Multilingual Turkish Dictionary

Azerbaijani Explanatory Dictionary

Azerbaijani Explanatory Dictionary
FISILDAŞMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

qarş. Frsrldamaq, frsrltr sesi çrxarmaq (çoxlarr haqqrnda).

FISILTI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Ağrr nefes alan adamrn bir-birine qapanmrş dişleri arasrndan çrxardrğr ses; frs-frs sesi. Yatan yoldaşların xorultusu, fısıltısı otağı bürümüşdü. A.Şaiq. Cahandar ağanın dişləri kilidləndi. Onun fısıltısını qulağının dibində eşidən Mələk nə edəcəyini bilmədiyindən, yumaq kimi büzüşdü. İ.Şrxlr. // məc. İşleyen maşrn, motor ve s.-nin çrxardrğr hemin sese oxşar ses. Maşının fı-sıltısı.
Parovozun ağzını yamsılayırmış kimi tramvayın motoru da kəskin bir fısıltı-dan sonra dayandı. Qantemir.

FISQIRIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

Bax fit. Ortada bir sükut vardı. Yalnız elektrik qatarının bir-birini tə-qib edən əsəbi fısqırığı eşidilirdi. S.Hüseyn.
məc. Hay-küy, qiyamet, hengame, qal-maqal. Fısqırıq qalxmaq.
[Gile] qapını açıb bayırı Əvəzə göstərərək dedi:
A kişi, heç sən bu həyətdəki fısqırığı eşitmirsən? Ə.Veliyev. [Nazlr Gülzara:] Şəhərdə yaman fısqırıqdır, xala, danışırlar ki, ingilislər fəh-lələrə güllə açıblar. Ə.Memmedxanlr.
◊ Fısqırığa basmaq
bax fitə basmaq ("fit"de). Onda da camaat tökülmüşdü. Ki-şini fısqırığa basmışdılar. Mir Celal.

FISQIR(T)MA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Frsqrr(t)maq"dan f.is.

FISQIR(T)MAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f. dan. çekmek (papiros,
siqaret ve s.). Siqaret fısqırtmaq.
Molla Qafar isə bol yeməyi gördükdə rahatca bar-daş qurub,
. çubuğunu təmizləyərək fıs-qırtdı, tənbəki ilə doldurub, damağına aldı. S.Rehimov. [Xelil:] Mənim o böyük-kiçik tanımayan, papiros fısqırdan (f.sif.) cavan-lardan zəhləm gedir. S.Rehman.

FISTIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. bot. Hamar açrq-boz qabrğr ve berk oduncağr olan qollu-budaqlr iri ağac. Dərənin hər iki tərəfində bitmiş yüzillik palıd və fıstıq ağaclarının budaqları ahəstə əsən nəsimdən hərəkətdədir. M.F.Axundzade.

FISTIQKIMI(LƏR) : Azerbaijani Explanatory Dictionary

FISTIQKIMI(LƏR) cəm bot. Frstrq, palrd,
şabalrd ve s.-nin daxil olduğu bitki fesile-sinin adr.

FISTIQLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. çoxlu frstrq ağacr ekilmiş ve ya bitmiş yer, frstrq meşesi.

FIŞILDAMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Frşrldamaq"dan f.is.

FIŞILDAMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f.
Frşrltr sesi çrxarmaq (bax fışıltı
ci menada). Bir az irəlidə, yolun üst tərəfində yer fışıldayır, ağ bir fəv-varə göyə qalxırdı. S.Rehimov.
Frşrltr sesi çrxarmaq (bax fışıltı
ci menada). Ilanlar fışıldayır kol-koslar ara-sından. S.Rüstem.

FIŞILTI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Bax fışqırtı. Borulardan fışıltı ilə qalxan buxar göy üzündə əriyib yox olurdu. H.Seyidbeyli. // Şrrrltr. Şamo uca dağların geniş ətəklərini yalayıb gedən bu şıltaq suyun fışıltısı altında dayanıb ətrafa boylandı. S.Rehimov.
İlanrn çrxardrğr ses. Gürzənin fışıltısı.

FIŞQIRIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax fit 1 ve
ci menalarda.
Gecə saat iki idi, küçədə binanın qarşısında bir faytonun dayandığı hiss edildi, iki dəfə də fışqırıq səsi gəldi. M.S.Ordubadi. Bir fışqırıq səsi eşidib haman; Gözətçi şəkləyir qulaqlarını. B.Vahabzade. □ Fışqırıq çal-maq
bax fit çalmaq ("fit"de).
◊ Fışqırığa basmaq
bax fitə basmaq ("fit"de).
.Hamı birdən əlini ağzına aparıb bəyi fışqırığa basdı. Ə.Veliyev.

FIŞQIRMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Frşqrrmaq"dan f.is.

FIŞQIRMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f. Dar bir yerden tezyiq altrn-da şiddetle srçramaq, çrxmaq, vurmaq. Yüz-başı yerə yıxılmışdı, boynundan qan fışqı-rırdı. çemenzeminli. Dəlib daşın bağrını; O fışqıran suya bax! B.Vahabzade.

FIŞQIRTI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Frşqrraraq çrxan suyun, mayenin, qazrn, buxarrn ve s.-nin çrxardrğr xefif ses; frşrltr. Qazın fışqırtısı.
Məmməd bəy təpədə birisinə çatıb, arxadan qılıncı boynuna endirdi. Qan fışqırtı ilə atın yəhər-əsbabına səpildi. çemenzeminli. [Bulaqla-rrn] bəziləri daşların sinəsindən fışqırtilə fəvvarə vurur, bəzisi isə pıqqapıqla, sanki qaynaya-qaynaya çıxır. Ə.Abasov.
Püskürme, püskürtü.

FIŞTIRIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax fışqırıq. □ Fıştırıq çal-maq
bax fışqırıq çalmaq ("fışqırıq"da).
Qaraş keyfi saz olduğundan
. fıştırıq çala-çala düşərgəyə getdi. M.İbrahimov.

FIÄSKO : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ital.] İflas, uğursuzluq.

FIBRA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [lat.] Toxuma.

FIDAN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Ağac ve kollarrn kötüyünden göyeren ve sonradan başqa yerde ekilen cavan ağac. Körpə fidanlar; Deyir:
Qır-mayın; Bizi, nadanlar! M.Seyidzade. //ümu-miyyetle, yenice yetişen cavan ağac ve ya kol. [Güneş] bağçada tut, əncir, yasəmən fidanları əkmiş, evi, həyəti nizama salmışdı. A.Şaiq. Pöhrələr, şitillər indi körpədir; Fi-danlar on qarış deyil hələlik. O.Sarrvelli. // məc. Obrazlr teşbehlerde. ürəyində məhəb-bətin; Ilk fidanı yarpaq açır. N.Refibeyli.

FIDANLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. çoxlu fidan göyermiş ve ya ekilmiş yer. [Gözetçi qadrn Rüstem beye:] Gecə atları buraxmışlar, bağçanı korlamış, fidanlığı alt-üst etmişdir. çemenzeminli.

FIDEIST : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[fr.] Fideizm terefdarr. Fideist-lər elmin təsir dairəsini məhdudlaşdırırlar.

FIDEIZM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[fr. esli lat. fides
inam ve
..ism] Dini etiqadr elmi idrakdan üstün tutan, etiqadrn (inamrn) ağrldan üstün oldu-ğunu iddia eden dünyagörüşü ve elmi dine tabe etmeye, elmi biliklerden dini ehkam-larrn müdafiesinde istifade etmeye çalrşan mürtece telim. Fideizm müasir fəlsəfənin və ilahiyyatın ideya ittifaqının əsasıdır.

FIDYƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] köhn. Girov tutulmuş, ya-xud esir alrnmrş bir adamr azad etmek üçün verilen pul ve s.

FIKIR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Düşünme, düşünce, te-fekkür; tefekkür prosesi.
Niyyet, meqsed, meram. Fikrini başa düşmək. Fikrini anlatmaq. Getmək fikrindən daşınmaq.
[Süleyman:] Yaxşı, xala, bəs sə-nin fikrin? ü.Hacrbeyov. Qızın fikrində bunların heç biri yox idi. Mir Celal.
Fikirleşme, düşünme, mühakime neti-cesinde hasil olan qenaet, ideya. Dərin fikir. Maraqlı fikir. Ciddi fikir. Boş fikir. Ağlıma belə fikir gəldi.
[Server:] Doğru deyirsən, mən dünəndən bəridir ki, fikirdəyəm. ü.Hacrbeyov.
Rey, görüş, mülahize. Nə fikriniz var? Bu barədə fikrin nədir?
[İkinci fehle:] Gedək görək camaatın fikri nədir? H.Nezerli.
[Qoşqar:] Soyuqqanlı fikir mübadiləsi olma-yan yerdə heç vaxt ümumi işə xeyir dəyməz, yoldaş Əmirli! İ.Hüseynov.
Bilik. Elmi fikir. Bədii fikir.
Adamrn ağlrnr meşğul eden şey, daim düşünülen şey (bezen "fikir-zikir" şeklin-de işlenir). Oz fikirləri ilə məşğul olmaq. Fikrindən ayrıla bilməmək. Fikri özgə yer-dədir. Başında ancaq bir fikir var:
Uçmaq! Uşağın fikri oynamaqda qalıb.
Mirzə Cəmilin dedikləri Ataşın başına girmirdi, çünki bütün fikri-zikri Qönçənin yanında qalmışdı. Ə.Veliyev. Cəmilə Manafovanın isə fikri-zikri kitabdır. H.Seyidbeyli.
Hafize qüvvesi, yaddaş, xatrr. Fikrim-də qalmadı. Fikrindən çıxmaq. Fikrində saxlamaq.
Əqide, görüş, baxrş. Fikrinlə razı de-yiləm.
[Vezir:] Mən də o fikirdəyəm. ü.Hacrbeyov.
Fikrimcə fikrincə fikrimizcə fikri-nizcə ve s. şekillerde
mence, mene göre; sence, sene göre; bizce, bize göre; sizce, size göre. Sonanın fikrincə, Bahar hər incə mət-ləbi gözdən oxuyan bir qızdı. B.Bayramov.
◊ Fikir aparmaq (götürmək)
1) bir şey, hadise haqqrnda fikir etmek, fikirleş-mek, fikre getmek, fikre dalmaq, düşünmek. Fikir məni apardı, heykəl kimi dayandım. M.Rahim. Qız danışdıqca məni fikir aparır-dı. M.İbrahimov; 2) teşvişe düşmek. Fikir çəkmək
1) derd çekmek, ruhen iztirab çekmek, narahat olmaq. [Gültekin Aydrna:] Paltar da istəmirəm, təki sən fikir çəkmə-yəsən, nə eləyirəm paltarı? C.Cabbarlr; 2) geleceyi haqqrnda fikirleşmek, taleyini düşünmek. Fikir dəryasına qərq olmaq
çox derin fikre getmek, fikre dalmaq. Fikir eləmək (etmək)
1) fikirleşmek, düşün-mek. [Mozalanbey:] Bu gecə dürüst fikir elə, peşman olmazsan. Ə.Haqverdiyev; 2) bir şeyin fikrini çekmek, bir şeyin derdine qalmaq. çox fikir eləmə...
[Gül-nise Behrama:] Vallah, öz qızımçın nə qədər fikir edirəmsə, sənin üçün də o qədər fikir edirəm. C.Cabbarlr. Fikir götürmək
fikrini meşğul etmek, fikre qerq olmaq, teşvişe, narahatlrğa sebeb olmaq. Ənuşirə¬vanı fikir götürdü, çünki onun heç övladı olmayırdı. (Nağrl). Fikir vermək
fikrine qalmaq, diqqet vermek, diqqet yetirmek, qayğr göstermek, qeydine qalmaq. Ekska-vatorçular
. çox qazmağa çalışmaqla bəra-bər, yanacağa qənaət etməyə də xüsusi fikir verirdilər. Ə.Sadrq. [Hesret Hümmete:] Indi camaatın yaşayışına fikir vermək lazımdır. B.Bayramov. Fikir verməmək
ehemiyyet vermemek, qulaqardrna vurmaq, etinasrzlrq göstermek. O, deyilənlərə fikir vermir.
Bəy arvadın yalvarışına fikir vermədi. Ə.Abasov. Fikir yürütmək
bir şey haqqrnda fikir ireli sürmek, fikir söy-lemek, yeni söz demek. Fikrə dalmaq
bax fikrə getmək. [İsmet:] Keçən gecə bir xeyli fikrə daldım; Düşündüm, düşündüm, uyqusuz qaldım. H.Cavid. Şəkərəli böyük bir fikrə dalaraq irəliləyir və sürüdən dala qalan qoyunların qılcalarına əlindəki ağacını endirirdi. T.Ş.Simurq. Fikrə düş-mək
bir iş görmek qerarrna gelmek, niy-yetinde olmaq. [Abbas:] Sizin fikriniz baş-qadır, elə fikrə düşməyin. "Abbas ve Gülgez". [Müellimin] qarşısını alan, hətta başqa fikirlərə düşməsinə yol verməyən ancaq Telliyə qarşı bəslədiyi hörməti, sə-mimi bir məhəbbəti idi. S.Hüseyn. Fikrə getmək
fikirleşmek, düşünmek. Bir an fikrə getdikdən sonra [yolçu] yenə qaranlığı yarıb irəli getməyə başladı. Ə.Memmed-xanlr. Fikrə gəlmək
qerara gelmek, qet etmek. [Mesme:] Mən qəti bir fikrə gəldim. S.Hüseyn. Fikrə qərq olmaq
bax fikir dəryasına qərq olmaq. Bu halda Zeyd ki o da Leylaya aşiqdir, xəyal və fikrə qərq olmuş bir surətdə zahir olub deyir.. ü.Hacrbeyov. Fikrə salmaq
fikirleşmeye, fikre get-meye, düşünmeye mecbur etmek. Rüstəm bəy Məcidi nəzərdən keçirdi, onun sadəlövh siması və axmaq sözləri Rüstəm bəyi bir az fikrə saldı. çemenzeminli. Fikri dəyişmək
evvelki fikrinden el çekib ayrr fikre düşmek, reyini deyişmek. Bir il o dağılmış-da qalıb var-yoxu qandı; Az vəqtdə fikri dəyişib, rəyi dolandı. Ə.Nezmi. Fikri dolan-maq
bax fikri çaşmaq. [Servinaz Əsede:] Ağlına gələn dağa-daşa, ay kişi, yenə fikrin niyə dolanıb? B.Bayramov. Fikri özündə olmamaq
dalğrn, fikri dağrnrq halda olmaq. Fikrində durmaq
bax fikrinin üstündə durmaq. Kazım
. yenə fikrində durub dedi.. Mir Celal. Fikrində (fikrinə) qoymaq
qerara gelmek, qerarlaşdrrmaq. [Qurbani] fikrində qoymuşdu ki, gedib qonşunun həyətində gizlənsin.. "Qurbani". Molla fikrinə qoyur ki, sövdəgərə bir-iki şirin söz desin. "M.N.letif." Fikrindən daşındırmaq
fikrinden el çekmeye mec-bur etmek, fikrini deyişdirmek. [Əbülhesen bey:] O səsin qüvvəti.. məni qayıdıb getmək fikrindən daşındırdı. M.S.Ordubadi. Fik-rindən daşınmaq
fikrinden el çekmek, niyyetinden, istediyi şeyden vaz keçmek, fikrini deyişmek. Qoca kişi
. qapını açıb içəri girmək, palaz atıb taxtın üstündə uzanmaq fikrindən daşındı. İ.Şrxlr. Fikrindən dönmək
fikrinden el çekmek, fikrinden qaçmaq, debbelemek. Zəfər fikrimdən dönə biləcəyimi görüb qəribə bir çevikliklə məndən aralandı. M.Hüseyn. Fikrindən keçirmək
xeyalen yadrna salmaq, xeyalrndan keçirmek, tesevvürüne getirmek. Düşündü yazıqlar gələn boranı; Keçirtdi fikrindən dağı, aranı. H.K.Sanrlr. Idris bütün bunları bir anda fikrindən keçirirkən alman tankı artıq komanda məntəqəsinə yaxınlaşmışdı. Ə.Memmed-xanlr. Fikrindən keçmək
1) xeyalrndan keçmek, xeyalen yada salmaq, arzulamaq. Göy üzündə görür-görməz hilalı; Keçər fikrimdən yarın xəyalı. H.Cavid; 2) fikren bir şeyi arzulamaq, üreyinden keçmek. Aşıq Ələsgərin fikrindən keçdi ki, bu gözələ bir tərif desin. "Aşrq Əlesger". Fikrinə düşmək
bir iş görmek qerarrna gelmek. Kişi qonaqlıq fikrinə düşdü. Mir Celal. Fikrinə gəlmək
1) ağlrna gelmek, tesevvürüne, xeyalrna gelmek. Fikrinə min cür şeylər gəlir; 2) qerara gelmek. Islamın fikrinə gəlmişdi ki, yuxarı kəndə getsin. S.Hüseyn. Fikrinə (fikrimə) gətirmək
tesevvürüne getirmek, tesevvür etmek, mümkün hesab etmek. Belə bir növ fikrimə gətirə bilərəm ki, məsələn, 100, 200, 500 adam bir yerdə necə otururlar?.. H.Nezerli.
Fikrini açmaq
fikrinde olanlarr açrb söylemek, niyyetini bildirmek, üreyini açmaq. Telefonda fikrimi açarkən sənə; Həsrətlə baxdığım üzün də bəlkə; Uzaqdan-uzağa görünər mənə. M.Müşfiq. Fikrini azdırmaq
azdrrmaq, karrxdrrmaq. Mən yolumu azmadım; Mənə "Az!" deyənlərin; Fikrini azdırmışam. B.Vahabzade. Fikrini çəkmək
1) qayğrsrna qalmaq, qeydine qalmaq, haqqrnda düşünmek. [Behram Periye:] Əlbət ki, ana öz övladının fikrini hamıdan artıq çəkir. C.Cabbarlr. [Gülzar Behruza:] [Atan ve Ferhad] da sənin fikrini çəkirlər, bala. Ə.Memmedxanlr; 2) narahat olmaq (bir adam haqqrnda). Fikrini dağıtmaq
1) derdini, kederini dağrtmaq, kefini açmaq, şenlendirmek, pis fikirlerden uzaqlaşdrrmaq. Qızlar Pərinin fikrini dağıtmaq üçün çalıb-oynadılar.. "Abbas ve Gülgez"; 2) fikirleşmesine, fikrini topla-masrna mane olmaq, fikrini bir yere yrğ-mağa qoymamaq, fikrini yayrndrrmaq. Səs-küy adamın fikrini dağıdır. Fikrini dəyiş-mək
bax fikri dəyişmək. Izzət qarı oba-ya yaxınlaşıb dincini almaq istədisə də, lakin üfüqdə qızartı işarəsi görüb fikrini dəyişdi.. Ə.Memmedxanlr. Fikrini yayın-dırmaq
qesden birinin diqqetini başqa şeye celb etmek. Cavahirin fikrini yayın-dırmaq
. üçün Ləman böyük fədakarlıq göstərir. H.Seyidbeyli. Fikrinin üstündə durmaq
öz dediyinde israr etmek, sözü-nün üstünde durmaq, fikrinden dönmemek. [Nesir] hələ bəzi vaxt öz fikrinin üstündə duraraq böyük qardaşı ilə mübahisəyə də girişirdi. S.Hüseyn.

FIKIR-XƏYAL : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] bax fikir. [Ataş Mürsele:] Mən qorxuram, biz tətili qurta-randan sonra da sən fikir-xəyaldan aralan-mayasan. Ə.Veliyev. ümid başını aşağı salıb fikir-xəyalı ilə əlləşirdi. B.Bayramov.