Multilingual Turkish Dictionary Azerbaijani Explanatory Dictionary

ALDI-QAÇDI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zər/ dan.
Kos oyunu, top-top oyununun bir növü.
Başlı-başınalıq, herki-herkilik, herc-merclik.

ALDIRMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Aldırmaq"dan /.is.

ALDIRMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

icb.
Almağa mecbur et-mek, almasına sebeb olmaq. Bu kitabı ona mən aldırmışam.
Başqasının vasitesile almaq, almağa adam göndermek. Gözəl bir şey aldırmı-şam. Bir adam olsaydı, bazardan göyərti aldırardıq.
çekdirmek. Birinci səhifədə gənc Nina-nın məktəbdə ikən aldırdığı /otoqra/ını göz-dən keçirdim. M.S.Ordubadi. [Selim] təlim zamanı Kərimlə birlikdə aldırdığı qoşa şəkli də [pakete] qoydu. S.Rehimov.
üzden kesdirmek, götürmek (qayçı ve s. ile). Hələ keçən iləcən üzünə ülgüc dəymə-miş Cəmil, indi saqqalını tərtəmiz qırxdırıb qara, nazik bığının üstünü azacıq aldırmışdı. M.Hüseyn. □ üz aldırmaq, qaş aldırmaq dan.
üzündeki (qaşındakı) artıq ve narın tükleri çekdirmek (qadınlarda).

ALDIRMAMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

Əhemiyyet vermemek, fikir vermemek, qulaq asmamaq, vecine almamaq, saymamaq. Nə qədər söylədimsə, aldırmadı.
Nəhayət, Əmir özünü aldırma-dan dedi:
Şairin dili öz xalqının iradəsidir.
M.S.Ordubadi.

ALEBÄSTR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[yun.] Divara suvaq çekmek üçün, yaxud heykelteraşlıq işlerinde ve cerrahlıqda işledilen ağ gips; kec.

ALEÜT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Aleut ve Komandor adalarının esas ehalisinin adı ve bu ehaliye mensub adam.

AL-ƏLVAN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Rengbereng, ala-bezek. Dağlar başı al-əlvan; Halım olubdur yaman; Gedirəm halal eylə; Gəlməyimə yox güman. (Bayatı). Gördüm ki, bir rəna çəmənlikdə-yəm; Dörd yanımda var al-əlvan çiçəklər.
A.Sehhet.

ALƏM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Kainat, dünya, yer üzü. Qış günü qurtarmaqda idi, ü/üqlərdən qatı bir qaranlıq aləmə yayılırdı. M.İbrahimov. // Mec. menada. Ey Füzuli, aləmin gördüm qamu nemətlərin; Hiç nemət görmədim didari-dilbər tək ləziz. Füzuli. Təbii qanun hamı insanlar üçün bir gərəkdir ola, hamı insanlar bir nöqtəyə gərəkdir yürüş etsinlər. Bu nöqtə isə hürriyyət, məhəbbət aləmidir. N.Nerimanov. Aləmin seyrinə gəl, gör nə gözəl /itrəti var. S.Vurğun. // Dünya ve onda olan bütün varlıq, mövcudat, insanlar; tebiet. Mühitin təsiri altında baş-beynimizdə ətra/dakı aləmin cisim və hadisələrinin surətləri əmələ gəlir. Hacıyev.
Kainatın, tebietin her hansı bir sahesi, qismi. Ulduzlar aləmi. Günəş aləmi. Hey-vanlar aləmi. Canlı aləm öz quruluşu və key-
/iyyəti ilə cansız təbiətdən /ərqlənir.
Qoru-ğun bitkilər aləmi xüsusilə rəngarəngdir.
məc. Mefhumlar, hissler, teessürat,
tesevvürler, heyecanlar mühiti. Xəyal aləmi.
Röya aləmi. Başqa bir aləmdə yaşamaq.
- Kölgəyə aldanaraq sevmə cə/a aləmini;
Yüksəl ülviyyətə, seyr eylə sə/a aləmini!
A.Sehhet. Bir bayram sözü var, bir də ki,
matəm; Nəşə bir aləmdir, qüssə bir aləm.
S.Vurğun. Mən bunları xatırlayır, açıq ana
ürəyinin qapalı aləmini düşünürdüm. Mir
Celal. □ öz aləmində
1) öz tesevvü-
ründe; 2) öz miqyasında, öz mühitinde, öz
dairesinde.
Xalq, camaat, el, bütün adamlar, insanlar.
Insan özü-özünə elədiyini aləm yığılsa, eyləyə
bilməz. (Ata. sözü). Dostum, aləm səninçün
gər olur düşmən mana; Qəm degil, zira yetir-
sən dust ancaq sən mana. Füzuli. Vidadiyəm,
aləm tanır dərdimdən. M.V.Vidadi. Seyyid,
yetişib aləmə /əryadü /əğanın. S.Ə.Şirvani.
Bu gün bir süngüdür əlimdə qələm; Mənim
bayrağıma göz dikir aləm. S.Vurğun. Şerim,
bu hikməti aləmə bildir; Xəyal ölənləri
bəzən dirildir. M.Rahim. // Her hansı ela-
metlerine göre birleşmiş insan cemiyyeti,
ictimai mühit. Orta əsr aləmi. Şərq aləmi.
// İnsanların ictimai peşe, medeniyyet,
meişet ve s. cehetden götürülen ayrıca bir
qismi, tebeqesi, sinfi, qrupu. Nərgiz xanımın
kitabxanası isə həkimlər aləmində qibtə do-
ğuran, çox zəngin kitabxana idi. Ə.Memmed-
xanlı. // məc. İnsanların müeyyen fealiyyet
sahesi. Sənət aləmi.
Sonra bir həkim çıxdı.
Yaş dəsmal üsulunun elm aləmində bir
inqilab olduğunu söylədi. Mir Celal. // məc.
Mühit. [Nümayende:] Keçmişdə qab-qazan
aləmindən savayı bir şey tanımayan qa-
dınlar, indi iş başına keçib, böyük-böyük
idarələri dolandırırlar. Ə.Haqverdiyev.
məc. çox maraqlı, cazibeli, diqqeti
celb eden, zövq ve neşe veren, tamaşalı,
özüne mexsus gözelliyi olan şey haqqında
deyilir ve başqa keyfiyyet bildirir. Bizim
Göygöl qəribə aləmdir!
Gözəl bir musiqi
alətində çox bəyəndiyin bir havanı sevdiyin
qızın çalmasından
. duyulan zövq və nəşə
də bir ayrı aləmdir. M.S.Ordubadi. Gecə
yarı dənizin bir özgə aləmi var. Ə.Cemil.
"Bir" sözü ile beraber: bir aləm, bir aləmcə
çoxlu, külli miqdarda, saysız-hesabsız. Bir aləm şey. Bir aləm iş var.
- Qayınana mırtıldanırdı:
Oğlum yazıq oldu! Bir aləmcə xərc tökdük. Mir Celal. □ Gecənin bir aləmində
gece hamı yu-xuda olduğu bir vaxtda, gece yarısı. [Əmniy-yebaşı:] Gecənin bir aləmində yavaşca yerimdən tərpəndim.. M.İbrahimov.

ALƏMARA(Y) : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [ər. alem ve fars. ara] klas. Dünyanı bezeyen, dünyanın bezeyi olan, gözel, parlaq. Şəmi-ruyin afitabi-alə-maradır sənin. Füzuli.

ALƏM-AŞKAR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. ve zərf [ər. alem ve /ars. aşkar] Apaydın, açıqdan-açığa, hamıya melum olan; hamının gözü qabağında olan. Nə olur danmaqdan, daldalanmaqdan; Düş-kününəm aləm-aşikar sənin. Q.Zakir.

ALƏMƏFRUZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [ər. alem ve fars. efruz] klas. Dünyanı işıqlandıran; alemi bezeyen, gözelleşdiren. Bir gün ki, bahari-aləməfruz; Vermişdi cahana feyzi-novruz. Füzuli.

ALƏMGIR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [ər. alem ve fars. gir] klas.
Aleme yayılan, dünyanı tutan (ses, şöh-ret, şayie ve s.).
Dünyanı tutan, istila eden; cahangir.

ALƏMŞÜMUL : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [ər] Bütün dünyaya şamil olan, bütün dünyaya aid olan, bütün dünya üçün ehemiyyeti olan. Aləmşümul əhəmiyyəti olan hadisələr. Aləmşümul tarixi qələbələr. // Aleme yayılmış. O məmləkət-lərin heç birində Məhsəti xanım kimi aləm-şümul şöhrətə malik olan bir qadın nəzərimə dəyməmişdir. M.S.Ordubadi.

ALƏMTAB : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [ər. alem ve fars. tab] klas. Dünyanı işıqlandıran, cahanı parladan. Şeyx Sənan, o şəmsi-aləmtab; Oldu kafər, xaç asdı, içdi şərab. H.Cavid.

ALƏT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Bir iş görmek, yaxud şey qayırmaq üçün işledilen texniki vasite, karastı ve s. Istehsal alətləri. Kənd təsərrü-/atı alətləri. Dülgərlik alətləri. Əmək alətləri.
- [Heyat:] Kolxozlardan təmir üçün gələn alətlər əl dəyilməmiş qalır. M.İbrahimov. // Cihaz. çəki alətləri. ölçü alətləri.
Ruz-garın piş-əz-vəqt dəyişilməsini bilməkdən ötrü bir alət ixtira ediblər ki, adına miza-nülhava (barometr) deyirlər. H.Zerdabi.
Musiqi sesleri çıxarmaq üçün xüsusi cihaz. çalğı aləti. Simli musiqi alətləri.
məc. Her hansı bir meqsedi elde etmek üçün vasite. Əldə alət olmaq. Əlində alət etmək.
Məsciddə həsiri eləmə aləti-təzvir; Mərdanə qədəh tut, bu riyadən dəxi ar et. S.Ə.Şirvani. Müstəbidləryaşamaqçün rahət; Şairi əldə ediblər alət. A.Sehhet. Əvvəlcə Hacı Səməd xanın çar konsulu əlində alət ol-duğunu i/şa etmək
. lazım idi. M.S.Ordubadi.