Multilingual Turkish Dictionary Azerbaijani Explanatory Dictionary

DÜNKÜ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax dünənki. Nərdə onu yaşa-dan dünkü parlaq ehtişam, Onu öldürən kəndi sinifinin yolumu? M.Müşfiq.

DÜNYA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. ər.]
Bir küll olaraq madde-nin bütün formalarının mecmusu; kainat. Dünyanın əmələ gəlməsi.
Yer küresi, yer üzü, alem. Dünyanın qitələri. Dünyanı dolaşmaq. Dünyada elə bir qüvvə yoxdur ki, bizə qalib gəlsin.
Bütün dünyanı gəzsən, yenə də belə at tapa bil-məzsən. "Koroğlu". Dünyada gözəl çoxdu; Ilqar birinən gərək. Sarı Aşıq. Əsrlər uzunu Azərbaycan qızlarının toxuduğu al-əlvan xalılar dünyanın çox ölkələrindəyayılmış və şöhrət tapmışdır. M.İbrahimov. // Bizi eha-
te eden alem, bütün varlıq, bütün canlılar; mühit. Qaranlıq çökdü, bütün dünya sükuta qərq oldu.
.Dünyada bəzi vaxt, bəlkə də çox vaxt, çox təəccüblü işlər ittifaq düşür.. C.Memmedquluzade. Fitne:] Dünyada is-tedad, hər böyük hünər; Daima vərdişlə in-kişaf edər. A.Şaiq. // Yer üzünü, dünyanın bütün xalqlarını ehate eden ve ya bütün dün-ya üçün ehemiyyeti olan. Dünya mühari-bələri. Dünya tarixi. Dünya bazarı. Dünya hadisələri. Dünya rekordu.
Bunlar çox za-man qapı qabağında görüşürlər, dünya mü-haribəsindən, qıtlıqdan, zülmdən, zalımdan söhbət edirlər. S.Rehman. // Dini tesevvür-lere göre, ebedi sayılan "o dünyaya" (axi-rete) müqabil olaraq müveqqeti sayılan ya-şadığımız alem. Bivəfa dünyada, dəhri-fə-nada; Fələk məni yetirmədi murada. M.V.Vidadi. Seyyida, eylə fərəh, çəkmə bu dünya qəmini; çünki beşgünlük olur bülbüli-şeydadəfərəh. S.Ə.Şirvani. Derviş:] Ey ca-van, otuz ildir mən dünyadan əl çəkib, gözü-mü axirət qapısına dikmişdim. A.Divanbey-oğlu. □ Dünya malı
fani sayılan bu dün-yanın maddi nemetleri. Vezir:] Əgər Abbas ilə Pərinin arasını vurdursan, səni dünya malından qəni eləyərəm. (Nağıl). Istəmərəm bu dünyanın malını; Qovğasını, fitnəsini, alını. M.V.Vidadi.
məc. Müeyyen ictimai quruluş; medeni ve ictimai-tarixi elametlerine göre birleş-miş insan cemiyyeti, ictimai mühit. Gərək tazə üsul üzrə açılsın cümlə məktəblər; Gə-tirmək tazə üslubə gərəkdir köhnə dünyanı. S.Ə.Şirvani. Yeni dünya quran insanlar hər şeydən qabaq namuslu, təmiz vicdanlı ol-malıdırlar. Ə.Veliyev. // məc. Qayda, nizam, heyat quruluşu, heyat terzi. Əsger:]
.Bu dünya belə gəlib belə getsə, bəs axırı nə ol-sun, onda işimiz necə olsun? ü.Hacıbeyov. Hemze] belə bir səfərə çıxmaq üçün cahan müharibəsinin kəsilməsini, dünyanın düzəl-məsini səbirsizliklə gözləyirdi. Ə.Əbülhesen.
məc. İnsanın müxtelif şekilde tezahür eden menevi alemi, hissleri, teessüratı, te-sevvürleri. Gəncin əlini sıxarkən, elə bil, onun dünyası dəyişirdi. M.S.Ordubadi. Hər ürəyin öz dünyası bir səadət arzular; Qan-lar ilə yazılmışdır hər azadlıq dastanı.
S.Vurğun. Udub qızıl bayraq altda onun tə-miz havasını; Urəyimdə yaratmışam bəx-tiyarlıq dünyasını. S.Rüstem. Sarxan] bir an üçün xatirələr dünyasına atıldı. M.Hüseyn.
məc. Bütün insanlar, adamlar; el, xalq,
camaat. Dünya yığılsa da, dediyindən əl
çəkməz. Qışqırıq səsinə dünya töküldü, gəl-
di. Bu nədir, dünyanı başına yığmısan!
- Məftun kimidir kəndinə, dünyaları say-maz.. H.Cavid. // məc. İnsanların müeyyen fealiyyet sahesi, alemi. Elm dünyası. Tibb dünyası. Elm dünyasında yeni nə var?
Və lakin, bu arada çox az bir müddətin fasilə-sində mətbuat dünyasında xeyli bir nəfəs genliyi əmələ gəldi. C.Memmedquluzade. Indi siyasət dünyası tufanlı bir dərya halını almaqdadır. M.İbrahimov. // İnsanların icti-mai peşe, senet, meişet ve s. cehetden gö-türülen ayrıca tebeqesi, qrupu, zümresi. Ar-tistlər dünyası. Yazıçılar dünyası.
çoxlu miqdarda pul, mal, dövlet ve s.
(bu menada bezen cem şeklinde işlenir).
Əhməd baxıb gördü, heyvanlar bütün dün-
yanı gətiriblər. Heyvanlardan çox razılıq
elədi. (Nağıl). Ol ki bir şişə şərabı ilə, dün-
yanı verib; Etiqadım budur, ol kəs genə
məğbun eylər. S.Ə.Şirvani. □ Dünya(lar)
qədər
lap çox, son derece çox, hedsiz.
Dünyalar qədər xoşbəxtdir. O, anasını dün-
yalar qədər sevir.
Aygün hələ soyunmamış
toy paltarını; Hələ şaddır, bəxtiyardır dün-
yalar qədər. S.Vurğun. Dünyaya (dünya-
lara) dəyər
çox qiymetli, deyerli şey haq-
qında. Gözəl olur bu yerlərin səhəri; Məncə,
vardır dünyalara dəyəri. A.Şaiq. // "Bir"
sözü ile: bir dünya
çoxlu, son derece
çox, külli, sonsuz. Bir dünya yeni kitab al-
mışam. Tamaşada bir dünya adam var idi.
- Odur, şair oturmuş balaca miz dalında; Quş lələyi əlində, bir dünya xəyalında. B.Vahabzade.
Dünyada, dünyasında şeklinde
qe-tiyyen, heç, heç vaxt, esla. Dünyasında belə şey ola bilməz. Dünyasında razı olmaz. Dün-yasında elə adam deyil.
Dünyada yaltaqlıq nə olduğunu Mirzə bilməzdi. Ə.Haqverdiyev.
Dünya(lar)ca şeklinde
b ax dünya-(lar) qədər (dünya
cı menada). Mənim tək bircə qardaşım var, dünyalarca istərəm və əgər lazım olsa, onun yolunda özümü ölümə verərəm. C.Memmedquluzade. 0 Dünya (bütün dünya) dağılsa (da)
- 1) heç bir şeye baxmayaraq, mütleq. As-lan bey:] Bütün dünya dağılsa da, dediyini edəcək, gələcəyəm söylədisə, ölsə, qalsa, gələcək. C.Cabbarlı; 2) qetiyyen, heç bir vaxt, esla. Dünya dağılsa da, demərəm.
Bu dünya dağılsa da, sən qəlbimdəsən, ey şux; Ilahəsən, dar gündə səni anmaq savab-dır. Şehriyar. Dünya (gen dünya) başına daralmaq (dar olmaq)
böyük keder, fe-laket üz vermek, son derece perişan olmaq, kederlenmek. Səni görən gözlər sənsiz da-yanmaz; Gen dünya başına daralı, Sədəf! Aşıq Bağban. Belə olardısa, Rüstəmin ba-şına dünya daralardı! S.Rehimov. Dünya bir-birinə dəymək
1) qarışıqlıq düşmek, velvele düşmek, çaxnaşma düşmek; 2) sarsılmaq, ağlını itirmek. Əkbərin gözü qızın gözlərinə sataşanda dünya bir-birinə dəydi. Mir Celal. Dünya evi klas.
ömür, insan heyatı menasında. Tapmadı, Vahid, hələ heç kəs bu xəttin sahibin: "Qaldı bu dünya evi divanədən-divanəyə". Ə.Vahid. Dünya əhli
axirete inanmayaraq bu dün-yanın zövq ve nemetlerinden istifade eden adam. Dünya görmək
heyat tecrübesi qazanmaq, tecrübelenmek. O, dünya gör-müşdür... Bilir yağılar; Boransız, süngüsüz məhv olan deyil. S.Vurğun. Qoca qartal dün-ya görüb. İ.Əfendiyev. Dünya gözəli
çox gözel qız (qadın) haqqında; dilber. Dünya gözəli, qaçma bəşərdən. S.Vurğun. Fex-reddin:] Cahanbanu bəyim bunu mənə gü-zəştə gedərdi. Lakin bu dünya gözəlini qiy-mətdən düşürən onun şeytanlığıdır.. M.S.Ordubadi. Dünya işığı görmək
azad-lığa çıxmaq, qapalı heyatdan azad olmaq. Toy məclisindən savayı bir yer yoxdu ki, qızlar dünya işığını görə biləydi.. R.Əfendi-yev. Dünya işığı görməmək
azadlıqdan mehrum bir veziyyetde olmaq, qapalı heyat keçirmek. Keçmişdə qadınlar dünya işığı görməzdilər. Dünya işığına həsrət qalmaq
- bax dünya işığı görməmək. Qadını dün-ya işığına həsrət qoyan çadra indi bizə ar-xaik bir şey kimi görünür.. M.İbrahimov. Dünya kədəri ədəb.
XVIII esrin axırı ve

XIX : Azerbaijani Explanatory Dictionary

esrin evvelinde Avropa edebiyyatında ifrat bedbinliyi ve ümidsizliyi ifade eden ehvali-ruhiyye. Dünya üzü
bax dünya
ci menada. Kerem:] Bu dünya üzündə üç şey zay olmaz; Biri yaxşılıq, biri elm, biri nan. "Əsli ve Kerem". Bir də görsəm göz açıb, gər ol güli-rəna üzün; Görmək istərsəm, gözüm çıxsın əgər dünya üzün. S.Ə.Şirvani. Dünyada durmaq
yaşamaq, var olmaq, baqi qalmaq, ebedi qalmaq. Mən gedərsəmsə, məramım yenə dünyada durar. M.Ə.Sabir. Dünyadan bixəbər
heç bir şeyden xeberi olmayan, qafil, cahil. Bunlar, bu mürtəce ünsürlər Azərbaycan xalqını elmsiz, savad-sız, dünyadan bixəbər, bir sözlə, müstəm-ləkə xalqları kimi qul halına salmaq istəyir-dilər. M.İbrahimov. Dünyadan əl çəkmək
- dünya işlerinden uzaqlaşmaq, heyatda olan işlerle, hadiselerle daha maraqlanmamaq. Sən dünyadan əl çəkib məhkum etdin özünü. N.Refibeyli. Dünyadan getmək
bax dünyadan köçmək. öldü eşqindən Nəsimi, iştə dünyadan gedir. Nesimi. Yarat, sən kö-çəndə ellər söyləsin; Dünyadan nə gözəl bir insan gedir. M.Rahim. Dünyadan xəbərsiz
- bax dünyadan bixəbər. Xavere] elə gəldi ki, Kərimxanı, Xavəri və dünyadan xə-bərsiz yatmış balaca Azadı gözaltı diqqətlə süzən qonağın qəlbi həsədlə, kinlə doludur. M.İbrahimov. Bir çox kəndlər qartal yuvası kimi sarp qayaların arasında dünyadan xə-bərsiz yaşayırdılar. S.Şamilov. Dünyadan irtihal etmək kit.
b a x dünyadan köç-mək. Dünyadan köçmək
ölmek, vefat etmek. Dostunu anarkən elə bu zaman; Əs-rimin qızı da köçmüş dünyadan. M.Rahim. Dünyanı almaq (tutmaq)
her yeri ehate etmek, qaplamaq, her yere yayılmaq. Sel dün-yanı almışdır. Işıq dünyanı aldı.
Bir zaman zülm tutdu dünyanı; Ucalır xalqın ərşə əf-ğanı. S.Ə.Şirvani. Zəlzələ dünyanı tuta, bu çinarların halına təfavüt eləməz. Mir Celal. Dünyanı başına dar etmək
son derece kederlendirmek, sarsıtmaq, çetin, çıxılmaz veziyyete salmaq. Bu qiyam dünyanı xain-lərin başına dar edəcəkdir. M.İbrahimov. Dünyanı başına götürmək
berk çığırmaq, bağırmaq, qışqırmaq, feryad qoparmaq, ses-küy salmaq. Dünyanı başına vurmaq (çal¬maq)
sarsıtmaq, çox ağır tesir etmek, son derece kederlendirmek. Elə san dünyanı çaldı başıma; Aman, ana, dur, gör ağlayan kimdir? Aşıq Əmrah. Dünyanın dərdi
ha-mının qayğısı, hamının derdi, fikri. Süley-man Əsgere:] Balam, nə olub ki, belə qara-dinməzcə oturubsan, yoxsa dünyanın dərdi sənə qalıbdır? ü.Hacıbeyov. Dünyaya (dün-yalara) sığmaz yaxud sığmayan
son de-rece mesud, xoşbext adam haqqında. Genə dünyalara sığmaz, nə olubdur, Seyyid? Xoş baxıbdır üzünə, yoxsa genə yarı bu gün. S.Ə.Şirvani. Dünyaya əlvida demək (et-mək) tənt.
ölmek. Dünyaya gələn
doğu-lan, töreyen, meydana gelen, vücuda gelen. Rizvan:] Hər dünyaya gələn bir dəfə dün-yadan gedəcək. Ə.Haqverdiyev. Dünyaya gəlmək
doğulmaq, anadan olmaq, töre-mek, vücuda gelmek, meydana gelmek. Dünyayə gəlməyir nə səbəb bir vəfalı yar? S.Ə.Şirvani. Əziz balalar, nə yaxşı vaxtda siz dünyayə gəlmişsiniz. N.Nerimanov. Ey bu gün dünyaya gələn körpələr; Göz açın, yurdumuz nə tamaşadır! S.Vurğun. Dünya-ya gəlmiş
doğulmuş, anadan olmuş, tö-remiş. Biçarə qadın bu hadisədən sonra, yeni dünyaya gəlmiş qız nəvəsini götürüb
. qohumugilə köçür. S.S.Axundov. Dünyaya gətirmək
töretmek, doğmaq, yaratmaq, vücuda getirmek. Biri məni bu dünyaya gə-tirmişdir məhəbbətlə; öpüb-qucmuş, boya-başa yetirmişdir məhəbbətlə. S.Vurğun. Dünyaya gözlərini yummaq tənt.
ölmek. Dünyaya səs salmaq
dünyanın her yerinde eşidilmek, meşhur olmaq.

DÜNYA-ALƏM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax dünya 2 ve
ci menalarda.

DÜNYABAXIŞI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

DüNYAYA BAXIŞ bax dünyagörüşü. Fəlsəfi dünyabaxışı.

DÜNYAGİR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. ər. dünya ve fars.
..gir] köhn. Tamahkar, gözüdoymaz, xesis.

DÜNYAGÖRMÜŞ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Heyat tecrübesi çox olan, mübarizelerden, çetinliklerden, sı-naqlardan çıxmış; tecrübeli, müdrik. Kətxu-da dünyagörmüş, ağıllı bir adam idi. N.Nerimanov. Semed] özü dünyagörmüş adam idi, hər şeydən başı çıxardı. B.Talıblı. Sayalı arvad kənddə dünyagörmüş ağbirçək sayılırdı. Mir Celal.

DÜR-DÜYÜN) : Azerbaijani Explanatory Dictionary

DüNYAGöRüŞü is. Heyat, tebiet ve ce-
miyyet haqqında görüşler sistemi.

DÜNYALIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
köhn. çoxlu mal ve döv-let. Kişi öləndən sonra dünyalığı qalmışdı.
Adeten "bir" sözü ile: heddinden artıq, son derece çox. Bu, tamam bir dünyalıq iş-dir ki?
deyə Gəray özü də bilmədən addım-addım geri çəkildi. S.Rehimov.

DÜNYAPƏRƏST : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. ər. dünya ve fars.
..perest] klas. Dünyanın zövq ve nemet-lerine alude olmuş. Zövqsüz lazım çıxar dünyadan ol dünyapərəst; Kim, ona dün-yadan ancaq zövqi-dünyadır qərəz. Füzuli.

DÜNYAPƏRƏSTLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Dünyaperest
adamın keyfiyyeti; dünyanın zövq ve sefa-larına aludelik.

DÜNYƏVİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. ər.] Dünyaya aid olan, dünya ile bağlı olan; din ile elaqesi olma-yan, dini mahiyyetde olmayan. Dünyəvi məktəblər. Dünyəvi adam. Dünyəvi elmlər. Zakirin qoşma və gəraylıları dərin dünyəvi mahiyyət daşıyır.

DÜNYƏVİLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Dünyaya aid olma, dün-ya ile bağlı olma; dini olmama, dinle elaqesi olmama.

DÜPBƏDÜZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

DüPPƏDüZ bax dümdüz.

DÜRCƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Deri, ya qumaş üzerinde çıxıntılar, qabarıqlar, habele onlardan her biri.

DÜRDANƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. ər. dürr ve fars. dane]
İnci (mirvari) denesi; inci, mirvari. // Klas-sik şeirde: gözelin dişlerine işare. Güləndə dişlərin ağzında, ey can; Sədəf içindəki dür-danəmizdir. Xetayi. Ağzın sədəf, dişlərindir dürdanə; Əcayib cəvahir, ləli sevmişəm.
M.P.Vaqif.
məc. çox eziz, sevgili, istekli övlad me-nasında. Balamsan, bir danəsən; Sədəfsən, dürdanəsən; Mən ölsəm sənə qurban; Sən ölmə, bir danəsən. (Bayatı).
məc. Bax dürr. Canlar tazələnirgüft-guyindən; Sözünün hər biri dürdanə gərək. Q.Zakir. Sən naz ilə gül ki, sədəfin qiyməti artsın; Göz yaşı kimi incisi, dürdanəsi mən-dən. Ə.Vahid.

DÜRDANƏLƏNMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f. İnci kimi düzül-
mek. Bir şirin güftarlı, bir şəkər sözlü; Ağzı sədəf, dişi dürdanələnmiş. M.P.Vaqif.

DÜR-DÜYÜN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Lazım olan xırda-xuruş şeyler.

DÜR-DÜYÜNÇƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Düyünçe şeklinde bağlanmış şeyler. Sonra Əlemdar]
.gizlət-diyi qızıl dür-düyünçələrini dartışdırıb də-yirmi stolun üstünə tökdü, əsgi-üsgüdən azad etdi. S.Rehimov.

DÜRƏFŞAN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. ər. dürr ve fars.
..efşan] klas. şair. Dürr saçan, inci saçan. Ey eşqi-dürəfşanım, vey bülbüli-bustanım; Vey nərgisi-məstanım, didarına müştaqəm. Ne-simi. Payibənd oldum səri-zülfi-pərişanın görüb; Nitqdən düşdüm, ləbi-ləli-dürəfşa-nın görüb. Füzuli.

DÜRƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. fars.] Müxtelif cinslerden emele gelmiş; melez, qarışıq. Dürək toyuq.

DÜRƏNG : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. fars.] köhn.
İki cür rengi olan; ikirengli.
məc. İkiüzlü, riyakar. Dürəng adam.

DÜRƏNGLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. köhn.
İki renglik.
məc. İkiüzlülük, riyakarlıq. Dürənglik bizə nisbət xəta deyil də, nədir? M.Ə.Sabir.

DÜRGƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Deste, yığın, toplu; yığılıb (sarınıb) bağlanmış şey. Bir dürgə pul.

DÜRGƏLƏMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Dürgelemek"den f.is.