Multilingual Turkish Dictionary Azerbaijani Explanatory Dictionary

DEMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

əd. Olmuş bir işin, hadisenin da-nışana sonradan melum olduğunu bildirir. Demə, fiərraşların kahıllarından yolda dus-taqların biri əkilibmiş. "M.N.letif." Demə, sahibəzzaman tək deyilmiş, Nəsib bəy kimi tayı varmış. Mir Celal. // köhn. Bezen "ki" (kim) bağlayıcısı ile birlikde. Demə kim, bir əmiri-şahsüvar; Eyləyibmiş o gündə əzmi-şikar. S.Ə.Şirvani.

DEMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

i.
Bir fikri şifahi suretde ifa-
de etmek, beyan etmek, söylemek, bildir-mek. Söz demək. Düzünü demək.
[Aslan bey:]
.O, bir söz dedimi, heç bir zaman unutmaz. C.Cabbarlı. // Bir fikri yazılı su-retde ifade etmek, yazmaq. Müəllii öz əsə-rində deyir ki..
Neql etmek, revayet etmek (adeten
"ki" bağlayıcısı ile). Belə deyirlər ki...
doğ-
rudan deyirmişlər ki, Nikolayın bizə çox
əziyyətləri olub.. C.Memmedquluzade.
// Söhbet etmek, söz açmaq, danışmaq. Sadıq
kişi öz hünərindən söhbət düşmüş kimi, arı-
lardan həvəslə deməyə başladı. Mir Celal.
Xeber vermek, söylemek, bildirmek. Bu sözü heç kəsə demə. Bunu sənə kim dedi? Sir-ri başqalarına demək.
Quş uçar çəmən üstə; Sünbül, yasəmən üstə; Yarım gəldi desələr; Yeri var sinəm üstə. (Bayatı). // Yetirmek, bildirmek, çatdırmaq. Mənim iikrimi ona de.
Əmr etmek, serencam etmek, tapşır-maq. Ona de ki, tez gəlsin.
dan. Nezme çekmek. Şeir demek.
- [Molla:] Arvad, iki misra demişəm.
"M.N.letif.".
dan. Avazla oxumaq. Bir-iki kəlmə de-mək. De gəlsin. Bir ağız demək.
Adlandırmaq, ad vermek. Buna nə de-yərlər? Siz buna nə deyirsiniz? Belə hərə-kətə nə demək olar?
Mena vermek, menasına gelmek. Bu söz nə deməkdir? Ərəbcə "həyat" dirilik
deməkdir. // Delalet etmek, sübut etmek, ifa-de etmek, göstermek. Bu, o deməkdeyilki...
"Ders" sözü ile
müellimlik etmek, ders
vermek, öyretmek. Firidun darüliünundan
çıxıb Şəmsiyyəyə dərs deməyə getdi.
M.İbrahimov. Qəhrəman müəllimlər ittiiaqın-
da çalışmaqla müəllimlik sənətini buraxmır,
şəhər məktəbində dərs deyirdi. S.Rehimov.
"Deyecek" şeklinde
deyilmesi, bil-dirilmesi, xeber verilmesi vacib olan. Daha deyəcək sözüm yoxdur.
[Memmed:] Sənə deyəcək iki vəsiyyətim vardır. "Aşıq Qerib". [Şahbaz bey:] Oğlum, əyləş, sənə deyəcək sözüm çoxdur. S.S.Axundov.
Şexs sonluqları ile is. menasında: de-diyim, dediyin, dediyi
söylediyim, söy-lediyin, söylediyi söz, fikir ve s. Dediyinə əməl etmək. Dediyindən belə çıxır ki... // Be-zen cem şeklinde işlenir. Usta
.. başını bu-layıb, dediklərinə yekun vurdu. M.Hüseyn.
"Bir-bir" sözü ile
sadalamaq, tefer-rüatı ile, ardıcıl suretde hamısını söylemek, bildirmek. ürəyindəkiləri bir-bir demək.
- Yetməz əlim, nə çarə, düşən xaki-payüvə; Bir-bir deyəm sənə ələmü möhnətim. S.Ə.Şirvani.
"Demekdi(r)" şeklinde
iki şeyi ey-nileşdirme menasında işlenir. Bakıya ali təhsil almağa getmək, Gülşad üçün dö-zülməz olan nənə və qardaş zülmündən xilas olmaq deməkdir. Ə.Əbülhesen.
Feli bağlama şeklinde: deyib
1) ne-zerde tutaraq, üz tutaraq, istiqamet götü-rerek. Qırx lotu bir-birinə qoşulub, Təbriz deyib yola düşdülər. "Aşıq Qerib". Sizi deyib gəlmişəm, ey mənim müsəlman qardaş-larım! C.Memmedquluzade; 2) hesab ede-rek. Bu üzü qarə könüldür məni rüsvay elə-yən; O ki mən dust deyib tutmuş idim, düş-mən imiş. S.Ə.Şirvani; 3) "durmaq" sözü ile
- daim tekrar etmek, söylemek. Xatirinə dəyməsin, Ağa Dərviş, sənin özündə də mən heç bir hərəkət görməmişəm, bəqeyr əz şi-kayət...
"iələk kəcrəitardır",
deyib du-rursan. N.Vezirov.
0 Deyək ki
ferz edek ki, tutaq ki. De-yirdim ki
bu fikirde idim ki, bele güman edirdim ki (çox vaxt arzu bildirir). Deyirdim ki, bir bizə gələsən.
Mən deyirdim ki, bir gün varıb ana yurduna; öpərsiniz anamın toz basan məzarını... A.İldırım. Deyirlər ki
- revayet var ki, söhbet var ki, bele danışır-lar ki, bele fikir yayılmışdır ki. Deyirlər ki, bu il qış bərk soyuq olacaq. Demək olar ki
- bir şeyin texminiliyini, möhtemelliyini, mümkünlüyünü, heqiqete yaxınlığını bildi-ren ara söz. Demək olar ki, indi papaqların iasonu o qədər artıq deyil, nə qədər ki cür-bəcür məsləklər moddadır. C.Memmedqu-luzade. Demək olar ki, hamı oynayıb yoru-landan sonra aşıq məclisə girdi. Ə.Veliyev. Demək olmaz ki
söylenilen sözün, ya fik-rin düzgünlüyüne arxayın olmadıqda, bir şeyi müeyyen etmekde çetinlik çekdikde, yaxud inkarı yumşaltmaq istedikde işlenen ifade. Demək olmaz ki, Hacı Kamyab qardaşını yaxınına buraxmırdı. Ə.Haqverdiyev. Necə deyirlər
fikri tam ve düzgün ifade etmek-de çetinlik çekdikde ve ya danışanın sözü ile tam razılığa gelmedikde işledilen ifade. Əşrəi, necə deyərlər, canlara dəyən oğlan idi. İ.Şıxlı. Nə deyim
tereddüd, gözlenil-mezlik bildiren ara söz. Nə deyim, birdən yağış yağar.
İlk qədəmdə öpüşdü, son qə-dəmdə tüpürcək; Bir qeyri mükaiatın ola-caqmı, nə deyim?.. M.Araz.

DEMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ara söz mənasında. Söylenmiş fikre yekun vurmaq, onu xülase etmek üçün işlenir; demeli, yeni bundan o netice çıxır ki. Siz hazırsınızmı, demək, gedə bilərik.
- Demək, bu misranın da əsil mənası bu imiş ki, dünyada keçinmək, güzəran etmək istə-yirsənsə, camaat ilə həmrəng ol. N.Vezirov. Demək, belə çıxır ki, Maqsud müəllim Sevili həyat imtahanına çəkirmiş. S.Rehimov.

DEMƏLİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sii. Deyilmesi, bildirilmesi la-zım gelen, deyecek; deyilesi. [Zaman:] Za-raiat qalsın kənarda, sənə bir neçə deməli sözüm var. Ə.Haqverdiyev.

DEMƏLİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax demək
.İki adam əvəzinə bir adam işləyəcək, deməli, iki maaş əvəzinə bir maaş veriləcək. M.Hüseyn. [Qoşatxan:] Laqeydlik kənd müəllimi üçün dözülməz bir bəladır, deməli, heç şey onun ürəyini yan-dırmır. M.İbrahimov.

DEMİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. məh. Qelyan, çubuq. Süleyman
. damağında bir uzunquyruq Şəki demisi, kə-mali-istirahətlə əyləşib,
. tüstüsünü halqa¬halqa havaya buraxmaqda idi. Ə.Haqverdi-yev.
..[Musa kişinin] demisi daima ağzında tüstülənirdi. İ.Əfendiyev.

DEMİÜRQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[yun.] fəls.
Platonun idealist felsefesinde Allah.
məc. Yaradıcı qüvve, yaradan.

DEMOKRÄT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[yun.]
Demokratiya te-refdarı. Rus inqilabçı demokratları. De-mokrat yazıçılar.
Burjua demokrat partiyasının üzvü.
məc. Sadeliyi seven, sade heyat keçi-
ren, adi adamlara yaxın olan, onlarla ünsiy-
yet bağlayan adam.

DEMOKRATİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sifi. [yun.]
Demokrati-yaya müvafiq olan, demokratiya esasında qurulmuş, demokratiyanı heyata keçiren, de-mokratiya prinsiplerine riayet eden. Demok-ratik idarə üsulu. Demokratik respublika. Demokratik islahat. Demokratik mətbuat.
Zehmetkeş xalq kütlelerine xas olan; sade, adi. Demokratik tərbiyə almış adam.
Ədibin demokratik fiikirləri onun "Nadir şah" tarixi iaciəsində daha parlaq iiadəsini tapmışdır. M.Arif.

DEMOKRATİKLƏŞDİRİLMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Demok-
ratikleşdirilmek"denf.is. İctimai quruluşun demokratikləşdirilməsi.

DEMOKRATİKLƏŞDİRİLMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

məch. De-
mokratik hala salınmaq, demokratizme tabe edilmek, demokratizm heyata keçirilmek.

DEMOKRATİKLƏŞDİRİLMİŞ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

fi.sifi. De-mokratik hala salınmış, demokratizm esa-sında qurulmuş, demokratizme tabe edilmiş.

DEMOKRATİKLƏŞDİRMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Demokra-
tikleşdirmek"den f.is.

DEMOKRATİKLƏŞDİRMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

i. Demokra-
tik hala salmaq, demokratizm tetbiq etmek, demokratiya esasında qurmaq, demokratiya-ya tabe etmek. Seçki sistemini demokratikləş-dirmək.

DEMOKRATİKLƏŞMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Demokratik-
leşmek"den fi.is.

DEMOKRATİKLƏŞMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

i. Demokratik
hala düşmek, daha demokratik olmaq.

DEMOKRATİKLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Demokratiya prin-siplerine esaslanma. Seçkilərin demokratik-liyi.

DEMOKRÄTİYA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [yun.]
Dövleti idare işi xalqın elinde olduğu idare üsulu, siyasi qu¬ruluş; xalq hakimiyyeti. Xalq demokratiyası ölkələri.
İctimai teşkilatların heyat ve fealiyye-tinde bütün kollektiv üzvlerinin feal iştira-kını ve tesirini temin eden rehberlik üsulu. Partiya daxili demokratiya.

DEMOKRATİZM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[yun.]
Demokratiya-nı qebul edib heyata keçirme. // Demokrat-lıq. "Molla Nəsrəddin" inqilabi demokra-tizmin iiadəçisi və mərkəzi idi. M.İbrahimov. Oqtayın demokratizmi bizi inandırır ki, o, doğrudan da qarşısına qoyduğu məqsədə çata biləcəkdir. M.Arif.
məc. Heyatda, insanlarla münasibetde ve s.-de sadelik.

DEMOKRATLAŞMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Demokratlaşmaq"-dan i.is.

DEMOKRATLAŞMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

i. Daha demokrat
olmaq, heyat terzi ve s. cehetden daha da sadeleşmek.

DEMOKRATLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. bax demokratizm
ci menada.

DEMOQRÄFİYA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[yun. demos
xalq ve grapho
yazıram] Statistikanın, ehalinin terkibini, artımını, miqdarını ve hereketini öyrenmekle meşğul olan şöbesi. Demoqra-iiya ictimai elmdir.

DEMPİNQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[ing.] iqt. Xarici bazarlarda reqibleri aradan çıxarmaq meqsedile mal-ların maya qiymetinden ve daxili bazarda-kından daha ucuz satılması.

DENATURÄT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[lat.] Texnikada işledil-
mek üçün hazırlanan zeherli spirt.