək. Başını qarışdırmaq
1) meşğul etmek, bir işle vaxtını keçirmek. Uşağın başını qarışdır, bu saat gəlirəm; 2) birisini aldatmaq, fikrini yayındırmaq meqsedi ile bir işle meşğul etmek. Başını qarışdırıb tez əkildi. Başını qaşımağa vaxtı olmamaq
işden göz aça bilmemek, işi son derece çox olmaq. Başını qatmaq
bax başını qarışdırmaq. Bu nümayiş yazılanların başını qatmaq idi. M.S.Ordubadi. Başını qınına çəkmək
giz-lenmek, özünü gizletmek. Salonda oturan-lardan bir çoxu tısbağa kimi başını qınına çəkib, qorxu ilə baxırdı. M.S.Ordubadi. Tısbağa başını qınına çəkən kimi, topal qıçını altına çəkib gizlətdi. Mir Celal. Başını qorumaq
1) özünü qorumaq, özünü mühafize etmek. Xəstəlikdən başını qoru; 2) birteher dolanmaq, keçinmek. Başını qoy-maq
canını feda etmek, canından keçmek. Olənədək dönə bilməz yarından; Meydan günü başın qoyar can ilə. M.V.Vidadi. Səri-kuyində qoyub başımı, bir uf demədim. X.Natevan. Başını qurtarmaq
canını qur-tarmaq, xilas olmaq. İki siçan qaçdı qur-tardı başın; Seyl kimi cari edib göz yaşın. S.Ə.Şirvani. Başını piyləmək
aldatmaq, tovlamaq. Başını saxlamaq
bax başını qorumaq. O hələ də öz başını saxlaya bilmir.
Qürbət içrə fəhləliklə saxlar idi öz başın; Həm vətəndə dul anasın, yetim bacı, qardaşın. A.Sehhet. Başını sallamaq
xecalet çekmek, cavab vere bilmemek, gözlerini yere dikmek. Başını sığallamaq məc.
asta-asta ve sezdirmeden aldatmaq, tovlamaq, yuxulatmaq. Hərif onun başını sığallayıb əlindəkini aldı. Başını silkələ-mək
bax başını bulamaq. Başını tovla-maq
aldatmaq. Başını vermək
başından, canından keçmek, canını feda etmek. Başını yarıb ətəyinə qoz tökmək
birine pislik edib, sonradan cürbecür üsullarla könlünü almağa çalışmaq. Başını yemək
1) mehv etmek; müxtelif yol ve vasite-lerle ortadan qalxmasına, yaxud ölümüne sebeb olmaq; 2) bax başını batırmaq. Başını yerə qoymaq
ölmek. [Vaqif:] Sabah Kərim xan başını yerə qoydu, yenə ölkə qarışacaq, hər şəhərdə bir xan baş qaldıracaqdır. çemenzeminli. Başını yerə döymək məc.
ibadet etmek, secde etmek, namaz qılmaq. Yüz il başın yerə döysə, nə hasil zahidin bihudə ibadətindən. Q.Zakir.
Başını yığmaq (saxlamaq)
cilovunu, yüyenini yığaraq, yerişini ağırlaşdırmaq (atın). Uçüncü döngəyə xeyli qalmış Həsən gəlib məni keçdi. Bunu gördükdə mən atın başını yığdım. S.S.Axundov. Başını yırğa-lamaq
bax başını bulamaq. Başını yola vermək
bax başını qorumaq
ci me-nada. Bir baş yuxarı
her hansı bir cehetden başqasından üstün. Bir başdan
ucdantutma, bir terefden başlayaraq. Bir başdan bu ki-tabları qəfəsələrə yığ. Boya-başa yetirmək (çatdırmaq, çıxarmaq)
bax boy. Boya-başa yetişmək (yetmək, çatmaq, çıxmaq)
bax boy. Bu başdan
evvelceden, qa-baqcadan. Mən heyrət içindəyəm, deyim sizə bu başdan. S.Rüstem. Əvvəl başdan
bi-rinci növbede, ilk evvel, qabaqca, her şey-den evvel. Əvvəl başdan deməliyəm ki... Əzəl başdan
lap evvelden, lap başdan, çoxdan, yaranandan. Əzəl başdan Bəsrə, Bağdad eliniz; Bəylər üçün ərməğandır teliniz. M.V.Vidadi. Əzəl başdan düşmə-nimdir üzü murdar qaranlıq; Hər torpağın öz eşqi var, hər millətin öz adı. S.Vurğun. Nə başını(zı) ağrıdım
xülase, müxteser (ara söz kimi işlənir). Nə başınızı ağrıdım, tələbəmin yazısını düzəltdim, içində bəzi sözləri lap yerli-dibli atdım, gözəl bir "xatirat" çıxdı. Qantemir.

BAŞABAŞ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf
Beraber, qalıqsız, üste-liksiz, düz. Başabaş çıxdı. Başabaş dəyişmək.
Tamamile, bütünlükle, tamam. O ağalar haqqını da verməyiblər başabaş. S.Rüstem.

BAŞABATAN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

dan. bax ağlabatan. [Meh-man:] Hələ özü elə başabatan bir söz demir. S.Rehimov.

BAŞABƏLA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. kin. isteh. Pis, yaramaz, bacarıqsız. Başabəla təsərrüfatçı. Başabəla usta.

BAŞAĞRIDICI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. dan. Əziyyet veren, narahatlığa sebeb olan; cencel.

BAŞAĞRISI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Əziyyet, narahatlıq. Baş-ağrısı da olur, amma bu barədə bir neçə söz deməyi lazım görürəm. C.Memmedqulu-zade. □ Başağrısı çəkmək
zehmet çek-mek, eziyyet çekmek. [Vidadi:] A Pənah, insan yəni axırda ölməyəcək? Bu beş gün dünyanın cahü cəlalı üçün bu qədər başağ-rısı çəkməyə dəyərmi? çemenzeminli. Baş¬ağrısı olmaq
artıq yük olmaq, eziyyete, narahatlığa sebeb olmaq. Başağrısı vermək
- narahat etmek, incitmek, tenge getirmek, bıqdırmaq, usandırmaq. [Qenberqulu:] Bir də çox danışmaq özü yaxşı sifət deyil, öz-gəyə gərək başağrısı verməyəsən. B.Talıblı. Sənə başağrısı verməyim deyə; Eşqimin kitabı qoy bağlı qalsın. S.Rüstem.

BAŞAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Biçin zamanı yere tökülen sünbül qırıntıları; sünbül. □ Başaq etmək (yığmaq)
yere tökülen sünbülleri yığmaq. [Kolxozçu:] Murad dayı, kolxoza başaq edəkmi? İ.Əfendiyev. Başaq yığan oğlan hənirtiyə başını qaldırdı. Ə.Əbülhesen.

BAŞAQÇI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Biçin zamanı tökülüb tar-lalarda qalan sünbülleri toplayan adam.

BAŞAQÇILIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Biçin zamanı yere tökülen sünbülleri yığma işi. Safo keçi kimi dabanını şaqqıldada-şaqqıldada il uzunu bu obanın içində ayaqyalın gəzir, onun-bunun küləşində başaqçılıq edir. S.Rehimov.

BAŞAQLAMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Başaqlamaq"dan f.is.

BAŞAQLAMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax başaqlanmaq.

BAŞAQLANMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Başaqlanmaq"dan f.is.

BAŞAQLANMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f. Başaq hasil etmek, sünbüllenmek, sünbül bağlamaq. Əkinlər bütün başaqlanıbdır.

BAŞAQLI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Sünbüllü, başağı olan (ekin haqqında).

BAŞALTI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Yastıq, balış; baş altına qoyula bilen her bir şey.
Odun doğrayanda, ya yaranda onun altına qoyulan iri, yoğun berk ağac parçası.

BAŞ-AYAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf
Tamamile, başdan-ayağa, büsbütün, başdan-ayağa qeder. Kafirə bax! Gör nə bədimandı bu! Dur qaçaq, oğlum, baş-ayaq qandı bu. M.Ə.Sabir.
Ters(esine), eksine, başı ayağına ve ayağı başına teref. Baş-ayaq yatmaq. Baş-ayaq etmək. Baş-ayaq salmaq.
.Umumi yaşayış evindəki balaca otaqda səhər tezdən yuxudan qalxan cavanlar Cəmillə Tahiri bir çarpayıda baş-ayaq yatmış gördülər. M.Hüseyn. □ Baş-ayaq danışmaq (vur-maq)
damşığının ne başı, ne ayağı olmaq, danışığında heç bir mentiq ve rabite olma-maq. [Şeyda:] A kişi, sən baş-ayaq nə üçün danışırsan. A.Şaiq. Görürem sözlerim baş-ayaq vurur; Bəzən quş yerinə dağ-daş uçur-
dur. S.Vurğun. Baş-ayaq vurursan, bəs deyil daha? Z.Xelil. Baş-ayaq eləmək
tersine çevirmek, qarışdırmaq.

BAŞ-AYAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. aşp. Kellepaça.