Multilingual Turkish Dictionary Azerbaijani Explanatory Dictionary

APREL : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[lat.] Teqvim ilinin dördüncü ayı. Aprel ayının ilk günləri.

APRIÖR(I) : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[lat.] fəls. Tecrübeden ve tecrübenin neticesinden asılı olmayaraq. Aprior bilik.

APROBÄSIYA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [lat.]
Beyenme, tes-diqetme.
Keyfiyyeti teyin etme. Aprobasiya me-todikası.

APTEK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[esli yun.] Hekimlerin resepti üzre derman hazırlayıb satan müessise; derman-xana, eczaxana. Aptek ilk dəfə
cü ildə Bağdad şəhərində yaradılmışdır.
Aptekdən təzə dərman gətirmişdilər. C.Memmedqu-luzade.

APTEKÇƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

kiç. Ilk tibbi yardım gös-termek üçün lazım olan dermanlar toplusu ve içinde bu cür dermanlar olan qutu. Hər bir düşərgədə
çardaqda ilk yardım gös-tərmək üçün baytarlıq aptekçəsi olmalıdır.

APTEKÇI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Hekimin resepti ile derman hazırlayan aptek işçisi; eczaçı.
.Qız stol başında aptekçilər kimi dərmanlar əhatəsində oturmuşdur. Mir Celal.
köhn. Aptek sahibi. Bir rus aptekçisinə izn verilib qiraətxana açsın. C.Memmed-quluzade.

APTEKÇILIK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Aptekçi seneti, işi; eczaçılıq.

AR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Heya, abır, utanma; namus, qeyret, izzeti-nefs, menlik. Bu adamda heç ar deyən şey yoxdur.
Görür əğyar ilə yarini, ölməz; Ilahi, Seyyidə bir ar gəlsin. S.Ə.Şirvani.
Eyib, utanılacaq şey, nöqsan. Nə etmək, mən fəqirəm, yar sultan; Mənə yar olma-sından arı vardır. Heyran xanım. Mən bu arı heç vaxt qeyrətimə sığışdıra bilmədiyim üçün, onun təklifini rədd etmədim. M.S.Ordubadi. Qafil yaşamaqdansa, gözəl kardır ölmək; Hərçənd ki, qəflətdə dəxi ardır ölmək. M.Ə.Sabir. □ Ar bilmək
özü üçün eskiklik, eyib bilmek, izzeti-nefsini gözlemek. Mən bu hərəkəti özümə ar bilirdim.
Könül, ol mahliqa söhbətimiz ar bilir; Ki, özün ülfəti-əğyarə səzavar bilir. S.Ə.Şirvani. Tahir qorxsa da, ustanın təklifindən boyun qaçırmağı özünə ar bildi. M.Hüseyn. Uşaq ufuldadısa da, üzündəki xoş ifadəni pozmağı özünə ar bildi. Mir Celal. Ar etmək
utanmaq, heya etmek, xecalet çekmek. çağırılan yerə ar eləmə, çağırıl-mayan yeri dar. (Ata. sözü). Söhbətimdən ar edib, ey gül, məni tərk etmə kim; Gül olur əfsürdə tərki-söhbəti-xar eyləgəc. Füzuli. Ar olmaq
eyib olmaq. Bir də baxmaq mənə ar oldu sənə; Başqa bir cəzbəli yar oldu sənə. M.Ə.Sabir. Arı yemək
heyasızlaş-maq, abır-heyasını itirmek, arsızlaşmaq, heç şeyden utanmamaq. Arı yeyib namusu dalına alıb. (Ata. sözü). Arına gəlmək
b a x ar etmək. [Sadıqov] Qoy nə edir etsin. Ancaq camaat içində arıma gəlir. I.Əfendiyev.

ARA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Iki nöqte, iki şey arasındakı mesafe. Bakı ilə Gəncə arasında asfalt yol var. Məktəblə evimizin arası yüz addım olar.
Qulam Əsgərov düşmən ilə öz ara-larındakı məsafəni bilirdi. Ə.Əbülhesen.
Boşluq, açıqlıq, boş yer, açıq yer, mesafe. Ara qoymaq. Qapını yaxşı ört, ara qalmasın. Pəncərənin arasından küləkgəlir. çəpərin arasından baxmaq.
Sona elə ki geyinib hazır oldu, qapının arasından baxdı. N.Nerimanov.
Iki hadise, iş, ehvalat ve s. arasındakı müddet, vaxt. Məktəbə girməyim ilə bitir-məyimin arası 4 il çəkdi. // Fasile. □ Ara vermədən
dayanmadan, arası kesil-meden, fasilesiz. Ara vermədən danışmaq.
Dəniz ara vermədən buruğun polad sü-tunlarını döyəcləyirdi. M.Ibrahimov. Burada Nuru oğlu sözünə ara vermədən şəhadət barmağı ilə qaranı göstərdi.. M.Hüseyn. Ara vermək
dayanmaq, kesilmek, fasile vermek, müveqqeti olaraq arası kesilmek. Yağış ara verdi.
Ancaq quduz xəzri dəqiqə-dəqiqə ara verib, damlar başında uluyurdu. S.M.Qenizade. Bəyin divanı ara verəndə zurnaçılar başlayırdı. Mir Celal. Ara ver-məmək
kesilmemek, dayanmamaq. Yağış ara vermir. Arası kəsilmək
b a x ara vermək. Selin arası kəsildi. Sürünün arası kəsildi.
Uzun illər kəsilməyir arası; Şamü səhər, leylü nahar ağlarsan. M.P.Vaqif. Dilarənin leytenant Əjdərdən aldığı mək-tubların arası kəsilmişdi. Ə.Memmedxanlı.
Hüdud, serhed; iki torpağı, mülkü ve s.-ni bir-birinden ayıran xett, merz. Iki bağın arasında çinar ağacları əkilmişdi. Həyət-lərin arasında hasar çəkilibdir.
Içeri, orta, ortalıq. Taxılın arasında
lalələr bitmişdir. Yüzlərcə kitab arasından
bircəsini seçdim. Alimlər arasında mübahisə.
-
.Bu gün əhali arasında və ruznamələrdə
ikinci kitab haqqında böyük danışıqlar
başlanmışdı. M.Ibrahimov. Günəş parça-
parça ağarışan buludlar arasından süzüb
çıxdıqca hava daha da istiləşir. M.Hüseyn.
məc. Əlaqe, münasibet, reftar. Yar mən-dən kəsməzdi belə aranı; Bu qoymayan kimdir, barı görəydim. M.P.Vaqif. Yəqin ki, bizlərdən olmuş bədgüman; Kəsildi yol, belə bağlandı ara. M.F.Axundzade.
Iç, qat, büküm. çörəyin arasına pendir qoymaq. Palazın arasını açmaq. Kitabın arasına nişan qoymaq. Qələm dəftərin arasındadır.
Yer. halda: arada
1) b a x ara yerdə. Arada bağrı parçalanan, yanan, tüstüsü göyə qalxan kababdır. Mir Celal; 2) işin arasında. Arada bir bizə dəy.
çıx. halında: aradan
bir işin, hadi-senin üstünden. Aradan bir gün keçdi. Həm-şərimi daha küçədə görmədim. C.Memmed-quluzade.
0 Ara açmaq
1) qiymet kesmek, satış şertlerini müeyyen etmek; 2) aranı düzelt-mek, münasibeti düzeltmek, yaxşılaş-dırmaq. Ara dəymək
küsüşmek, elaqe ve dostluq pozulmaq. Əvvəlləri onunla aram dəymişdi, bir dəfə sözünə cavab qaytarmış-dım. Ara düzəltmək
barışdırmaq, vasite-çilik etmek, arada elaqe düzeltmek. Ara qarışdırmaq
araya fitne salmaq, pozğun-luq, qarışıqlıq salmaq. [Semed Nadire:] Ancaq beş-altı nəfər
. var, onlar aranı qa-rışdırırlar. B.Talıblı. Səmədin anası
. Gül-pərini ara qarışdırmaqda, saman altından suyeritməkdə
. təqsirləndirirdi. M.Hüseyn. Ara qarışıb məzhəb itmək
b a x ara qarışmaq. Məsələ məlum olduqda, necə deyərlər, ara qarışıb məzhəb itərdi.. H.Sarabski. Ara qarışmaq
nizamsızlıq düşmek, qarışıqlıq düşmek, qayda-qanun pozulmaq, herc-merclik düşmek. Gah küsülü olub, gahı barışıb; Bir saat keçmə¬miş ara qarışıb; Tənəli-tənəli sözlər danışıb; Əlini dizinə çatdığın yetər. Q.Zakir. Ara qatmaq
b a x ara qarışdırmaq. Bir-iki nəfər aranı qatmaq üçün hökumətə donos verdilər.. H.Sarabski. Ara qırmaq
b a x ara vurmaq. Ara pozmaq
b a x ara vur-maq. Ara pozulmaq
b a x ara dəymək. Ara sayxaşmaq (sakitləşmək)
sakitlik düşmek, ses-küy kesilmek. Məclis dağıldı, ara sayxaşdı.
Budur, daha ara sayxaşdı, toz-duman çəkilir. A.Sehhet. Ara sazla-maq
b a x ara düzəltmək. Ara soyumaq
- elaqe kesilmek, dostluq pozulmaq. Ara söz, ara cümlə qram.
danışanın haqqında danışılan şeye münasibetini ifade etmek üçün cümle içerisine daxil edilen söz, ya cümle, mes.: elbette, ola bilsin, daha doğ-rusu, yeqin ki ve i. a. Ara sözü (söhbəti)
şayie, yalan xeber, uydurma. Ara sözü ev yıxar. (Mesel). Ara vurmaq (vuruşdur-maq, pozmaq)
yoldaşlar, dostlar ve s. arasında nifaq, düşmençilik salmaq, dalaş-dırmaq, elaqelerini pozmaq. Ara yerdə
- arada, aralıqda, ortalıqda, nahaq yere. Uzünü güzgüyə qeybətdə oxşadan qafil; Toxunsa üz-üzə, olmazmı ara yerdə xəcil. Füzuli. Ara yerdə başıma qopmuş qiyamət-lər mənim. M.P.Vaqif. Ara yerdə qalmaq
- yiyesiz, sahibsiz, kimsesiz, elacsız qal-maq, her şeyden eli çıxmaq. Arada gəz-mək
araya fitne salmaq meqsedi ile xeberçilik etmek ve söz aparıb getirmek, ara qarışdırmaq. Arada qalmaq
1) ara-lıqda qalmaq, her şeyden eli çıxmaq; 2) mütereddid qalmaq, ne edeceyini bil-memek. Aradan çıxarmaq
qurtarmaq, xilas etmek, çetin veziyyetden qurtarmaq. Lazım gəldiyi vaxt Tütünçüoğluna silahla da yardım göstərəcək və onu aradan qaldı-racaq idi. M.S.Ordubadi. Aradan çıxmaq
- canını qurtarmaq, çetin veziyyetden qur-tarmaq, yaxa qurtarmaq, qaçmaq, qaçıb giz-lenmek; // gözden itmek, yox olmaq. Aradan qaldırmaq (götürmək)
yox etmek; leğv etmek, ortadan qaldırmaq. Araları dəymək (sərinləşmək)
küsüşmek, elaqeleri pozulmaq. Aranı saz eləmək
dostlaşmaq, lap yaxınlaşmaq. Aranı vurmaq (kəsmək)
- elaqeni kesmek, küsmek. Kəsibən bizimlə aranı nədən; Nə müddətdən bəri yox gedib-gələn. Q.Zakir. Arası açılmaq
1) yaxın-laşmaq, dostlaşmaq. O şəndir, Sübhanver-dizadə ilə arası açılmağına çox sevinir. S.Rehimov; 2) pozuluşmaq, arası deymek. Cavad xanla Iraklinin arası açıldığı üçün Irakli Cavad xanı götürüb yerinə Rəhim xanı keçirmək istəyirdi. çemenzeminli. Arası kəsilmədən
dayanmadan, durmadan, fasilesiz, aramsız. Arası kök olmaq
b a x arası olmaq
ci menada. Bundan sonra bir ayrısı başlayırdı:
Rəhmətlik xanın mən-nən də arası çox kök idi. Zorxanada işləyəndə xan da bizimlə işləyirdi. çemen-zeminli. Arası olmaq
1) xoşlamaq, istemek, sevmek, arzu etmek, hevesi olmaq. Onun şirni ilə çox arası var; 2) elaqesi, dostluğu olmaq. Arası olmamaq
xoşlama-maq, sevmemek, zehlesi getmek. Nədənsə, divar yazan uşaqlarnan mənim aram yox-dur. C.Memmedquluzade. Mənim onlarla qədimdən aram yoxdur. S.S.Axundov. [Əzim dayı] yalan, riyakarlıq nə olduğunu bilməz və belə adamlarla heç arası olmazdı. A.Şaiq. Arası saz olmaq
b a x arası olmaq. [Katib] daldaya gələndə isə, əziz dostu, arası saz olduğu əməli katibin dedik-lərini xatırlardı. Mir Celal. Araya almaq
dövreye almaq, ortalığa almaq, dövrelemek, etrafını almaq. [Qorodovoylar] Məhərrəmi araya alaraq qapıdan çıxdılar. H.Nezerli. Bu aralıq qadınlar da yetişib arabamızı araya aldılar. A.Şaiq. Araya atmaq
orta-lığa atmaq, ireli sürmek, meydana atmaq. Araya düşmək
vasiteçilik etmek, vasiteçi olmaq. Saqi oldun, sən ki, düşdün araya; Dəxi bu məclisdən ayılan olmaz. Q.Zakir. Araya gəlmək
ortalığa gelmek, ortaya qoyulmaq. Süfrə yığıldı, araya çay gəldi. "Aşıq Qerib". Araya girmək
1) bax araya düşmək; 2) bir-biri ile behs eden ve ya küsüşen adamlar arasına girib, onları daha da qızışdırmaq. Araya qoymaq məc.
- ele salmaq, oynatmaq, masqaraya qoymaq, lağa qoymaq. Araya soxulmaq
müdaxile etmek, qarışmaq. Araya söz salmaq
müba-hise qalxmasına sebeb olmaq, mübahise töretmek. Bu ara, bu arada
bu zaman, bu anda, bu demde. Möhnətimə çarə, dərdimə dərman; Edən yoxdu, bu arada, gedirəm. Q.Zakir. Lərzə düşdü bədənimə bu ara. M.Rahim. Oz aramızdır
mexfi, gizli, yalnız müsahibler arasında qalmalı sirr, söhbet haqqında. [Allahqulu:]
Ay usta Kazım,
dedi,
öz aramızdır, bu xanlar elə il uzunu bir-biri ilə dava eləyirlər, kasıb-kusub əldən gedir. çemenzeminli.

ARABA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Iki ve ya dördtekerli neqliyyat vasitesi. Minik arabası. Yük arabası. Əl ara-bası (el ile sürülen araba). Ikitəkərli araba.
Arabanı at aparmır, arpa aparır. (Mesel). Arabanı mindik və yarım saata gəldik çıxdıq Naxçıvana. C.Memmedquluzade. Ikitəkərli araba qoşulub qapıya çəkilmişdi. M.Hüseyn.
0 Araba ilə dovşan tutmaq
1) bir şeyi tedbirle, hiyle ve üsul ile elde etmeye çalışmaq; baş tutmayacaq bir işe girişmek; 2) çox leng işlemek, bir işi çox ağır, yavaş görmek. Buxar arabası köhn.
parovoz. Saat on iki tamamda buxar arabası acıqlı əjdaha kimi Balaxanı tərəfdən gözlərini ağar-daraq, nərə vurmağa başladı. S.M.Qenizade.

ARABABƏND : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Araba qayıran usta.

ARABACIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

kiç. Kiçik araba. // Uşaq ara-bası, oyuncaq araba.

ARABAÇI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Araba süren adam, araba işleden adam. Küçələrdə arabaçılar, suçular
. o yan-bu yana yeriməkdə idi. S.M.Qeni-zade. [Hacı:] Arabaçı, dayan, babılarla yol getmək özü bir fitnə-fəsad işdir, saxla!
Mir Celal.
Araba qayıran, araba bağlayan usta.

ARABAÇILIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Arabaçı seneti, işi. Kişi Nurəddinlə bərabər arabaçılığa getmişdi. S.S.Axundov.

ARA-BƏRƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. dan.
Aralıq, ara, orta. Köçün ara-bərəsində, tozun içində, qabağı öküz yüklü, arxası ağır şələli, boyunlarında uşaqları olanlar da qan-tər içində dartınıb
. gedirdilər. S.Rehimov.
Hüdud, serhed.

ARABİR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf Herdenbir, gahdanbir, bezen. Arabir yağış yağır. Arabir bizə gələrdi.
[Kerim baba tüfengini] hər gün silər, təmizlər və arabir dərənin içinə enərək bir yeri nişan alardı. A.Şaiq. [Nadir] yəqin etmişdi ki, özü Zeynəbə baxdığı kimi, Zeynəb də arabir gözaltı ona baxır. B.Talıblı.

ARAÇI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Ara düzelden adam, dellal. // Arada duran adam, vasiteçi. Mahmud
. öz ürəyini soyutmaq istəyirdi. Lakin araçılar buna mane oldular. P.Makulu.

ARAÇILIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Vasiteçilik, miyançılıq, ara düzeltme; dellallıq. □ Araçılıq etmək
vasiteçilik etmek, ara düzeltmek.

ARADABİR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

a x arabir.

ARADÜZƏLDƏN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. dan. Vasiteçi (yalnız menfi menada).

ARAHƏKİMİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Heç bir tehsili olmayan ve qeyri-elmi üsullarla müalice eden adam; türkeçareçi.

ARAKÇEYEVÇİLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [Rusiya çarı I Aleksandr dövründe nazir olmuş Arakçe-yevin adından]
XIX esrin evvelinde Rusiyada: qeyri-mehdud polis istibdadı, herbi zümrenin başlı-başınalığı ve xalq üzerinde cebr ve zülm rejimi.
məc. Bir ovuc adamın ictimai heyatın her hansı bir sahesinde özbaşına ve istediyi kimi hökm sürdüyü bir veziyyet.

ARAKƏSİLMƏZLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Arasıkesilmez şeyin halı, fasilesizlik, davamlılıq, süreklilik.

ARAKƏSMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Bir otağı, yeri, binanı iki yere ayıran yüngül divar; aralığa çekilen divar, taxta ve s. Evin arakəsməsi taxta-dandır. Arakəsməni suvarmaq. // üzerine parça çekilmiş çerçivelerden ibaret bükülen perde; şirma. [Ağabala] Reyhanın otağındakı arakəsmə üstündən əyilər(di). Mir Celal.
0 Arakəsməyə salmaq
ehate etmek, etrafını almaq, bürümek, dövrelemek. [Odabaşı:] Cəhənnəm əhli Iblisi arakəsməyə salıblar. Ə.Haqverdiyev. Uşaq qaçır, Hüm-mət kişi əl götürmür. Dərə-təpəni aşır, hay salır, qabaqdan adamlar gəlir, arakəsməyə salıb tuturlar. S.Rehimov.

ARAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Meyveden ve s.-den çekilen spirtli içki. Tut arağı. Zoğal arağı. Araq çəkmək.
Ərəqlə badədir ol iki cövhər; Ki, yoxdur onlara dünyadə salis. S.Ə.Şirvani. [Keremov:] Bütün dünya qurulub araq şüşəsinin üstündə, bircə mən ora yerləşmi-rəm. S.Rehman.
Bezi çiçek, gül ve otların distillesinden hasil edilen cövher (çox vaxt xalq tebabe-tinde derman ve edviyyat kimi işledilir). Bədmüşk arağı. Quluncan arağı. Nanə arağı.