Multilingual Turkish Dictionary Azerbaijani Explanatory Dictionary

AMERİKANİZM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[xüs. is.
den]
Ame-rika milletçiliyi.
Amerika Birleşmiş Ştatlarında ingilis dili xüsusiyyeti.
AMFiBİYA [yun.]
zool. Hem quruda, hem de suda yaşayan heyvan.
bot. Hem quruda, hem de suda biten
bitki.
Hem suda, hem de quruda enib qalxa
bilen teyyare, hemçinin suda ve quruda
hereket eden avtomobil, tank.

AMFİTEÄTR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[yun.]
Qedim yunanlarda ve romalılarda: etrafında tamaşaçılar üçün yarımdaire şeklinde pille-pille yükselen yer-ler olan tikili, tamaşagah. Amfiteatrın orta-sında arena var idi.
Müasir teatrlarda: parterlerin dalında ve ya lojaların üstünde pille-pille yükselen yarımdaire şeklinde yerler. // Amfiteatr kimi getdikce yuxarı qalxan şey haqqında. Amfi-teatr şəklində dənizdən təpələrə doğru yük-sələn şəhər milyon işıqları ilə parlayırdı.
Ə.Sadıq.

ÄMFORA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [lat.] Yağ ve şerab saxla-maq üçün iki şaquli qulplu yumurta formalı qab. Amfora çox vaxt rəsmlərlə bəzədilirdi.

AMİL : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Bir prosesin, hadisenin hereketverici qüvvesi, sebebi. Hava, tor-paq və su kimi təbii amillər insanın həya-tında olduqca böyük rol oynayır. // Sebeb, vasite. Qorxunun çoxluğu ehtiyatlı olmaq fikrini doğuran birinci amildir. M.S.Ordu-badi. Polifonik metod musiqi əsərlərində canlı, parlaq obrazların yaradılması üçün çox qüdrətli bir amildir. Ə.Bedelbeyli.

AMİL : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] köhn. Tacir müvekkili, ticaret agenti. Istanbulda, Bakıda, Tiflisdə, Batumda onun [Hacı Kamyabın] amilləri var idi. Ə.Haqverdiyev. Amillərə tüccardən artıq əsərin var; Fəthin, zəfərin var. M.Ə.Sabir.

AMİLLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. köhn. Amil vezifesi ve işi (b a x amil2). [Oğlu atasına:] Rəhman tacir, neçə vaxtdır, mənim dalımca gəzir, məni özünə amilliyə çağırır.. Ə.Haqverdiyev.

AMİN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[ər. esli qədim yəh.] din. Qebul olsun, arzun yerine yetsin, olsun (adeten dua ve senaların axırında söylenir). Əziziyəm, bir amin; Bir dua de, bir amin; Bu gündən məhəbbətim; Artıb sənə birə min. (Bayatı). Camaat da qazıya baxıb səsləndi:
Amin! C.Memmedquluzade. □ Amin deyən məc.
öz fikri olmayıb, başqasının dediyini tekrar eden, beli-beli deyen, başqasının sözü ile durub-oturan adam. Amin demək məc.
öz fikri olmayıb, başqasının dediyini tekrar etmek, "beli-beli" demek.

AMİNXAN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[ər. amin ve fars. xan] din. Amin deyen, amin oxuyan.

AMİR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Buyuran, emr eden, hökm eden; başçı, böyük. Millətə çatdıqca qəm, əyyaş idik; Hakimə yar, amirə qardaş idik. M.Ə.Sabir. Yavər mətbəxdə xörək hazırlayır Şəhla xanım bir amir kimi ona göstəriş ve-rirdi. S.Rehimov.

AMİRANƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf ve sif. [ər. amir ve fars.
..ane] Əmr edercesine, hökm edercesine. Mən istərəm çıxarmağa könlümdən eşqini; Qılmaq itaət əmrimə, pək amiranədir. M.Hadi. Fəhlələr uşağın bu amiranə sö-zündən gülümsəyərək, bir-birinin üzünə baxdı(lar). A.Şaiq. Bəy ona amiranə ifadə ilə tapşırdı:
Yoldaşlar məclisi sənə həvalə edirlər. Mir Celal.

AMİRLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Amir"den mücər.
.Mənim bir Şərq kişisi amirliyi ilə dediyim sözlər onu [qızı] təəccübləndirməyə bilməzdi.
M.S.Ordubadi.

AMMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ağl.
Cümleleri, habele cümle üzvlerini (esasen hemcins üzvleri) birleşdi-rerek qarşılıq bildirir.
.Amma şirin dilli, açıq qabaqlı; Könül aşinası, hayıf ki, yoxdur. M.P.Vaqif. Sən bir gözəlcə qönçəsən, amma yabanısan. A.Sehhet. [Ramazan:] Doğrudur, çox qocalmışam, amma cavanlardan geri qalmıram. M.Hüseyn.
Nida mənasında. Teeccüb, mübaliğe, istehza, kinaye bildirir. Amma nə oxudu! Amma nə dedin!
Moldayı, gördün nə iq-dam etdi? Amma millət a! Az zamanda nə sərəncam etdi! Amma millət a! M.Ə.Sabir.

AMMİÄK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[yun.] kim. Azot ile hidrogen birleşmesinden emele gelen keskin qoxulu rengsiz qaz.
Mədən gübrələri ammiak şora-sından ibarətdir.

AMMÖNİUM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[yun.] kim. Bir çox duzların terkibinde olan, serbest halda tapılmayan, terkibi azot ve hidrogenden ibaret olan atomlar qrupu (texnika ve kend teserrüfa-tında işledilir). Ammonium duzları.

AMNİSTİYA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[yun.] Ali dövlet orqanının qerarı ile mehkeme terefinden iş kesilmiş şexslerin cezasının yüngülleşdirilmesi, yaxud onların cezadan tamamile azad edilmesi. // Ali dövlet orqanlarının bu xüsusda verdiyi ferman. Amnistiya haqqında aktın şərtləri.

AMÖRF : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [yun.] Formasız, şekilsiz. Təbiətdə amorf maddələr kristallara nisbə-tən azdır. □ Amorf dillər dilç.
sözlerin formal (şekli) elametleri (mes.: sonluqları) olmayan ve buna göre de müxtelif qram-matik elaqeleri (hal, say, şexs, zaman ve s. münasibetleri) kömekçi sözlerle, cümlede sözlerin sırası ile ifade olunan diller (mes.: çin dili). "Xalis" amorf dillər yoxdur.

AMORTİZÄSİYA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[lat.]
iqt. Avadanlı-ğın işlenmesi neticesinde deyerinin getdikce azalması.
tex. Xüsusi mexanizmlerin kömeyi ile avtomobil, teyyare ve s.-de zerbe ve tekan tesirinin azaldılması.

AMORTİZÄTOR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[fr.] Avtomobil, teyyare ve s. maşın ve cihazlarda zerbenin tesirini azaldan mexanizm. Yaylı amortizator.

AMPER : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[xüs. is.-den] fiz. Elektrik cere-yanı gücünün ölçü vahidi. Mütləq amper.

AMPERMETR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[xüs. is. amper ve yun. metr] fiz. Elektrik cereyanı şiddetini ölç-mek üçün cihaz. Ampermetrin daxili mü-qaviməti.
AMPiR [fr.] sənət. I Napoleonun impe-ratorluğu dövründe Fransada meydana gel-miş bedii üslub (esasen memarlıqda ve tetbiqi incesenetde). Klassisizm zəminində yaranmış ampir üslubu.

AMPLİTÜDA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[lat.] fiz.
Reqs eden cis-min tarazlıq veziyyetinden uzaqlaşdığı nöq-teler arasındakı mesafe. Rəqs amplitudası.
Barometrde ve ya termometrde yük-seklikler ferqi.

ÄMPLUA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[fr.]
Aktyorun xüsusiyyetine göre ifa etdiyi müeyyen rollar dairesi. Sənətdə Ərəblinskinin ampluası möhtəşəm qəhrəmanlar rolu idi. S.M.Qenizade. [Ru-hulla] ancaq Ərəblinski ilə tanış olandan sonra öz ampluasını tapa bildi. S.Rehman.
Umumiyyetle rol. Aktyorun dar amplua çərçivəsi.

ÄMPUL : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [lat.] tib. İçinde derman mad-deleri saxlamaq üçün her terefi qapalı şüşe borucuq.

AMYOB : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[yun.] zool. Tekhüceyrelilere mensub olub, şirin suda yaşayan ve daimi forması olmayan mikroskopik (adi gözle görünmeyen) ibtidai heyvan. Ibtidai hey-
vanlar: infuzorlar, amyöblər və s. ən sadə quruluşa malik heyvanlardır. M.Axundov.

AN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Ən cüzi bir zaman, lehze, dem, bir gözqırpımlıq müddet. □ Bir an
- bir saniye, bir deqiqe. Bir an onu gözün-dən qoymadı.
Bir an səni görməyəndə, yarım; Əfğanı yetirrəm asimanə. Heyran xanım. Gözünü uşaqdan, anadan bir an; Ayıra bilmirdi Növrəstə qarı. R.Rza. [Kamil ve Murtuzov] bir an bərabər ixtiyara malik adamlar kimi çiyin-çiyinə dayanıb gülüş-dülər.. S.Rehimov. Bir anda, bir an içində
- derhal, o saat, göz yumub açınca. Bu xəbər bir anda ağalıq xidmətlərinə yayıldı. S.S.Axundov. Kəklik onun [qardaşının] əlindən ox kimi çıxdı və bir anda ormanın yarpaqları arasında qeyb oldu. A.Şaiq. Buğa bir anda hərlənib ona [Buğaca] sarı cumdu. M.Rzaquluzade. Bir anlıq, bir anlığa
çox az bir zaman üçün, bir lehze, bir göz açıb yumunca. Adamlar bir anlığa təəccüblə bu qəribə səsə tərəf dönərək, yenə öz işlərinə
. başladılar. M.İbrahimov. Sonra açır qapını, budur iclas salonu; Xatirələr bir anlıq alıb aparır onu. R.Rza. Durdu bir anlığa o birdən-birə; Düşdü qar üstünə, yıxıldı yerə. M.Rahim. // Umumiyyetle, vaxt. Onun [vetenin] üzərində həyatımın qüssə və kədəri bilmədiyim anları keç-mişdir. M.S.Ordubadi. Evlərindən ayrıldıq-ları andan onları [Seriyyegili] dözülməz iztirablarla dolu bir həyat qucağına aldı. M.İbrahimov. [Mehreli bey:] Xeyr, mən bu ana kimi şərəflə yaşamışam. S.S.Axundov. Bu an, bu anda
bu zaman. Bu anda qoca usta başını dik qaldırıb, dəmir qüllənin zir-vəsində durmuş fəhləni səslədi. M.Hüseyn. [Əziz] bu an bütün fikrini artezian quyu-suna, onun suyuna cəlb etmişdi. Ə.Veliyev. Elə bu anda onun [şairin] pəncərəsində nə isə bir şölə titrədi və söndü. Ə.Memmed-xanlı. Hər an, hər anda
her zaman, hemişe, daim. Sabir, ey aləmi-xəlqə tərcü-man; Ey hər anda kasə-kasə zəhr udan! A.Sehhet. Dünyanın dərdini, qəmini hər an; Mənə bir baxışla unutdurursan. S.Vurğun.