Multilingual Turkish Dictionary Azerbaijani Explanatory Dictionary

DÖŞÜRÜLMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

məch. Yığılmaq, top-
lanmaq.

DÖŞÜYASTI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Döşü yastı olan, döşü inkişaf etmemiş.

DÖŞÜZƏIF : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Ciyerleri zeif, ciyerleri sağlam olmayan. Döşüzəif adam.

DÖVLƏT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. ər.] ölkenin hakim sinfi-nin, mövcud idare üsulunu qorumaq ve baş-qa siniflerin müqavimetini aradan qaldır-maq meqsedini daşıyan siyasi teşkilatı, ha-bele bu cür siyasi teşkilatı olan ölkenin özü. Dövlət hüdudları. Dövlət quruluşu. Dövlət idarələri. Dövlət gerbi. Yaxşı ki, hökumət, yaxşı ki, dövlət; Yenə sahib durur atılmış-lara!.. B.Vahabzade.

DÖVLƏT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. ər.] Servet, mal, mülk, pul ve b. maddi nemetlerin mecmusu. Məgər az-dır bu xalqda dövlət? çoxdu dövlət və leyk yox himmət. S.Ə.Şirvani.
.Heydər atasının dövlətinə tək oldu malik və işi, gəldikcə baş-ladı tərəqqi etməyə. C.Memmedquluzade. Uğur:] Mən dövlət ona deyirəm ki, qızıl zə-miləri dərya kimi dalğa vurub həyatı öz ağuşuna alsın. İ.Əfendiyev.
0 Dövlət hüququ
ölkenin ictimai ve dövlet quruluşunu, dövlet orqanlarının teş-kilat sistemi ve prinsiplerini, hemçinin döv-let daxilinde vetendaşların hüquq qaydala-rını tesbit eden hüquq normalarının mec-musu. Dövlət imtahanları
ali ve orta ix-tisas mekteblerinde buraxılış imtahanları. Dövlət qıışıı
1) nağıllarda: efsanevi ve mövhumi bir quşdur ki, padşah seçilen zaman uçurdulur ve her kimin başına qonsaydı, onu padşah ederlermiş. Dəli başına dövlət quşu. (Ata. sözü); 2) bext, tale, seadet rem-zi. O, bir dövlət quşudur ki, hər eyvana uçub qonmaz. S.Vurğun. Dövlətin(iz)dən köhn.
sayen(iz)de, himayen(iz)de, iltifatın(ız)-dan menasında hörmet, ehtiram, tevazö ifa-desi. Dövlətindən pis deyiləm.
Dövlətin-dən yetdik nanü naməyə; Düşdüm indi cad və qatıq yeməyə. M.V.Vidadi. Meşedi İbad:] Sənin dövlətindən kefim çox kökdür. ü.Ha-cıbeyov.

DÖVLƏTI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

DöVLƏTI sif. ər.] Dövlete aid, dövlete
mexsus. Zeynal dövləti müəssisələrin birin-də orta bir vəzifə daşıyırdı. S.Hüseyn. // Döv-let üçün, dövlet nöqteyi-nezerinden ehe-miyyeti olan. Dövləti məsələ. // Dövlet te-refinden görülen. Dövləti tədbirlər.

DÖVLƏTLƏNDIRMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Dövletlendir-
mek"den f.is.

DÖVLƏTLƏNDIRMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f. Dövletli et-
mek, dövlet sahibi etmek, varlandırmaq, servetlendirmek, dövletini daha da artırmaq.

DÖVLƏTLƏNMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Dövletlenmek"den
f.is.

DÖVLƏTLƏNMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f. Dövlet sahibi ol-
maq, dövletli olmaq, zenginleşmek, varlan-maq. Niyaz:] Kasıb dövlətlənəndə özünə xoşbəxt deyər. Ə.Haqverdiyev. Dünənki və bugünkü hərəkəti dövlətlənmək yolunda Al-lahqulunun heç nədən çəkinməyəcəyini sü-but edirdi. Ə.Əbülhesen. O saat atası döv-lətlənər, onu hörmət, ehtiramla bu məktəbə qəbul eləyərlər. S.Rehman.

DÖVLƏTLI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Böyük mülk ve servete sahib olan, çox varlı; servetdar, zengin. Nəinki Naməlsəm məhəlləsində, bəlkə bütün kənddə, uyezddə dəxi bundan dövlətli, zən-gin adam tapılmazdı. N.Nerimanov. // İs. menasında. Dövlətliyə yaltaqlana bilmərəm; Qəmli ikən yalan yerə gülmərəm. M.Ə.Sabir. Sitarenin] mərhum atası Bakının məruf və tanınmış bir dövlətlisi idi. S.Hüseyn.

DÖVLƏTLILIK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Dövletli adamın ve-
ziyyeti; varlılıq, zenginlik, pulluluq, çoxlu mal ve pul sahibi olma. Indi dünyada qayda belədir ki, birisi ucadan alçağa enə, dövlət-lilikdən kasıblığa düşə, söhbəti həmişə apa-rıb çıxardacaq keçən günlərinə. C.Memmed-quluzade.

DÖVLƏTMƏND : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. ər. dövlet ve fars.
...mend] köhn. Dövletli, varlı, dövlet sahibi. Keçən həftə müsəlman qəzetlərində yazıl-mışdı ki, Irəvan şəhərində bir möhtərəm və dövlətmənd şəxs vəfat edib. C.Memmedqu-luzade. Dedi xatun ki:
Söylə ey fərzənd; Noldu kim, olduq indi dövlətmənd? M.Ə.Sabir. Senat isə ibarət idi alinəsəb, dövlətmənd
. əşxasın icmaindən. F.Köçerli.

DÖVLƏTPƏRƏST : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. ər. dövlet ve fars.
...perest] Dövlet seven, varlanmağa can atan.

DÖVLƏTPƏRƏSTLIK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Varlanmağa,
dövletlenmeye can atma.

DÖVLƏTSIZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Dövleti, serveti olmayan.

DÖVLƏTSIZLIK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Dövleti, serveti ol-
mama.

DÖVR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. ər.]
Dolanma, herlenme, fırlanma; bir şeyin öz oxu etrafında hereke-ti. □ Dövr etmək
1) bir şeyin etrafında herlenmek, fırlanmaq, dövrevi hereket et-mek. Hələ dan ulduzu batmayıb, ərşi-fələk-də öz dövrünü edirdi. A.Divanbeyoğlu. Hərlənib dövr edən yerlər, fələklər; Bu səsi hər zaman eşidəcəklər. M.Rahim. // Dolaş-maq, dolanmaq, gezmek. Bazarı dövr edib mənzilə qayıdan zaman övrətə rast gəldim.. N.Vezirov; 2) dövre vurmaq. Humay kimi dövr edərəm havada; Babam öldü, yetim qal-dım yuvada. Qurbani.
.Tağı əmi kimi quşu ağaca buraxıb çağırmağa cürət edə bil-mirdim. Qorxurdum ki, dövr edib havaya qalxsın, tuta bilməyim. S.S.Axundov; 3) dövran etmek, dövrevi şekilde hereket et-mek. Dərya və qeyri yerlərdə mövcud olan sular daima buxar olaraq dövr edən havaya qarışır, yuxarı qalxır, bulud və duman olur. H.Zerdabi; 4) yaşamaq, dövran sürmek. Zimistanda dövr edərdin; Yaz, bahara bo-yan, könül! "Koroğlu"; 5) məc. düz gelmek, müvafiqet etmek. Dövr qılmaq klas.
b a x dövr etmək
ci menada. Fələk, muradım ilə dövr qılmadın bir gün. S.Ə.Şirvani. Dövr vurmaq
bax dövrə vurmaq ("döv-rə"de). Ağca xanım] bir-iki dövr vuran-dan sonra, Qaraca qızı çağırdı, o da dərhal sıçrayıb ortalığa girdi. S.S.Axundov. Döv-rə çıxmaq
gezmek, gezişmek, dolanmaq, gezmeye çıxmaq. Bir xəbər də budur ki, pəncşənbə günü dövrə çıxmışdım, Quba meydanında dörd nəfər dərvişin mərəkə qurduğunu gördüm... N.Vezirov. // Bir şe-yin etrafında, yaxud öz oxu etrafında olan hereketin her dövresi; bir defe dolanması. Təkərin dövrü.
Zamanın her hansı bir cehetden seciy-yevi olan böyük, ya kiçik qismi. Intibah dövrü. Feodalizm dövrü. Inqilabi dövr. Mü-haribədən sonrakı dövr. Inkişaf dövrü.
Gənc dostum, bütün millətlər öz tarixində cəhalət dövrünü sürmüşdür. S.S.Axundov.
Məmmədquluzadənin 40 ilə yaxın ədəbi və 20 ildən artıq davam edən jurnalistlik fəa-liyyəti "imperializm inqilabları" dövrünə təsadüfedir. M.İbrahimov. // çağ, zaman, vaxt. Uşaqlıq dövrü. Cavanlıq dövrü. Tələ-bəlik dövrü.
Həsən bəy Zərdabi, dövrünün qabaqcıl adamı və Azərbaycan torpağının atəşin vətənpərvəri idi. M.İbrahimov. □ Dövri-fələk klas.
b ax dövr(i)-zaman
ci menada.
.Bu keçən gün elədim dövri-fələkdən ahü-zar. Aciz. Dövri-gərdun klas.
b a x dövr(i)-zaman
ci menada. Dövri-qədim
qedim dövr. Vətən zindan olub dövrü-qədimdən, Vətənin ən böyük oğul-larına. B.Vahabzade. Dövr(i)-zaman klas.
1) dövr, zemane, vaxt. Bu dövr-zamanda beş gün kişinin; Bir yaxşı vəfalı yarı gə-rəkdir. Q.Zakir.
.Bu necə dövr-zamandır ki, işim ahü-fəğandır.. M.Ə.Sabir; 2) məc. bext, tale, qeder. Kibrü qürurdən,
dedi,
en, enmədim; Endirdi indi dövri-zəmanə yavaş-yavaş. Q.Zakir.
Bir şeyin, xüsusen, xesteliyin inkişa-fında merhele, pille. Vərəmin ikinci dövrü. Xəstəliyin birinci dövrü qorxuludur.
məc. klas. çevre, daire, dövre, etraf.Nə xoşdur arizin dövründə zülfi-ənbərəfşanın. Füzuli. Bu ümid ilə ki, qəmzəndən alam kami-dilim; Düzülüb gözlərivin dövrünə mərdüm səf-səf. S.Ə.Şirvani. Şəm tək göz yaşım ax-mazdı qəmindən gecələr; Dövri-ruyindəki pərvanələr ağlatdı məni. Ə.Vahid.

DÖVR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Meclisin baş terefi, hörmetli ve şerefli sayılan yeri.

DÖVRAN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. ər.]
Zaman, zemane, dövr, vaxt, çağ. Doğru derlər, hər zaman bir aşi-qin dövranıdır. Füzuli. O imiş xahişi əvvəl anın; Şair ayinəsidir dövranın. A.Sehhet. Azad bir dünyanın, böyük bir elin; Xoşbəxt bir dövranın övladıyıq biz. Ə.Cemil.
Dövr; dövr etme, dairevi şekilde cere-
yan etme, dolanma. Qan dövranı.
məh. Tale, qeder menasında.
etnoqr. Toy meclislerinde camaatın
dövre vurub oturması. // Toyda ve s.-de
çalğıçılar, xanendeler üçün camaatdan top-
lanan pul. Toy] gecəsi oxuyub-çalandan
sonra qaval gəzdirib dövran yığarlar.
R.Əfendiyev.
0 Dövran dolanmaq
vaxt gelib keç-mek, başa çatmaq, dövr vurub qurtarmaq. Heç bilmədim dövran necə dolandı; Yandı cismim, atəşlərə qalandı. M.V.Vidadi. Bu dövran dolanıb, zəmanə dönə; Tanrının kə-rəmi olaydı mənə. Q.Zakir. Dövran etmək (eyləmək)
1) dövr etmek, fırlanmaq, döv-revi şekilde hereket etmek. Damarlarda qan dövran edir. Su borularda dövran edir; // mec. menada. Hüsn içində görməmiş mis-lin fələk; Buncə dövranı ki, dövran eyləmiş. Nesimi. Bu çərxi-fələk tərsinə dövran edir imdi. M.Ə.Sabir; 2) yayılmaq, intişar et-mek, ağızdan-ağıza keçmek, dolaşmaq. Bir gün şəhərdə belə şayiələr dövran edirdi ki, guya üsulilər ilə şeyxilərin davası olacaq. çemenzeminli. Dövran qurmaq
büsat qurmaq, tentene düzeltmek, şenlik düzelt-mek. çənlibeldə qurub dövran; Bir tutay-dım toyun, Eyvaz! "Koroğlu". Dövran sür-mək
yaşamaq, heyat sürmek, heyat keçir-mek, gün keçirmek.
.Hər məhəllənin xalqı xüsusi bir yolla dövran sürürdü. N.Nerima-nov. Ağayar həyatda çox yaxşı günlər gör-müş, gözəl dövranlar sürmüşdü. Ə.Əbül-hesen. Orada neçə yüz, neçə min insan; Ya-şayıb, yaradıb, dövran sürəcək. Z.Xelil. Dövran vurmaq
dövre vurmaq, dövre gezmek, dövre vurub gezmek. Qurbani döv-ran vurub, saz döşündə gördü ki, Pəri xanım pəncərənin lap qabağına gəlib. "Qurbani".

DÖVRƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
çevre, daire. Təkərin dövrəsi.
Ətraf, hendever, yan; bir şeyin dışarı-dan ve ya içeriden dörd terefi. Dağın döv-rəsi.
Behram Saraya:] Sən mənim şəmim-sən və mən pərvanə kimi daima dövrəndə fırlanmağa hazıram. C.Cabbarlı. Binanın dövrəsində qarovul gəzirdi. M.İbrahimov. Vətəgənin dövrəsində yoğunlu-nazikli bo-rular basdırılıb, aralarında qamış çəpər çə-kilmişdi. M.Rzaquluzade.
Misden, gilden ve s.-den qayrılmış bö-yük yastı qab, yaxud iri boşqab. Mis dövrə.
Tubu:] Gülnise] bir az düyü arıtla, atana bir dövrə südlü yayma bişir. Ə.Haqverdiyev. Təzə samovar bütün servizi ilə, boşqablar, dövrələr, podnoslar, lampalar, güzgülər və bir neçə qablar
. cehiz adı ilə atası qızına verə-cəkdir. R.Əfendiyev.
xüs. Arasıkesilmez silsile teşkil eden elementlerin birleşmesinden ibaret qurğu. Elektrik dövrəsi. Telefon dövrəsi.
Yarışın, her bir iştirakçının ancaq bir defe çıxış etmesine imkan veren hissesi; tur. Festivalın birinci dövrəsi. Idman yarışının axırıncı dövrəsi. // Merhelelerle keçirilen bir işin gedişinde ayrıca merhele, pille, dövr. Seçkilərin birinci dövrəsi.
Bir-biri ile bağlı olan hadiselerin, şey-lerin ve s.-nin mecmusu, bir şeyin ardıcıl silsilesi, sikl. Incəsənətə dair mühazirələr dövrəsi.
0 Dövrə dolanmaq
bax dövrə vur-
maq
ci menada. Rüstəm addım-addım qayanın başına dörd dövrə dolandıqdan sonra, bir də geri dönüb yoldaşlarla xısın-laşdı. S.Rehimov. Dövrə vurmaq
1) b ax dövrə vurub (qurub) oturmaq. Gəlinin rə-fiqələri isə çarpayının yanında dövrə vur-muşdular. M.Hüseyn. Bir tonqal qalayıb vurdular dövrə. M.Seyidzade; 2) dövre gez-mek, dolanmaq, aylanmaq, dövr etmek. Ne-mətullayev fırlanıb evi dörd dövrə vurdu. Axırda Sübhanverdizadənin çarpayısına ya-xınlaşıb döşəkdən yapışdı. S.Rehimov. Aşıq gülürdü, oxuyurdu, nəşə ilə oynaya-oynaya dövrə vururdu. M.Hüseyn. Bir ağsaçlı qadın idi ortalıqda dövrə vuran. N.Re-fibeyli; 3) fırlanmaq, dolanmaq. Maşın bir dəfə dövrə vurub dayandı. Ə.Veliyev. Dövrə vurub (qurub) oturmaq
daire şeklinde oturmaq, yan-yana oturub daire teşkil et-mek. Amma hamı dövrə vurub, yerdə otu-rub, təkcə Teymur əyləşib uca bir taxtın üs-tündə. "M.N.letif.". Adamlar sıra ilə deyil, dövrə vurub oturmalı idilər. H.Sarabski. Gənclər bir azdan sonra, meşənin ağacları qırılmış meydan kimi düzənlik bir yerində yaşıl otlar üstündə dövrə vurub oturdular. Ə.Sadıq. Dövrəsini almaq
dövreye almaq, etrafına cemleşmek. Hamı Tərlanın döv-rəsini aldı. M.Hüseyn. Qızlar yüyürüb cəld Aynanın dövrəsini aldılar. Ə.Memmedxan-lı. Dövrəyə almaq
ehate etmek, mühasire etmek, dörd terefine yığışmaq, etrafına yı-ğışmaq. Yoldaşlarından bir dəstəsi Ikramın çarpayısını dövrəyə alıb durmuşdu. Ə.Əbülhesen.

DÖVRLƏŞDIRILMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

DöVRƏLƏMƏ
"Dövrelemek"den f.is.
zərfDövre vuraraq, dairevi. Adamlar] alaçıq boyu dövrələmə oturub, Qaragözün verdiyi buğlanan çayı içməyə başladılar. M.İbrahimov.

DÖVRƏLƏMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f. Əhate etmek, dövreye
almaq, araya almaq, dörd terefini tutmaq.

DÖVRƏLƏNMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Dövrelenmek"den f.is.

DÖVRƏLƏNMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

məch. Dövreye
alınmaq, ehate edilmek, araya alınmaq.
t-siz. Halqalanmaq, halqa kimi görün-mek, genelmek. Onun duru gözləri dövrə-lənib genişləndi. S.Rehimov.