Multilingual Turkish Dictionary Azerbaijani Explanatory Dictionary

DALINCA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf
Ardınca, arxasınca, izin-ce; izleyerek, teqib ederek. Bir-birinin da-lınca getmək. Dalımca gəl.
Kərbəlayı Cə-fər əmi qabaqca və Xudayar onun dalınca gedib girdilər bir xırda qaranlıq hücrəyə. C.Memmedquluzade. ülkərin dalınca Ay-gün də qalxdı; Əmirxan bu dəfə Əlyara bax-dı. S.Vurğun.
Bilavasite sonra, ardınca, ara verme-den. Birinci atəşin dalınca ikincisi eşidildi. Kitabı kitab dalınca oxuyur. Papirosu pa-piros dalınca çəkir.
Meqsed bildirir. Həkim dalınca adam göndərmək.
[Student] sevincli bir halda qulluqçunu çağırdı, xanımın yanına kitab dalınca göndərdi. çemenzeminli. Hüseyn-qulu ağa Qaraca qızın dalınca nökər gön-dərdi ki, gəlib oynasın. S.S.Axundov.

DALISI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

B a x dal
cü menada. Lakin camaatın dalısı üzülmürdü. Mir Celal.
Arxası, dalı. Zeynəb bacı [Mecidi] da-lısına alıb evlərinə apardı. M.S.Ordubadi. Uşağın dalısında, deyəsən, odun şələsi var-
dı. Mir Celal.

DALISINCA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərfDalınca, ardınca, arxa-sınca. Qəfil bir sevgini dağdan qolayla; Sonra dalısınca ağla, deyiblər. M.Araz.

DAL-QABAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərfDal terefi qabağa çev-rilmiş halda, bir-birinin ardınca. Arxada isə,
. bir-biri ilə yanaşı yox, bir-birindən dal-qabaq, birinci və ikinci dağcığaz vardı. Ə.Əbülhesen.
◊ Dalqabaq vurmaq
yerinde olmamaq, tez-tez yerini deyişmek, gah dalda, gah qa-baqda olmaq.
.Sizin o orucluq ayları, qur-ban ayları ildə azı 10 gün dalqabaq vurur.
Mir Celal.

DALQƏLSƏMƏLİLƏR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. zool. Onurğa-
sız, yumşaqbedenli heyvanların (molyusk-ların) bir cinsi.

DALLI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Dalları (budaqları) olan. Dallı ağac.

DALLI-BUDAQLI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. çoxlu budağı olan, qollu-budaqlı. Dallı-budaqlı ağac.

DALLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Söykenecek, bir şeyin söy-kenmek üçün olan hissesi. Stulun dallığı. Kürsünün dallığı.

DALMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Dalmaq"dan f.is.

DALMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f.
Görünmeyecek derecede suyun içine girmek, batmaq. Suya dalmaq.
Dəryalara mən dalanda; Şirin cana dərd salanda; Dava zamanı olanda; Əyilməz, sınmaz dəmirəm. "Koroğlu". // Mec. mena-da. Saçın kimi qıvrılan dalğalara dalaydım; Dalıb ilham alaydım. M.Müşfiq. // məc. Bir şeyin içinde qerq olmaq. Qaranlığa dalmış şəhərə baxırdılar. Ə.Memmedxanlı.
məc. özünü unutmaq derecesinde bir şeyle derinden meşğul olmaq, bir şeye başı qızışmaq (adeten, "fikre", "xeyala", "süku-ta", "yuxuya" ve s. sözlere qoşularaq işle-nir). Fikrə dalmaq. Sükuta dalmaq.
Bu gözəl mənzərənin seyrinə dalmaqdan isə; Daha xoşdur, gedib öz dərdimə dərman et-səm. A.Sehhet. [İsmet:] Keçən gecə bir xeyli fikrə daldım; Düşündüm, düşündüm, uyqusuz qaldım. H.Cavid.

DALTÖNİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[xüs.is.-den] Daltonizmi olan adam.

DALTONİZM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[ingilis fiziki Daltonun adından] Rengleri (çox vaxt qırmızı ile göyü) seçe bilmemekden ibaret göz qüsuru.

DAM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Ev, bina, tikili. Şəhərin dar küçələri, sıx həyətləri, qaranlıq damları onları təmin etmədi. Mir Celal. // Əsas bina-nın yanında tikilmiş ve ona yapışıq otaq ve s. Şərəfnisə xanım ikinci damda ahəstə ağlaya-ağlaya yun darayır. M.F.Axundza-de. □ Qara dam
bacası tavamnın orta-sında olduğu üçün daim hisli olan, pencere-siz, ibtidai ev; daxma. Kənddəki evlərin ha-mısı torpağın altında tikilmiş qara damlar-dan ibarət idi. İ.Əfendiyev. Bütün kənd tək-bacalı qara damlarda, ya ömründə gün üzü görməyən qabağı səkili tövlələrdə yaşayır-dı. S.Rehimov.
Evin, binanın, tikilinin örtüsü. Dama çıxmaq. Damdan yağış dammaq. Kirəmit dam. Damı qırlamaq.
Biz eyvanda və damın üstündə vaxtımızı keçirirdik. C.Memmedqu-luzade. Hündür evlərin damlarını ağappaq qar örtmüşdü. M.İbrahimov. Adamlar damın üstündə gecələyirdilər. Ə.Memmedxanlı.
Bir, ya iki terefi açıq, üstüörtülü yer, tikili. [Əsger bey:] A kişi, indi bu dumanda, çiskində kazaklar tamam dam altına yığı-şıblar. M.F.Axundzade.
Heyvanları saxlamaq üçün qapalı yer; bina, tövle. Komandan ilə Musa mal damına yanaşdılar. M.Hüseyn. Qoyun, quzu, dana, xötək; Mal-qara dolur dama. B.Vahabzade.
məc. Hebsxana, qazamat. □ Dama basmaq (qatmaq, salmaq)
hebs etmek, hebse salmaq. Xülasə, qəzetləri bağlamaq-da və yazıçılarını dama qatmaqda mən hö-kuməti haqlı tutmuram. C.Memmedquluza-de. Dama girmək
hebs edilmek, hebse alınmaq. [Keremov:] Olmaz da, pulları ye-misən, üstündən su da içmisən. Indi dama girəndə ağlın başına gələr. S.Rehman.
◊ Bir dam(ın) altında
bir yerde, bir evde, bir menzilde, beraber, yanaşı. Indi bu adam [Zeynal] onunla bir dam altında bə-rabər yaşamaq istəməyirdi. S.Hüseyn. O zaman bir damın altında birləşən iki qəlbin bəxtiyarlığı məni qorxudurdu. İ.Əfendiyev.

DAM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [fars.] klas. Tele, cele, tor. Zülfü-nü əhli-vəfa seydinə dam eyləyəli; Məni ol damə giriftar bilibdir, bilirəm. Füzuli. □ Dam qurmaq
tele qurmaq, hiyle düzeltmek. Xalqa bunlar hamı qurublar dam; Bir bunu anlamaz bu qövmi-avam. S.Ə.Şirvani.

DAMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Şahmat taxtası üzerinde qara ve ağ daşlarla (daireciklerle) oynanılan oyun; şaş-ka. Dama oynamaq. Dama oyunu üzrə yarış.
Bu oyunda reqibin, ilk sıradakı xana-lardan birine gedib çıxmış daşı.
Seth, parça ve s. bölündüyü kvadrat-lardan biri. Parça üzərindəki damalar.

DAMACIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Xırda dama, kiçik kvadrat.

DAMACIQLI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Kiçik damaları olan.

DAMAD : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [fars.] Qızın eri, küreken, gi-yov. çünki Fərəc xan Bağır xanın əmisi oğlu və damadıdır, heç bir əmrdə onun rə-yinə müxalifət etməz. M.F.Axundzade. La-kin ixtiyar bir şair öz damadına, öz övladına qarşı bu cür rüsvayçılıq yaradarsa, buna nə ad qoya bilərik? M.S.Ordubadi. Qızı çox-dan gətirmişdilər. Damad hələ gəlib çıxma-mışdı. A.Şaiq.

DAMA-DAMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. üzerinde damalar, yaxud dama şeklinde cızıqlar olan. Dama-dama parça. Dama-dama dəftər.
B a x dama
ci menada.

DAMADLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Kürekenlik, giyovluq.

DAMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Ağız boşluğunun üst tere-fi. □ Damaq səsi dilç.
teleffüz ederken dilin damağa toxunması neticesinde çıxan ses. Damaq saitləri.
Ağız menasında. Usta papirosu dama-ğına salıb başladı işini. C.Memmedquluza-de. Qüdrət iri barmaqları arasındakı papi-rosu sakit-sakit övkələyib damağına qoydu. M.Hüseyn.
bayt. At ve eşşekde damaq şişme xes-teliyi; kesme. Tez-tez tövləyə adam burax-ma ki, at damaq olar. Ə.Veliyev.

DAMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər. dimaq
beyin] dan. Kef, ehval, heves. Damağı yoxdur.
◊ Damağı çağ
b ax damağı kök. Əhmə-din kefi saz, damağı çağdır. Mir Celal. Dedim:
Cütçü baba, sağ ol, çox sağ ol! Daima kefi kök, damağı çağ ol! S.Vurğun. Yamaclar gülür bu yaz; Damağın çağ, kefin saz. O.Sarıvelli. Damağı çağ olmaq
kefi kök olmaq, çox şad olmaq. Damağı çatlamaq
neşeye gelmek, ruhlanmaq, ruhu yükselmek.
Damağı çəkmək
üreyi istemek, kefi iste-mek, kefine gelmek. Bu gün damağım çəkdi, aldım, sabah kefim istədi, boşadım,
vəssa-lam! C.Memmedquluzade. Damağı gəlmək
- hevese gelmek, heveslenmek. Siz bunu sanmayın həqiqətdir; Damağım gəldi, bir zə-rafətdir. M.Ə.Sabir. Damağı kök
kefi kök, kefi saz, şad, qayğısız. Damağı qalxmaq
kefi kök olmaq, neşelenmek, sevinmek, he-vese gelmek. Damağı pozulmaq
kefi xarab olmaq, ehvalı pozulmaq, qanı qaralmaq. Da-mağı sazlaşmaq
kefi açılmaq, könlü açıl-maq. [Onun] bulud kimi tutulmuş qaşqabağı açıldı, gözləri gülüb damağı sazlaşdı. "Kirpi". Damağı yanmaq
arzusuna çatmamaq, me-yus olmaq. Damağına dəymək
toxunmaq, üreyini sındırmaq, küsdürmek, pert etmek, incik salmaq. Damağını pozmaq
kefini xa-rab etmek, ehvalını pozmaq. Damağını salla-maq
küsmek, pert olmaq, narazı qalmaq. Bütün qonaqlar damaqlarını salladılar. Ə.Veliyev. Damaq qoymaq (etmək)
ne-şesini pozmaq, arzusunu (hesretini) üreyin-de qoymaq. Qovurmanın iyi Yəhya Kamalı damaq etmişdi. Mir Celal. Damaq sallamaq
- bikef olmaq, ehvalı olmamaq, dilxor olmaq; küsmek, incimek. Damağını niyə sallayırsan? Barmağından üzüyünü, başından yaylığını aparmayıb ki?! S.Rehimov. Damaq üstə (damaqda) olmaq
kefde olmaq, kef çek-mek, xoş güzeran keçirmek. [Şahbaz bey:] Arvad al, qoy evdə evdarlıq etsin, sən də kefdə, damaqda ol. S.S.Axundov. [Sekine qarı:] Hə-mişə damaqda olasan, ay Züleyxa! M.İbrahi-mov. Damaq vermək
lezzet vermek, neşe vermek, kef vermek, neşelendirmek. Damaq-dan düşmək
ruhdan düşmek, kefi pozul-maq, pert olmaq. Damaqdan salmaq
pert etmek, kefini pozmaq, ruhdan salmaq, qanını qaraltmaq. [Qerib:] Mən gedirdim, dostum çıxdı qabaqdan; Acı sözün salmaz məni da-maqdan. "Aşıq Qerib".

DAMAQARXASI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. dilç. Damaq arxa-sında teleffüz edilen. Damaqarxası səs.

DAMAQLANMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Damaqlanmaq"dan f.is.

DAMAQLANMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f. Kef çekmek, keflen-mek, neşelenmek. Irandan gedənlər və Irana gedənlər damaqlanmaq üçün bu restoranda bir yerə yığılmışdı. M.S.Ordubadi.