Multilingual Turkish Dictionary Azerbaijani Explanatory Dictionary

DAŞ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Tebietde parçalar, yaxud böyük ve kiçik kütleler şeklinde tesadüf olunan, suda hell olunmayan berk cisim (süxur). Küçələrə daş döşəmək.
Bütün izdiham əli-nə keçən daş, kəsək parçalarını alovun üs-tünə yağdırdı.. M.Hüseyn. [Rübabe] ayağı-nın altındakı sərt qayalara, daşlara, quru kollara, buzlaşmış qumlara baxdı. Mir Celal. // Hemin kütlenin tikinti materialı kimi işledilen ayrı-ayrı kiçik hissesi, parçası. Bir tərəidə sement, bir tərəidə daş. M.Müşfiq. Rüstəm kişi
. hələ bozaran daşlarına suvaq çəkilməmiş binaya doğru yollandı. M.İbra-himov. □ Daş kəsmək (çapmaq çıxarmaq)
iri sal qayalardan tikinti üçün daş doğramaq. Şirin üçün Bisütundan daş kəsdim; Münasib adamı Fərhad eylədim! Qurbani. Belə ki, hansı kənd şurasının adamı haradan haraya işləyəcək, nə qədər iş görəcək, torpaq qaldıracaq, daş çapacaq
. hamısı nəzərə alınmışdır. S.Rehimov.
Bıçaq ve s. itilemek üçün bülöv, ya daş
çarx. □ Daşa çəkmək
daşda itilemek.
Kitabe, başdaşı, qebirdaşı. Ara-sıra
ərəb həriləri ilə yazılan daşlar da nəzərə
çarpırdı.. S.Hüseyn.
Daşdan qayrılmış, daşdan tikilmiş, daş-dan hörülmüş, daşdan yonulmuş. Daş ev. Daş hasar. Daş pilləkən. Daş körpü.
[Meh-riban]
.qarşısında daş bir heykəl hissizliyi ilə hərəkətsiz duran ərini başdan-ayağa süzdü. S.Hüseyn. Birmərtəbəli daş evin pəncərələri taybatay açıq idi. M.Hüseyn. // Daş döşen-miş, daşla örtülmüş. Daş küçə.
Ağatlı iay-ton
. Cavanşir qəsəbəsindən çıxıb daş yolla yuxarı dartındı. S.Rehimov.
Bezek üçün işledilen firuze, yaqut, al-maz, brilyant ve s.-ye verilen ümumi ad; daş-qaş. Sibir daşı. Uzüyün daşı.
Dama, nerd ve b. oyunlarda ağac, sü-mük ve s.-den qayrılmış fiqurlardan her biri. // Şahmat oyununda: piyadalardan ela-ve olan 8 fiqur. Şah şahmat oyununda əsas daş hesab olunur. □ Daş-daşa
şahmat ve dama oyununda: heç-heçe qurtarma. Daşa getmək
domino oyununda; yerden elave, teze daş götürmek. Beş dəiə daşa getdi.
Hesab sayğacındakı denelerden her biri. Hesabdar bir-birinin arxasınca daha üç daş çəkdi.
Terezi daşı. Birkiloluq daş.
Günbəgün-dən qocalıb, artmaqdadır mülkü, malı; Düz deyil arşını, ölçüsü, tərəzisi, daşı. M.Ə.Sabir.
tib. Bedenin bezi daxili orqanlarında (mes.: böyrekde, qara ciyerde, öd kisesinde ve s.-de) yığılıb daşlaşan madde. Qara ci-yərdə daş əmələ gəlmək. Böyrəyində daş var.
məc. Rehmsizlik, merhemetsizlik,
amansızlıq, çox sertlik, hissizlik menasında.
Daş ürək.
məc. çox berk, çox sert, çox möhkem
şey haqqında (çox vaxt "kimi" sözü ile).
Əgər daş olsa dözməz xublar bidadına, bil-
məm; Nə eylər kim, könül bunca cəfavü cöv-
rə tab eylər. S.Ə.Şirvani. Içəri atılan daş kimi
bərk şeyin nə olduğunu bilmək üçün onu əli
ilə axtarıb, nəhayət, tapdı. A.Şaiq. Yollar buz
bağlayıb, daş kimi bərkimişdi. M.Hüseyn.
◊ Daş atıb başını tutmaq
qeti suretde danmaq, boynuna almamaq, inkar etmek, redd etmek. Mədəd Xanpərini çağırtdırıb əhvalatı öyrənmək istədikdə, Xanpəri, nə təhər deyərlər, daş atıb başını tutdu. Ə.Ve-liyev. Daş atmaq
1) kinaye ile demek, tene vurmaq, söz atmaq, sataşmaq. O, kimə daş atır?
Ay daş atan bəxtəvər, daşın da bir vaxtı var. (El sözü); 2) elinden çıxarmaq, axırına çıxmaq. Var-yoxa daş atmaq. Pul-larına daş atdı.
Qalan dövlətinə də Irandan gəlmiş bir dərviş daş atdı. Ə.Haqverdiyev. Daş basma(sı), daş çapı
daş üzerine salınmış yazıları çap etme üsulu, litoqrafiya üsulu ile kitab çapı. Bu kitabça Irandan gətirilmə daş çapıdır. F.Ağazade. Daş daş üstə qalmamaq
tamamile dağılmaq, uçulub yerle bir olmaq, alt-üst olmaq. Tul-lama zəlzələ ilə dönmə zəlzələ birdən olan-da daş daş üstə qalmır. H.Zerdabi. Daş dövrü (əsri) tar. arxeol.
ibtidai icma qu-ruluşunun, daşdan müxtelif aletler hazırlan-ması ile seciyyelenen dövrü. Yazının qədim olmasına sübut daş dövründən tapılmış olan bir çox əsərlərdir. F.Ağazade. Misirdə, As-suriyada və Babilistanda əkinçilik və mal-darlıq 6000 il bundan əvvəl kifayət dərəcədə yüksək səviyyədə idi. Avropada isə bu za¬man bəşəriyyət daş əsri deyilən səviyyəyə yenicə çatmışdı. "ümumi zootexniya". Daşa basmaq
daşlamaq, üstüne daş yağ-dırmaq, daş atmaq. Axır, mən hara gedim? Uşaqlar məni daşa basır? C.Memmedqulu-zade. Daşa dönmək
1) berkimek, daş kimi berk olmaq; 2) məc. üreyi sertleşmek, heç bir şeyden müteessir olmamaq, tesirlenme-mek. Daşa dönmüş
üreyi berk, sert, rehmsiz, şefqetsiz, merhemetsiz adam haq-qında. Daşa dersəm eşidir, sonra verir əks-səda; Daşa dönmüşlərə əks eyləmədi fərya-dım. M.Hadi. Daşa dönmüşə mənim sözüm təsir etmədi. Ə.Əbülhesen. Daşdan cavab istəmək (axtarmaq)
çox berk utanmaq, utandığından demeye heç bir söz tap-mamaq. Oruc başını aşağı salıb, ayağının yanındakı torpaqdan və daşdan cavab axtardı. Ə.Veliyev. Daşdan keçmək
çox tesirli olmaq, her yerde işe keçmek. Bu və-siqə daşdan keçər.
O deyir ki, bir kağız göstərmişəm, daşdan keçər. S.Rehimov. Daşdan yumşaq
keyfiyyetinden asılı ol-mayaraq yeyile bilen her şey; dişedeyen. Elə acam ki, daşdan yumşaq nə olsa, yeyə-cəyəm. "Koroğlu". Daşı daş üstündə qoy-mamaq
tamamile dağıtmaq, darmadağın etmek, dağıdıb viraneye çevirmek. Daşı ətəyindən tökmək (atmaq)
fikrinden da-şınmaq, reyini deyişmek, görmek istediyi bir işden vaz keçmek, höceti buraxmaq. [Hacı Mehemmedeli:] Cənab həkim, gəl sən bu daşı ətəyindən tök! C.Memmedquluzade. Oğul! Daşı tökün ətəyinizdən; Bir yaxşılıq qalsın dünyada sizdən. S.Vurğun. Gəl, lənət şeytana,
deyək, tökək bu daşı ətəyimizdən. M.İbrahimov. Daşı sıxsa suyunu çıxarar
çox güclü, qüvvetli, sağlam adam haqqında. Daşın böyüyündən yapışmaq, daşın bö-yüyünü götürmək
öhdesinden gele bil-mediyi, bacara bilmediyi bir işden yapış-maq. Daşını atmaq
azad olmaq, yaxasını qurtarmaq; el çekmek, terk etmek. Yeganə bir öküzüm var idi, dünən satdım; Onunla birgə əkinçiliyin daşın atdım. Ə.Nezmi. Əv-vəlləri elə fikir edirdim ki, aldığım taxıl məhsulu ilə kasıblığın daşını büsbütün ata-cağıq. M.Hüseyn. Daşlar dilə gəldi
bir hal, ya hadisenin çox ağır, dözülmez, facieli ol¬duğunu bildirir. Bir daş altda, bir daş üstdə
gizli saxlanmalı, heç kese deyilme-meli sirr halında. [Piti Namaz] Mən həyət adı çəkdim burda? Bir sözüydü, bir dəiə de-mişdim, düzəlmədi, mən də bir daş altdan qoydum, bir daş üstdən. İ.Melikzade. Bir daşla iki quş vurmaq
bir defe zehmet çekmekle iki iş görmek, iki şeyi elde etmek. Daş asılmaq
gec qızmaq, gec qaynamaq. Samovar qaynamır, deyəsən, altından daş asılıb. Oxu daşa toxunmaq
berke düş-mek, ciddi maneeye rast gelmek, işin baş tutmasına ciddi engel çıxmaq. Ozünü daşdan daşa çırpmaq (vurmaq)
bir şeyi elde etmek üçün özünü her cür çetinliye vur-maq, her cür çetinlik ve mehrumiyyete me-ruz etmek. üstünə bir daş
bax bir daş altda bir daş üstdə. üstünə daş qoymaq
sirri gizli saxlamaq, heç kese bildirmemek.
...daş Bir sıra isimlere qoşularaq birgelik, şeriklik bildirir; mes.: yoldaş, sirdaş, silah-daş, meslekdaş.

DAŞADOYƏN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. zool. Serçeler destesin-den uzunquyruqlu kiçik quş; çaydaçapan.

DAŞADOYMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. məh. Daşla oynanılan uşaq oyunu.

DAŞAGİRƏN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. məh. Cemiyyetden qa-çıb gizlenen adam haqqında.

DAŞAXOR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sii. Daşlıq, çınqıllıq, daşı çox olan. Daşaxor yer.
Indi də yoncalıq yerində daşaxor bir qumluğa sahib oldun. S.Rehimov.

DAŞARMUDU : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Yumru şekilli ve çox davamlı armud növü.

DAŞATAN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Qedim müharibelerde daş ve b. ağır şeyler atmaq üçün işledilen man-canağa oxşar alet. Assuriyalılar xüsusi daş-atan alətlərlə şəhərə ağır daş parçaları və ya içinə yanan qatran doldurulmuş qablar atırdılar. "Qedim dünya tarixi".

DAŞBADAM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Berkqabıqlı badam növü.

DAŞBAŞ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
dan. məh. çekinin düzgün-lüyünü yoxlamaq üçün onu terezinin gah bu, gah da o biri gözünde çekmek işi.
dan. niir. Qeyri-qanuni, eyri yollarla elde edilen qazanc, gelir ve s. O, əldə etdiyi daşbaşı bir xəyanət etmədən
. yüzbaşının qabağına sanayır. S.Rehimov. Axı burada daşbaş var. İ.Əfendiyev. □ Daşbaş eləmək
qeyri-qanuni, eyri yollarla pul ve s. elde et¬mek. Iki kisə daşbaş eləyib satdırmaq və bostanın xeyrindən ieyzyab olmaq iştaha-sında idi. Mir Celal.

DAŞBAŞÇI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. dan. niir. Ardıcıl ve gizli suretde, qeyri-qanuni, eyri yollarla qazanc elde etmeyi bacaran ve bu işi özüne peşe etmiş adam.

DAŞBAŞÇILIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. dan. niir. Daşbaşçının işi, peşesi; qeyri-qanuni, eyri yollarla qa-zanc ve s. elde etmekle meşğul olma.

DAŞÇI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Daşçıxaran, daşyonan usta.

DAŞÇIXARAN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Daş karxanasında daş çıxarmaqla meşğul olan fehle. Bakıda ümu-miyyətlə, peşəkarlar: bənna, xarrat, dəmir-çi,
. daşçıxaran
. və sairə çox olardı. H.Sa-rabski. // Sif. menasında. Daşçıxaran maşın.

DAŞÇILIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Daşçının işi, seneti. Daşçı-lıqda mahir usta.

DAŞDƏLƏN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. xüs. Daş delmek üçün alet.

DAŞDIRILMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Daşdırılmaq"dan i.is.

DAŞDIRILMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

məch. Daşmasına sebeb olmaq, daşmasına imkan verilmek.

DAŞDIRMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Daşdırmaq"danfi.is.

DAŞDIRMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

i. Daşmasına imkan ver-mek, aşmasına sebeb olmaq. Samovarın su-yunu daşdırmaq.
Südün içində hava çox-dur, ona binaən süd qızanda hava aralanıb südü daşdırır. H.Zerdabi.

DAŞ-DİVAR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

top. Evler, binalar, tikililer ve onların divarları. Xəzri yeli axşamdan hirs ilə qalxıb, Bakı küçələrinin toz-torpa-ğını daşa-divara çırpırdı. S.M.Qenizade. Hücum yerin dibinə! Hücum dərin göylərə; Hücum deyir daş-divar; Hücum deyir dağ-dərə. M.Müşfiq.

DAŞDOĞRAYAN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax daşqıran. Birinci daşdoğrayan mexanizm tamamilə quraşdı-rılmışdır. (Qezetlerden).

DAŞDOŞƏYƏN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Küçelere ve s.-ye daş döşeyen fehle.

DAŞDOYƏN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. xüs. Daşı xırdalayıb ovan alet, maşın.

DAŞDUZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Daşlaşmış (süxur) halında olan duz.

DAŞƏPPƏYİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. bot. Daşların arasında bi-ten boz rengli ot bitkisi.