Multilingual Turkish Dictionary

Azerbaijani Explanatory Dictionary

Azerbaijani Explanatory Dictionary
ƏRŞ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] şair. Göy, asiman. Təsbeh kimi qatarınız düzərsiz; Havalanıb ərş üzündə sü-zərsiz. M.V.Vidadi. Müqtədirsən ucalıb ərşə qədər getməyə də; Cənnəti, həm də cəhənnəmləri seyr etməyə də. A.Sehhet.
0 Ərşə bülənd olmaq
bax ərşə çıx-maq. [Qerib:] Səbrə taqətim yox, gəlməz qərarım; Ərşə bülənd olub ah ilə zarım. "Aşıq Qerib". Ərşə çıxmaq
ucalmaq, göylere qalxmaq. Göy üzündə açanda biz qanadı; Ərşə çıxar yağıların fəryadı. R.Rza. Ərşə dayaq olmaq
bax ərşə dayanmaq. Ərşə dayanmaq
bax ərşə çıxmaq. Fərraşların küçələrdə səsi hər dəqiqədə ərşə dayandı. M.F.Axundzade. Ərşə qalxmaq
bax ərşə çıxmaq. Məz-lumların ah və naləsi ərşə qalxdı. C.Memmedquluzade. Ərşə ucalmaq
bax ərşə çıxmaq. Zülfün qəmi bir halə salıbdır məni, ey məh! Naləm ucalır ərşə şəbi-tar gələndə. S.Ə.Şirvani. Ərşi-əla şair.
uca göy, sema, asiman. Hər düşəndə qəddin yada, ağlaram; Unüm çıxar ərşi-əlayə, pəri! M.P.Vaqif. Ərşi-fələk
bax ərşi-əla. [Ağamerdan:] Əyər bu iş mən deyən kimi baş tutsa, Təbrizdə mənim şöhrətim ərşi-fələkə çıxacaq. M.F.Axund-zade. Hələ dan ulduzu batmayıb ərşi-fələkdə öz dövrünü edirdi. A.Divanbeyoğlu. Ərşi-müəlla şair.
bax ərşi-əla. Arizin gün əvəzi aləmi nurani edər; Gər mələklər çəkələr ərşi-müəllayə səni. S.Ə.Şirvani. Başı ərşə durmaq (qalxmaq dayanmaq)
çox uca, hündür, yüksek şey haqqında. [Nigar:] Başı ərşə duran dağlar; Dağlar, Eyvazı neylədiz?! "Koroğlu".

ƏRUS : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Gelin; yeni ere getmiş ve ya getmek üzre olan qız. Bu gün sən özünə ərus gətirirsən. C. Memmedquluzade. [Gür-cüler:] Oyan, ərusi-növbahar! Ayıl, ey afəti-cahan! Oyan, Xumar!.. H.Cavid.

ƏRUZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Şeir veznlerinden (ölçülerinden) behs eden elm. Əruz elmi.
Ritmik hecalardan, yeni qısa medli hecalarla uzun medli ve ya qapalı hecaların müntezem düzülüşünden emele gelen şeir vezni. Əruz vəzni.

ƏRVAH : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər. "ruh" söz. cemi] Ruh. Məcnun ilə Leyliyi qılıb yad; Ərvahlarını eylədin şad. Füzuli. Biçarə münəccimba-şının ərvahı uçub, başladı yarpaq kimi titrəməyə. M.F.Axundzade.

ƏRVƏZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. məh. İmecilik.
ƏRZ&#
is. [ər.]
Yer (səma müqabili). Ərzü səmadə yoxdur bir zərrə səndən ayru. Nesimi. Sanki ərz kürəsi vulkanları, zəlzə-

lələri, daşqınları ilə ölmədə idi. H.Nezerli. □ Ərzdən-səmaya qədər köhn.
Yer ile göy qeder. Dünənki gün də gün idi, bu gün də bir gündür; Vəli təfavütü var ərzdən-səmayə qədər. S.Ə.Şirvani.
Dünya, Yer üzü. Ərzin bu gözəl feyzinə son yox. M.Müşfiq. Ərzin iqbalını bizik dü-şünən. M.Rahim. // köhn. Memleket, ölke, diyar.

ƏRZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
klas. Teqdim etme, önüne qoyma, gösterme; izhar. □ Ərz etmək (qılmaq)
teqdim etmek. Daşə çəkmiş xəlq üçün Fərhad Şirin surətin; Ərz qılmış xəlqə məhbubin, əcəb biar imiş. Füzuli.
köhn. dan. Söylenilen, nezerde tutulan fikir, söz, metleb. Ərzimi başa düşmədin. Ərzimə mültəfit ol. Ərzimə qulaq ver. □ Ərz etmək (eləmək)
bildirmek, anlatmaq, melum etmek, ifade etmek. Əhvalatı ərz etdi.
[Hesen bey:] Xeyr, Məşədi Ibad, ərz eylədim ki, çirkindir. ü.Hacıbeyov. Yazıq muzdur qolu boynunda sınıqçıdan qayıdıb birbaşa öz xozeyninin yanına gəldi və ba-şına gələn qəziyyəni ərz etdi. S.M.Qenizade. [Meşedi Qedir:] Bəli, ərz eləyirəm, yatmışıq, heç şeydən xəbərimiz yoxdur. T.Ş.Simurq. Ərz olsun...
melum edirem ki, nezerinize çatdmram ki... (hörmetle müraciet). Ərz ol-sun, məlaikələr padşahının qızı bir birə olub, Qəmərin qoynuna girdi, onu sancdı. (Nağıl). Ərz olunmaq
deyilmek, anladılmaq, melum edilmek, ifade olunmaq.
Acizane şikayet, xahiş, rica. Ərzim var. Ərzimə qulaq as.
Mixək əkdim mərzə mən; Bağlamadım dərzə mən; Bivəfa yar əlindən; Kimə gedim ərzə mən? (Bayatı). Bizdən həq-qə ərzlər yetirdin; Həqdən bizə müjdələr gə-tirdin. Füzuli. [Dilmanc:]
.Qoy ərzin qalsın sonraya və bu saat get, oğlun Süleymanı gətir nəçərnikin qulluğuna. C.Memmedquluzade.

ƏRZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] köhn.
En, genişlik (tul müqabili).
coğr. köhn. En dairesinin köhne coğ-rafiya kitablarındakı adı.

ƏRZAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər. "rizq" söz. cemi] Yeyi-lecek şeyler, yeyinti mehsulları. Ərzaq ehti-yatı. Ərzaq bolluğu. Ərzaq mağazası. Ərzaq anbarı.
Ağanın pambıq, ərzaq və xuşgəbar karvanının başı, ayağı məlum olmayırdı.
Ə.Haqverdiyev. Iraq və Bağdad qoşunu bütün qərargahını və ərzaq şeylərini, silah və yük mallarını buraxıb nizamsız vəpozğun bir surətdə qaçmışdı. M.S.Ordubadi. Biz çalışırıq ki, nə qədər mümkünsə, ərzaq şey-lərimiz çox olsun. M.İbrahimov.
0 Ərzaq sapalağı tar.
Rusiyada
ci iller herbi kommunizm dövründe erzaq tedarükü sistemi.

ƏRZƏN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Gecikmiş, dünyaya gec gelmiş, gec yetişmiş.

ƏRZ-HAL : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[ər.] bax ərizə. Və qələm götürdüm, ərz-hal yazıb Tiflis qubernato-runa verdim. C.Memmedquluzade. Şükür əvvəllərdə Güləlinin əsgərliyə alınmasını bir yanlışlıq zənn etmişdi. Hətta onun ana-sının dilindən mərkəzə bir ərz-hal da yazmışdı. S.Hüseyn. [Ədalet:] Mən sənə xəbər göndərmişdim, nə üçün ərz-halını yazdırıb gətirməmisən?! Ə.Memmedxanlı.

ƏRZİNDƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf İçerisinde, müddetinde. Uç gün ərzində. Bir il ərzində. Bu iki həftə-nin ərzində.
O qədər ləziz xörəklər ki bircə ramazan ayında ortalığa gəlir, qeyri bu bir ayın ərzində gəlmir. C.Memmedquluzade. Muzdur Məşədi Əsgər iyirmi səkkiz ilin ərzində su ilə od arasında bişib-bərkidikdə əsla azar-bezar bilməzdi. S.M.Qenizade.

ƏSA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Əl ağacı. çiyninə aldı bir lətif əba; Əlinə aldı bir zərif əsa. S.Ə.Şirvani. Molla Kərim də dişlərini qıcırdıb, əsasının şiş ucu ilə çuvalın o yan-bu yanına bir-iki dəfə vurdu. B.Talıblı. Hacı Rəsul, qonağın əsasını alıb divara söykəmək istədi. Mir Celal.

ƏSALI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif Əlinde esa olan. Anamdır,
deyə Qeybalı alacalanmış gözləri ilə boz adamları süzüb dəmir əsalı adama cavab verdi. S.Rehimov.

ƏSARƏT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Əsirlik, kölelik, qul-luq; köle, qul veziyyeti. Əsarət zənciri. Əsa-rətdən qurtarmaq.
.Zahiri əsarətdən xilas olduğumuz kimi, batini əsarətdən də xilas olmalıyız. C.Memmedquluzade.
məc. Qefes, zindan, dustaqlıq. Quş əsa-rətə çox tez alışdı.
Könül bir quşdur ki, sev-məz əsarət; Daim çırpınır, istəyir hürriyyət. A. Sehhet. Qaratoyuq əsarətə tez öyrənişir, sonra oxumağa başlayır, hətta onu tar ilə oxumağa öyrədirlər. S.S.Axundov.

ƏSAS : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Bünövre, özül, bina, te-mel. Evin əsası çox möhkəmdir. // məc. Bir şeyin özülünü, temelini, özeyini teşkil eden şey; kök. Operanın əsasını xalq dastanı təşkil edir.
Sif. mənasında. Başlıca, en mühüm, ze-ruri. Əsas əlamət. Əsas səbəb. Əsas məsələ. Ağacın əsas budağı. Əsas qüvvələr. Əsas iş yeri. Inkişafın əsas mərhələsi. Əsas şərtlər.
Xilqətin əsası olan analıq duyğusunun bəzi qadınlara yabançı olması həyatın anlaşıl-maz sirlərindən biridir. M.İbrahimov. Səriyyə xalanın Qərənfilə müştəri gözü ilə baxma-sının əsas səbəbi Bahadır idi. S.Rehman.
Bir hereketin ve s.-nin düzgünlüyünü, gerçekliyini izah eden, esaslandıran, ona haqq qazandıran, ağlabatan ciddi sebeb, be-hane, delil, sübut. Qorxmağa əsası var. Əsas yoxdur. Hansı əsasla? // İstinad nöqtesi.
Adeten cem şeklinde: əsaslar
her hansı bir elmin başlıca müddeaları, prinsip-leri, elementleri. Kimyanın əsasları. Nəzəri mexanikanın əsasları.
Ilk həndəsənin əsasları ilə oxucu orta məktəbdə tanış ol-muşdur. Z.Xelilov.
qram. Sözün, sözdeyişdirici şekilçiden qabaq gelen başlıca (sade, düzeltme ve ya mürekkeb) hissesi.
kim. Turşularla birleşende duz emele getiren kimyevi birleşme. Qələvi əsaslar.
riyaz. Hendesi fiqurun hündürlüyüne perpendikulyar olan terefi. Uçbucağın əsası.
0 Əsas etibarilə
esasen, başlıca olaraq, ümumiyyetle. C.Məmmədquluzadənin "0ərqi-Rus"dakı fəaliyyəti əsas etibarilə ədəbi xarakter daşımışdır. M.İbrahimov. Əsas götürmək (almaq tutmaq)
bir esas kimi qebul etmek, esaslanmaq. Siz mənim xahişimi əsas ala bilərsiniz. Mir Celal. Əsas kapital iqt.
kapitalın istehsal vasitelerine serf edilen hissesi. Əsas qanun
konsti-tusiya. Əsası qoyulmaq
1) tesis edilmek, bünövresi, temeli, özülü qoyulmaq; 2) baş-lanmaq. Əsasına qədər
tamamile, bü-tünlükde, büsbütün, kökünden. Əsasını qoy-maq
1) bünövresini, özülünü, temelini qoymaq; 2) tesis etmek.
..əsasında dur-maq
..əsasını təşkil etmək
bir şeyin menbeyi, onun emele gelmesinin başlıca sebebi olmaq.

ƏSASƏN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[ər.]
zərf Əsli, kökü etibarile, esas etibarile, ümumi cehetden. Fikir əsa-sən doğrudur. Əsasən onunla razılaşmaq olar.
Maarif sahəsində mübarizə əsasən tədris ocaqlarına münasibətdə meydana çıxırdı. A.Şaiq. çayqırağı məhəlləsində əsasən qəsəbənin yoxsulları
. yaşayırdılar. Ə.Əbülhesen. // Heqiqeti etibarile, ger-çeklik nöqteyi-nezerinden. Hadisə əsasən belə olmamışdır.
Qoş. mənasında. Göre, esaslanılaraq. Onun fikrinə əsasən. Xahişinizə əsasən. Təx-minlərə, fərziyyəyə əsasən hökm vermək ol-maz. Ərizəyə əsasən qərar çıxarılmışdı.

ƏSASİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif [ər.] köhn. bax əsas
ci me-nada. Əsasi cəhətlər.
Həyat əsasi bir dəyişikliyə uğrayınca ədəbiyyat büsbütün başını itirdi. C.Cabbarlı.

ƏSASLANDIRILMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Əsaslandırılmaq"-
dan f.is.

ƏSASLANDIRILMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

məch.
Temeli
atılmaq, möhkem temel üzerinde qurulmaq.
İnandırıcı sübutlarla ve ciddi delillerle möhkemlendirilmek. Irəli sürülən fikirlər möhkəm dəlillərlə əsaslandırılmışdır.

ƏSASLANDIRMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Əsaslandırmaq"dan
f.is.

ƏSASLANDIRMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f.
Temelini atmaq,
bünövresini (özülünü) qoymaq, möhkem temel üzerinde qurmaq.
İnandırıcı sübutlarla ve ciddi delillerle möhkemlendirmek, tesdiqlendirmek, inan-dırıcı sübutlar, deliller göstermek (getirmek). Müddəalarını nəzəri dəlillərlə əsaslan-dırmaq. öz görüşlərini əsaslandırmaq.
..Dikbığ Dadaş Lələşov öz sözünü əsaslan-dırmağa çalışdı. S.Rehimov. [Cuma] lazım gələrsə, qatardan qalmasını əsaslandır-mağa inandırıcı bəhanə də hazırlamışdı. Ə.Əbülhesen.

ƏSASLANMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Əsaslanmaq"dan f.is.

ƏSASLANMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f.
Bir temele söyken-
mek, bir esasa istinad etmek.
özü üçün esas götürmek, istinad et-
mek. Ciddi dəlillərə əsaslanmaq. Belə bir
qənaətə gəlməkdə nəyə əsaslanmısınız?
Qanunlara əsaslanmaq.
Kök salmaq, yerini möhkemletmek.

ƏSASLI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif.
Əsası, bünövresi, temeli,
özülü olan; köklü, möhkem.
Kifayet derecede esası olan, ciddi, tutarlı, inandırıcı, lazımınca esaslandırılmış. Əsaslı səbəb. Əsaslı sübut. Əsaslı təklif.
Belə mühüm bir məsələni Telli kimi avam bir qadına qandırmaq üçün əsaslı dəlillər və sübutlar lazım gələcəkdir. S.Hüseyn.
Doğru, gerçek, heqiqi; esli, esası olan. Əsaslı hadisələr. Əsaslı şayiələr.
Derin, ciddi, çox mühüm, prinsipial. Əsaslı fikir ayrılıqları. Aralarında əsaslı ix-tilaf vardır. Əsaslı məsələ. □ Əsaslı su-rətdə
kökünden, ciddi suretde, prinsipial. Fikirlər əsaslı surətdə ayrılır.
.Göndəri-lən təftiş komissiyası aylarla oturar,
. bu dairə ittifaqın işini əsaslı surətdə yoxlardı. S.Rehimov.
Herterefli, inceden-inceye. Baxış
bəygildə ildə iki dəfə ev tökülür, əsaslı yır-
yığış olur. Ə.Abasov.
0 Əsaslı kapital qoyuluşu iqt.
esaslı (en mühüm) inşaat üçün buraxılan vesait (pul). Əsaslı təmir
binanın (qurğunun, maşının) esas hisselerinin tam temiri. Kabi-net çox səliqəli, təmiz, əsaslı təmirdən çıx-mış bir otaqdı. Ə.Veliyev. Əsaslı tikinti
xalq teserrüfatının esas fondlarının geniş-lenmesini temin eden senaye müessiseleri ve menzil inşaatı.

ƏSASLICA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf Əsaslı suretde.