Multilingual Turkish Dictionary

Azerbaijani Explanatory Dictionary

Azerbaijani Explanatory Dictionary
BƏXŞIŞ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [fars.] Bağışlanan şey, bağış-lanmış şey; pay. Ağca xanım
atasına yaz-dığı məktubun içində bir şahı iriliyində zərli bir kağız da qoymuşdu ki, bu da Qara köpə-yə bəxşiş olsun. S.S.Axundov. [Mahmud:] Bəlkə mən özümü dərvişə oxşatdığım üçün bəxşiş verəcək? S.Rehman. // Mükafat, he-diyye. İşçilərin bir qismi təşəkkür, bir qismi bəxşiş aldı.

BƏXT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [fars.]
Tale, qismet. O zülf qarə qılıb bəxtimi məgər, Seyyid? Mənim əzəl də bu bəxti-qarəliyim var idi. S.Ə.Şirvani. Kişiyə hər şeydən qabaq bəxt lazımdır. Ə.Haqverdiyev. Mənim böyük düşmənim öz bəxtimdir. M.S.Ordubadi.
Müveffeqiyyet, uğur. Onun oyunda heç bəxti yoxdur.
Nisbet şekilçisi ile, çıxışlıq halda: bəx-timdən, bəxtimizdən (ara söz)
bir hadise, keyfiyyet ve s. münasibeti ile memnunluq, razılıq ifade edir (bezen menfi menada işle-nir). Bəxtimizdən hava açıldı.
Bəxtindən işıq sönməsi onun [Qulamın] işini daha asan-laşdırdı. Ə.Əbülhesen.
0 Bəxt ulduzu şair.
bext simvolu. Bir körpə tək oxşardı məni yaşlı gözəllər; Bəxt ulduzu parlaq və uzun saçlı gözəllər. S.Rüstem. Bəxt əxtəri (sitarəsi) klas.
b ax bəxt ulduzu. Əxtəri-bəxtim vəbalin gör ki, ol məhdən gələn; Mehrlərdir özgəyə, cövrü cəfalərdir mana. Füzuli. Ey bəxtimin sita-rəsi, bu sübh açılmasın; Mahi-rüxün yetər bu gecə karivanə, şəm! S.Ə.Şirvani. Bəxti ayaq üstə durmaq
işi avand olmaq, iste-diyine çatmaq. Bəxti açılmaq
işi yaxşı getirmek, işi düzelmek, çetinlikden, ağır ve pis veziyyetden qurtarmaq. [Musa kişi:] Bəlkə bu il bəxtimiz açıldı,
. ərbabın supu-lunu verdim, uşaqlara əyin-baş düzəldib, bir çərək torpaq ala bildim. M.İbrahimov. Bəxti dönmək
uğursuzluğa meruz qalmaq, işi bed getirmek, heyatında çetin ve ağır dövr başlamaq. Bəxtim dönüb, evim yıxılıb, izzə-tim gedib; Seyyid, o mah yar olub əğyarə, ağlaram. S.Ə.Şirvani. Bəxti işləmək
bax bəxti gətirmək. Bəxti gətirmək
müvef-feq olmaq, işi düz getirmek, taleyi getirmek. [Puan Qay] bəxti gətirib
70 qəpikdən çox qazananda
. balıq da alıb şad evlərinə gələrdi. S.S.Axundov. Bəxti çönmək
bax bəxti dönmək. Bəxti çönüb, çünki zəmanə dönüb; Şadü xürrəm işi fəğanə dönüb. M.V.Vidadi. Bəxtinə çıxmaq
1) yaxşı, ya pis bir şeye tesadüf etmek, rast olmaq; 2) udmaq, aparmaq (oyunda). Xoş bəxtiniz olsun!
salamatlıq, xoşbextlik arzusunu bildiren ifade.

BƏXTƏBƏXT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [fars.] Tesadüfi bext,
müveffeqiyyet ümidi ile edilen, bexti sına-maq üçün edilen. [Əlemdar:] "Bəxtəbəxt"
- deyə, ayırdığı qızılın hər komasını bir dəs-malına yığıb bağladı. S.Rehimov.

BƏXTƏVƏR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [fars.] Xoşbext, bextli,
taleli.
.[Narıngül] indi bəxtəvər həyatın mey-vələrini dadmışdı. Ə.Veliyev. □ Bəxtəvər etmək
xoşbext etmek. [Bayram:] Heç dərd eləmə, Allah qoysa ölməsəm, tezliklə səni bəxtəvər elərəm. M.F.Axundzade. // İs. mənasında. Xoşbext adam.
Getmə, getmə, görüm kimin yarısan? Hansı bəxtəvərin vəfa-darısan? Qurbani. A bəxtəvərlər, ananız gəl-dimi? Qondu yuva üstünə dincəldimi? A.Sehhet. [Arvad:] Bəxtəvərə hamı kömək eləyir,
. amma heç kəs demir ki, ala, bu da sənə ayaqqabı. M.Hüseyn.
0 Bəxtəvər başın(ız)!
bir işde birinin bexti getirdikde deyilir (bezen istehza ile deyilir). [Peri:] Bəxtəvər başımıza, pişiyimiz oğlan doğub. N.Vezirov. Bəxtəvər başına
- xoşbextdir, xoşbextsen. Bəxtəvər başına o kimsənənin; Gözəllər yanında etibarı var. Q.Zakir. Şahnisə xanım qızının, qarayanız çöhrəsində dolaşan fərəh və nəşəni fəxr ilə seyr edərək:
Bəxtəvər başına!
deyə gü-lümsədi. çemenzeminli.

BƏXTƏVƏRLIK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Xoşbextlik. // çıx.
halında: bəxtəvərlikdən
bikarçılıqdan, derdsizlikden. [Cavad:] Dərdim var, ay başına dönüm, sirrim var, mən bəxtəvərlik-dən buraya gəlməmişəm. Mirzəyə ərizə yaz-dıracağam. B.Talıblı.

BƏXTIQARA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. (bezen "bextiqare" şeklinde işlenir). Bütün ömrü boyu talesiz, qaragün, eziyyet ve meşeqqetle yaşayan; bedbext, talesiz. Bu qaragözlüləri bunca sevmişəm, Vahid! Nə yaxşı olmamışam bəx-tiqarə, şükr olsun! Ə.Vahid. [Nadirin] qəlbi sındı, əhvalı pozuldu və özünün həmişə bəxtiqara (z.) qalacağını anladı. B.Talıblı.

BƏXTIYAR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. ve zərf[fars.] Xoşbext,
bextli. Bəxtiyar adam. Bəxtiyar olmaq. Bəx-tiyar yaşamaq.
Avqustun axırında bu bəx-tiyar ailə ilə əlvida edərək Bakıya qayıtdım. S.S.Axundov. Aslan çox çalışqan olduğu üçün hər gün öz ruzisini qazanıb külfəti ilə bərabər bəxtiyar yaşayırdı. C.Cabbarlı.
Əsəd də müəlliminin yanında sözünün düz çıxdığından bəxtiyar bir uşaq kimi gülüm-sünüb durmuşdu. B.Talıblı.

BƏXTİYARLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Xoşbextlik. Burnaşov
Yekaterinanın
. Tiflisə qoşun göndərməkdə heç bir istila fikrində olmadığından, yalnız əhalinin asayiş və bəxtiyarlığını istədiyindən bəhs edib, əsil mətləbə keçdi. çemenzeminli. Bu müqəddəs təbiətin saf şeriyyəti; İnsanlığı dəvət edir bəxtiyarlığa! S.Vurğun.

BƏXTLİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Taleli, xoşbext, bextever; bexti getiren, istediyine nail olan. Bəxtli adam.

BƏXTSİZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Talesiz, bexti getirmeyen, uğursuz, bedbext. "Bəxtsiz cavan" (Ə.Haq-verdiyevin pyesinin adı).

BƏXTSİZLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

mücər. Talesizlik, uğursuz-luq, bexti getirmeyen adamın halı.

BƏXUR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[ər.] bax buxur.
BƏİSTİLAH... [fars. be ve ər. istilah] köhn. Adeten terkiblerde işlenir.
..dilinde,
..dilin-ce,
..dilinde desek,
..demişken,
..deyildiyi kimi. Bir para müsəlman müəllimlərinin canına bir cin müsəllət olub ki, yoldaşları öz aralarında hər nə deyir,
. haman cin gedib qorodovoya
. xəbər verər, yəni bəistilah(i)-rus şpionluq edir. C.Memmedquluzade.

BƏKARƏT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Bakirelik, qızlıq.
məc. Temizlik, saflıq.

BƏKÇİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Qoruyucu, mühafizeçi, baxıcı, gözetçi, keşikçi. Ax, siz, a zəncir, a zəncir-lərim! Siz də dəmir bəkçisiniz hər zaman. A.Sehhet. [Qorxmaz:] Qardaşlar, biz dustaq bəkçisini sarıyıb qaçacağıq. C.Cabbarlı. Baxın dövrənizə bizim bəkçilər! M.Rahim.

BƏKÇİLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Gözetçilik, keşikçilik.

BƏKLƏMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Beklemek"den f.is.

BƏKLƏMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f.
Mühafize etmek, qoru-maq, keşiyini çekmek. Bizə çün qədr bulunmaz, çıxalım dünyadan; Müştəri yox, necə bir bəkləyəlim bazarı. Füzuli. Naşı ovçu bərə bəklər, əylənər; Marallar sayrışır yol-lara doğru. Qurbani. Əhli-halın bəzminə huşyar olan layiq deyil; Bəkləyən meyxanə qapısın bu cənnət babidir. Qövsi.
Gözlemek.
.Nabat xala yavaş-yavaş qazanıb, evin məxaricini təmin edir və iqti-sadi ehtiyacı olmadığından oturub, özünə adlı-sanlı bir kürəkən bəkləyirdi. B.Talıblı. Hardasan, gözlərim həp səni bəklər; Bax, övladın necə giryandır, ana! S.Vurğun. [Bülend] Sonadan bəklədiyini görmürdü. Ə.Əbülhesen.

BƏKMƏZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Bezi şirin meyvelerin su-yundan çekilen şire; doşab. üzüm bəkməzi. Əncir bəkməzi. Tut bəkməzi.

BƏKTAŞİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. ve sif. XV esrde İranda meydana çıxıb, sonralar Yaxın Şerqde yayıl-mış müselman dini teriqetlerinden birinin adı (bu teriqetin müessisi olan Hacı Bektaş Velinin adından). // məc. Qeydsiz, laübalı, xerabati adam. Surətdə gərçi bəktaşi çoxdur Nəsimitək; Mənidə adı hər həcərin kimya deyil. Nesimi.

BƏKTAŞİLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Bektaşi teriqeti ve bu teriqete mensubiyyet.

BƏQA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] klas. Baqilik, ebedilik, he-mişelik, ölmezlik. Seyyid, elə bildim ki, bəqa suyunu içdim; Ol lalərüxün qətlimə fərma-nını görcək. S.Ə.Şirvani. Füzulinin əşar və kəlamının bəqasına ikinci səbəb onların elm və təcrübə üzü ilə təbi-səlimdən doğub vüquə gəlmələridir. F.Köçerli.
BƏQƏDRİ... [ər.] köhn. Aşağıdakı ter-kiblerde işlenir: bəqədri-qüvvə
qüvve çatdıqca, güc çatdıqca, imkan daxilinde. [Biz] hər bir şairin məsləkini, üslubi-kəlamını və öz əsr və zəmanasının təqazasınca nə növi əsər-lər vücuda gətirdiyini
. bəqədri-qüvvə açıb göstərmişik. F.Köçerli. [Tahirzade:] Sualla-rınıza bəqədri-qüvvə cavab verməyə hazıram. Mir Celal; bəqədri-imkan
imkan daxi-linde; bəqədri-lüzum
lazım olduqca, lazım geldikce, ehtiyac olduqca, lazımi suretde. [Ağa Merdan:] İndi durum gedim, məhkə-mədə olan haşiyənişinləri püxtə və amadə edim ki, sabah mürafiə vaxtında bəqəd-rilüzum quyruq bulasınlar. M.F.Axund-zade; bəqədri-məqdur
imkan daxilinde, veziyyetden asılı olaraq. Qalan artistlər hamısı bəqədri-məqdur rollarını keçirt-dilər. Ə.Haqverdiyev.

BƏQƏRƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Quran surelerinden ikincisinin adı.

BƏQƏRƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Keçmişde quyudan su ve neft çekmek üçün işledilen tekereoxşar fır-lanan qurğu. [Atabala:] Səhərdən axşama qədər atı bəqərəyə qoşub neft çəkirdim. A.Şaiq.

BƏQIYYƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] köhn.
Artıq qalan şey, qalıq.
Ard, geri, mabed.
Mehv olmuş şeyin qalmış hissesi, qa-
lıqları. Dağılmış köhnə bir binanın bəqiyyəsi.

BƏLA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Uğursuzluq, bedbextlik, müsibet, felaket, afet. Ona bəla üz verdi.
Bu nə bəladır ki,
. dağlar və daşlar da qu-raqlıqdan od tutub yanır. C.Memmedqu-luzade.
.Kiçik bir xata böyük bəlalar törə-dər. M.İbrahimov. // Mec. menada. [İrakli:] ümidvaram ki, Gürcüstanın, İmeretiyanın və bizim sair qonşumuz xanların qoşunu ilə birləşib, bu gələn bəlanı tezlik ilə dəf edək.. Ə.Haqverdiyev. On nəfər polis ədibin qapı-sını açıb bəla kimi içəri soxuldu. Mir Celal.
Qem, qüsse, keder, derd, ezab, iztirab. Bəladan xali olmaz aləm içrə aşiqi-sadiq. S.Ə.Şirvani. □ Bəla çəkdirmək
zülm et-mek, eziyyet vermek, çox incitmek. Bəla çəkmək
müsibet ve meşeqqet görmek, çox ağır hallar keçirmek. Bəlasını çəkmək
- eziyyetine dözmek, qatlaşmaq, eziyyetini çekmek. Əzəldən canımı eşqin yolunda çün qoymuşam; Bəlasını çəkərəm, dönməzəm bəlasından. Nesimi. Bəlaya düçar olmaq
- felakete meruz qalmaq. Bəlaya düşmək
- eziyyete, müsibete meruz qalmaq, xataya düşmek, çetin veziyyete düşmek. Əgərçi zülfünə dami-bəla demiş aqil; Bu damə kim ki, gəlib düşmədi, bəlayə düşər. Nesimi. Bəlaya salmaq
müsibete salmaq, çetin veziyyete salmaq. Zəmanə zülfü rüxündən bəlayə saldı bəni; Həm ol zəman ki, seçildi qərası ağından. Nesimi. Bəlayi-müsibətlə
- çox çetinlikle, böyük çetinlik ve eziy-yetle. Bir bəlayi-müsibətlə bunun [Fereco-vun] qrimini təmizləyib, şad-xürrəm hamı öz evinə getdi. H.H.Sarabski. Bəlayi-nagəhan
gözlenilmez bela, afet (bezen mecazi menada işlenir). Bu prokuror ki, görürsünüz, bir vaxt N. qəzasının bəlayi-nagəhanı idi. Ə.Haqverdiyev.
0 Başa bəla kəsilmək
daima incitmek, gözümçıxdıya salmaq, daim engel töretmek.
.[Varis] tələbələrin başına bəla kəsilmək, onları təhqir etməkdən zövq alırdı. A.Şaiq. Başına bəla açmaq
engele salmaq, çıxıl-maz veziyyete salmaq, engel töretmek. Bir sərraci-birütbəni gətirib özümüzə padşah qayırdıq, başımıza bəla açdıq. M.F.Axund-zade. Katibin Sübhanverdizadəyə ötən günü hilli-mixəkli çay verməyi indi onun başına böyük bir bəla açmış oldu. S.Rehimov.