Multilingual Turkish Dictionary Azerbaijani Explanatory Dictionary

DƏLLAL : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Alverde alanla satan arasında vasiteçilik eden şexs. Genə şəhr içrə gördü ol minval; Satır əvvəlki eşşəyi dəllal. S.Ə.Şirvani. Dəllallar ilə hiylədə şeytan da bacarmaz! Şeytan nəçidir, cin nədi, xortdan da bacarmaz! Ə.Vahid.
Her hansı bir işi hell etmek üçün iki nefer arasında vasiteçilik eden adam; araçı. Əhməd orta məktəbi bitirdiyi gündən Məhər-rəm əmi onun pulsuz dəllalı olmuşdu. A.Şaiq.
Aradüzelden, vasiteçi. O bilirdi ki, bu qadın dəllalları fəlakətə düşmüş qurbanla-rını dərhal görür. M.İbrahimov.

DƏLLALBAŞI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. köhn. Dellalların böyü-yü, başçısı. [Ağa Kerim:]
.Əziz bəy, məlum ola ki, mənə Ağa Kərim dəllalbaşı deyirlər. M.F.Axundzade.

DƏLLALHAQQI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

köhn. bax dəllallıq
ci menada.

DƏLLALLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Dellallın işi, peşesi; al-verde alanla satan arasında vasiteçilik. Mux-talə dəllallıq edən bir qadındır. M.S.Ordu-badi. [İsmayıl:] Kərbəlayı Xəlil at dəllallığı eləyir, evi də Əmirxizdədir. P.Makulu.
Dellalın vasiteçilik üçün aldığı haqq; dellalhaqqı. Dəllallıq istəmək. Dəllallıq vermək. Dəllallıq haqqı.
Fəqət Xudayar xanın əmlakından qalxan tamam məhsulat mənim əlimlə satılır və bu satışın dəllallıq haqqı ildə neçə yüz min tümən edir. Ə.Haqverdiyev.

DƏLLƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Baş ve üz qırxmaq peşesi ile meşğul olan adam; berber. Bəli, başlar başlayıblar qırxılmağa. Dəllək dü-kanlarında macal yoxdur. C.Memmedqu-luzade.
Köhne meişetde: baş ve üz qırxmaqla yanaşı, qan almaq kimi ara hekimliyi işleri ile de meşğul olan adam. Qətibə Atabəyin yatağının yanını kəsib oturmuşdu. Dəllək gə-lib qan götürdü. M.S.Ordubadi.
Hamamda kiseçeken ve masaj eden adam; kiseçi.
məc. Haqvermez, haqkesen, fırıldaqçı, başqasını aldadıb pulunu, şeyini elinden alan adam haqqında.
.Adları bəy, özləri cibkəsən-lər, dəlləklər, quldurlar... N.Vezirov. Siz elə bilməyin ki, dəllək N. üzqırxan dəlləkdir, xeyr, o, cibqırxan dəlləkdir. "Kirpi".
0 Dəllək kimi baş qırxmaq
aldatmaq, aldadıb elindekileri almaq, aldadaraq var-dövletini ele keçirmek. Dağılıb çöllərə açdı hərə bir növ kələk; Qırxdı xalqın başını hər biri misli-dəllək. S.Ə.Şirvani.

DƏLLƏKXANA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər. dellak ve fars.
..xane] Dellek dükanı; berberxana. Səməd, doğrudan da o gedən gedib, bir daha dəllək-xanaya üz çevirmədi. M.Hüseyn.

DƏLLƏKLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Dellek (1, 2 ve
cü
menalarda) peşesi, işi; berberlik. Dəlləkliyi bizim başımızda öyrənir. (Ata. sözü).
məc. Hiylegerlik, haqqı danma.

DƏLMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Delmek"denf.is. Dəlmə aləti.
is. Divarda açılmış kiçik taxça. İçəridə
kahanın divarlarında böyüklü-kiçikli beş
dəlmə gözə çarpırdı. S.Rehimov.
is. Bere, çeper, hasar ve s.-de deşik.
sif. Delinmiş, deşilmiş; delinmekle qay-rılmış.

DƏLMƏ-DEŞİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

top. öz-özüne açılmış, yaxud süni suretde emele getirilmiş irili-xırdalı deşikler. Dəlmə-deşiyi tutmaq. // Sif. menasında. Dəlmə-deşik divar. Dəlmə-de-şik yer.
[Umud:] Dədəm axşamlar nahaq təzək yandırır, tay da dəlmə-deşikdəki ağ-caqanadları ürküdür, onlar da hirslənib da-raşırlar canımıza. İ.Melikzade.

DƏLMƏGÖZ(LÜ) : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax dombalangöz(lü).

DƏLMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f.
Bir şeyle deşmek, delik aç-maq, oymaq. Taxtanı dəlmək. Dəmiri dəl-mək.
Ağacdələn öz yuvasını ağac koğuşla-rında qayırır. Bunun üçün o, ağacda olan hazır koğuşlardan istifadə edir və ya quru-maqda olan ağacları dələrək, yekə koğuş açır. // Deşib keçmek, delib keçmek. Güllə torpaq barını dəldi.
[Atakişi] lap yaxında, yol üstündə əyləşib odlu miskənə ilə rels də-lən bir oğlanı dindirdi. Mir Celal. // Mec. menada. Bir qələm əsrlik hicran yaratdı; Bir xalqı yarıya böldü qılınc tək;
. Dəldi si-nəsini Azərbaycanın. B.Vahabzade. Ara-sıra günəş işıqları [buludları] yarır və iti ox-lar kimi göy qübbəsini dəlirdi. M.İbrahimov.
məc. Adeten "bağrını", "qelbini", "ca-nını" sözlerle
menen incitmek, ruhen eziyyet vermek. Yandırdı şövqün canımı; Dəldi fəraqın bağrımı. Nesimi. Başıma mə-nim bir iş gəlibdir; Eşq atəşi ürəyimi dəlib-dir. Xetayi. Zalım oğlu onu qoyub nişana; Dəlib ürəyini, boyayıb qana. Aşıq Əlesger.

DƏLMƏKÇƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. dan. İki heyet arasında bir adamın keçe bileceyi dar qapı.

DƏM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [fars.]
Qısa vaxt, an, lehze. □ Bir dəm
1) bir vaxt, bir anlıq. Xəstə-nəm, çox dilərəm yanıma bir dəm gələsən; çəkibən xəncəri, bağrım başını bir dələsən. M.P.Vaqif; 2) heç, esla. Gözəl üzündə bir dəm; Nə dərd görmüşdüm, nə qəm. S.Vur-ğun. Bir dəmdə
bir anda, bir lehzede, der-hal, göz açıb-yumunca. Dönər rəyimlə bir dəmdə bu çərxi-kəcmədar əlbət. S.Ə.Şirvani. Bu dəm(də)
bu vaxt, bu esnada. Hərgah bu dəmdə Nurəddinin nəzəri Əmiraslana düşsəydi, onun gözlərində parlayan odu və üzündə zühur edən acığı görərdi. S.S.Axun¬dov. Bu dəmdə havadakı mələkdən bir səs gəldi. Ə.Haqverdiyev. O dəm(də)
o saat, o vaxt, o deqiqe, derhal. Ağaclar tərpədən-də baş çəməndə; Söyüd söylər o dəmdə:
Mən də, mən də. (Ata. sözü). Cütçü baba böylə deyib qeyznak; Eylədi ol qırğını ol dəm həlak. A.Sehhet. Mən istədim mane olam, amma o dəmdə yadıma saldım ki, bu gün,
. bayram günüdür.. C.Memmedqulu-zade. Hər dəm
her deqiqe, her an, her lehze, hemişe, daim. Quzuya qurd desəm
istəməz quzu; Yazıqlar! Hər dəmdə yazıqdı onlar. M.Araz. // ümumiyyetle, vaxt, çağ, zaman, eyyam, dövr (çox vaxt cemde işle-nir). Cavanlıq dəmi.
Yorğun qanadlarım çırpınmaq istər; Gəl keçən dəmləri etməyə-lim yad. M.Müşfiq. Bu dəmlərdə heç nəyə də əlim çatmasa; Qaysağını qopardıram Araz dərdimin. M.Araz. □ Dəmi gəlmək
vaxtı gelmek, növbesi yetişmek. Araza gəmi gəl-di; Su daşdı, gəmi gəldi; Yaş tök, ağla, göz-lərim; Ayrılıq dəmi gəldi. (Bayatı).
Ədat mənasında. Gah, bezen.
Ay hacı, dünyadır da, dəm eniş, dəm yoxuş, bilmir-sən? S.Rehimov.

DƏM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [fars.]
Od üstünde aramla biş-me, yaxud dem alma. Xörək dəmdədir.
De-dim:
Vallah, onu-bunu bilmirəm, bu saat
. [çay] dəmdə, şahmat da stol üstdə qurulu. C.Memmedquluzade. □ Dəm almaq (çək-mək)
1) qaynar suda qalıb yetişmek, suyu çekilerek öz buğunda bişmek. Plov dəm al-mışdır.
Hər cümə avamın plovu dəm çəkir. M.Möcüz; 2) od üstünde reng alaraq etri çıx-maq ve içmeye yararlı hala gelmek (çay, qeh-ve haqqında). Dəm tökmək
terlemek, damcı-damcı tökülmek (dem çekmek üçün qazanın ağzına qoyulan qapaqdan). Dəmə qoymaq
aramla öz buğunda bişmek, yaxud dem almaq üçün zeif od üstünde saxlamaq. Xörəyi dəmə qoymaq. çayı dəmə qoymaq. Dəmini almaq
dem almaq üçün qazanın ağzına qoyulmuş qapağı götürüb üzerindeki damcı-damcı suyu kenara tökmek. Sürmə xala plovun dəmini aldı.. S.Rehimov.
Buğ, buxar, qaz. // Kömürün ve s.-nin natamam yanması neticesinde emele gelen boğucu, zeherli qaz. Dəm tutmaq. Dəmdən zəhərlənmək. Dəm qazı.
məc. Kef, neşe; istirahet. Dəm dəm gə-
tirər, qəm
qəm. (Ata. sözü). Qüssəyə gəl,
qəmə gəl; Kef istəsən, dəmə gəl; Dərd bilən
özü gələr; Bilməyənə demə, gəl. (Bayatı).
□ Dəm almaq (çəkmək)
neşelenmek,
keflenmek, lezzet çekmek, xoşlanmaq.
[Aşpaz] ocağın istisi dəydikcə xumarlanıb
dəm alırdı. M.Hüseyn. Dəmə uymaq
kefe
uymaq, başı kefe qarışmaq. Heç demirlər
oğul-uşaq var. Yəqin dəmə uyublar. S.Re-
himov. Dəmi sazlanmaq
kefi gelmek;
neşelenmek. Mocuxun kefi kökəldi, dəmi
sazlandı. S.Rehimov.
məc. dan. Berk kefli, mest. Hərif dəmdir.
məh. Bax dəmyə
ci menada. Dəm
xır. Dəm bostan.
0 Dəm tutmaq
1) züy tutmaq b a x züy1 (
ci menada). Yağan o gur yağış da silə bilmədi fəqət; Onun kədərlərinə dəm tut-muşdu təbiət. B.Vahabzade; 2) sesini baş-qasrnın sesine uyğunlaşdırmaq. [Ziba] öz-özünə mığıldaya-mığıldaya uşağın ağlama-ğının dəmini tuturdu. C.Memmedquluzade.
.İmamqulu isə koxanın xorultusuna gecə uzunu dəm tutdu. S.Rehimov; 3) məc. baş-qasının dediklerini, fikrini tekrar etmek, başqasının hereketlerini teqlid etmek. Dəm vermək
1) herekete getirmek, işe başla-maq. İşə dəm vermək; 2) b a x dəm tutmaq 2 ve
cü menalarda. Dəm vurmaq
sela-hiyyeti, melumatı, xeberi ve ya haqqı olma-dığı bir şeyden ağızdolusu danışmaq, behs etmek, iddiasında olmaq. Hətta millətin dərisini soyan adamlar da millətdən dəm vurub, "millət belə gəldi, millət belə getdi" deyirlər. F.Köçerli. // ümumiyyetle, bir şey haqqında danışmaq. Füzuli, aləmi-qeyd iç-rəsən, dəm vurma eşqindən. Füzuli. Göyün ulduzları da guya bir-biri ilə məhəbbətdən dəm vururdular. Ə.Haqverdiyev. [Bedirca-han:] Birdən başlarsan cahıllıqdan dəm vurmağa, onda yəqin ki, iş düzəlməz. N.Ve-zirov. // "özünden" sözü ile
özünü terif-lemek. Az özündən dəm vur.
çox özündən dəm vuran aşıqların sazını əlindən alıb yola salmışdı. "Koroğlu". Dəmə tutmaq
da-nışdırmaq, sorğu-suala tutmaq. Qubernat tutubdur Sonanı dəmə; Edir sözlərini dil-manc tərcümə. H.K.Sanılı.

DƏM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [fars.] Nefes. □ Dəm-dəmə vermək
nefes-nefese vermek, ses-sese vermek. Mərsiyəxanlar verəcək dəm-dəmə; Sən hələ bildiklərini qoy nəmə! Ə.Nezmi.

DƏMADƏM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[fars.] klas. bax dəmbə-dəm. Oxu köysümdən ötüb, qalmış imiş pey-kanı; Ah, bildim səbəbi-ahi-dəmadəm nə imiş. Füzuli. Odlu dağimdən dəmadəm pənbeyi-mərhəm yanar; Ah, əgər bən böylə yansam, sərbəsər aləm yanar. Qövsi.

DƏMAGAC : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Araba dayananda boyun-duruğun altına qoyulan ağac.

DƏMBƏDƏM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf [fars.] Saatbasaat, an-baan; her lehze, her deqiqe, her vaxt, daim; getdikce. Dəmbədəm nalə qılıb hiç həvadən düşməz; Ney təki sineyi-üşşaq nəvadan düş-məz. S.Ə.Şirvani. Getdi o qiymətlicə saət-lərim; Dəmbədəm artır daha zəhmətlərim. A.Sehhet. Onlar
. gün-gündən cəhalət dər-yasına qərq olmaqdadırlar,
. dəmbədəm, saatbasaat tənəzzül etməkləri müşahidə olunur. F.Köçerli.

DƏMBƏR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. məh. Quyruğu beline qıvrı-lan it.

DƏMBƏRƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. məh. Qurumuş torpaq par-çası; kesek.

DƏMBƏRƏGÖZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax dəbərəgöz.

DƏMÇİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax dəmtutan
ci menada. Abış
. sümsünü dəsmalla silib yerinə taxdı, Mürşüdə və dəmçi Tosuya dedi:
Başlayaq! Ə.Abasov.

DƏMÇİLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Züyçülük, züytutma.

DƏMDƏMƏKİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. öz hereketinde, sö-zünde, fikrinde sabit olmayan, tez-tez fik-rini, reyini deyişen, sözünde mesuliyyet hiss etmeyen. Dəmdəməki adamın sözünə etibar etmək olmaz. // Yüngül, qeyri-ciddi, boş-boş danışan. // İs. menasında. Dəmdə-məkinin biridir.

DƏMDƏMƏKİLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. öz hereketinde,
işinde, sözünde, fikrinde sabit olmama, tez-tez fikrini, reyini deyişme. // Yüngüllük, qeyri-ciddilik.