Multilingual Turkish Dictionary

Azerbaijani Explanatory Dictionary

Azerbaijani Explanatory Dictionary
GÖYLÜ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax göyərtili
ci menada.

GÖYLÜK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Göy rengde olma; mavilik. Paltarın göylüyü.
Göylüyünü necə saxlar bu göylük; Durnaları dönməz oldu dağların.. M.Araz.

GÖYLÜK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
B a x göyərtilik. Göylüyü sulamaq.
Otlaq, otluq, yaşıllıq. Sürünü göylüyə buraxmaq.
Bəzəsin çölləri başdan-başa göylük, otluq; Ta əzəldən bizə yaddır qıtlıq. S.Rüstem. örüşdən dönən heyvanlar göy-lükdən ayrılıb yola çıxır. I.Hüseynov. // Bağ-bağat, yaşıllıq. Evlər itsin içində; Yaşıllığın, göylüyün. M.Rahim.

GÖYNƏDƏN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

GöYNƏDİCİ sif. Göynet-
mek xüsusiyyeti olan; acışdırıcı, qıcıqlandı-rıcı, qaşındırıcı. Xəlil.. ürəyini göynədən söz-ləri əmisi oğlundan soruşa bilmədi. I.Melik-zade.

GÖYNƏDİCİLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Göynetmek xüsusiy-yeti olma; acışdırıcılıq, qıcıqlandırıcılıq, qa-şındırıcılıq.

GÖYNƏMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f.
Qıcıqlanmaq, qaşınmaq. Onun üzü-gözü qırışır və elə bil boğazı da göynəməyə başlayırdı. Ə.Əbülhesen. Əvvəla, kətmən dəyən yer bərk göynəyirdi. Ikincisi, qolları az qalırdı ki, qırıla. Ə.Veliyev.
Ağrımaq, sızıldamaq, gizildemek. Şad
idi, vücudim oynar idi; Can həsrət odunda
göynər idi. Xetayi. Zirzəmi yaman rütubət-
dir ha... Hələ heç birsaat da keçməyib, amma
indidən qıçlarım göynəyir. M.Hüseyn. Lakin
deyin, söyləyin, hansı təbib bağlayar; Ruhun
gözəgörünməz, göynəyən (f.sif.) yarasını?
R.Rza.
məc. Yazıq-yazıq, yavaşdan ağlamaq, sızlamaq, inlemek. Uşaq göynəyirdi.
məc. Bir şeyin üstünde esmek. [Əşref:] Başqasının ürəyinə çalın-çarpaz dağ çəkə bilirsən, özünə isə bir balaca toxunanda göy-nəyirsən. Bu insafdırmı? I.Şıxlı.

GÖYNƏRTİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Göyneme, sızıldama, ağ-rıma. Şeydanın sinəsinin altındakı köhnə ça-pığın göynərtisi dərhal əriyib yoxa çıxdı. B.Bayramov.

GÖYNƏTMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Göynetmek"den f.is.

GÖYNƏTMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

icb.
Qıcıqlandırmaq,
acışdırmaq, qaşındırmaq. Dərman yaranı göynətdi.
[Necefalı] qozdan bir neçəsini qoynuna doldurdu, qərzəkli qoz ətini göy-nətdi. B.Bayramov.
məc. Narahat etmek, nigarançılıq do-ğurmaq, incitmek, ruhi ezab vermek. Indi [Tahirin] fikrini ana həsrəti göynədirdi.
M.Hüseyn. Hamını göynədən (f.sif.) hələ taxıl vergisi idi. Mir Celal.

GÖYÖSKÜRƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. tib. Adeten uşaqların tutulduğu sürekli üzücü öskürek şeklinde tezahür eden yoluxucu xestelik.

GÖYRÜŞ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. bot. Lelekvari yarpaqlı, qa-nadlı meyvesi olan, ağır ve möhkem odun-caqlı ağac; ven. Göyrüş və ya vən ucaboylu, qışda yarpağı tökülən ağacdır. H.Qedirov.

GÖYRÜŞLÜK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. çoxlu göyrüş ağacı olan yer. Göyrüşlükdə dincəlmək.

GÖYSATAN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax göyərtisatan.

GÖYTÜRK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. tar. Orta Asiyada yaşamış qedim bir türk ulusu ve bu ulusdan olan kimse. Göytürk xaqanlığı.

GÖYTÜRKCƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Göytürk dili, Orxon
türkcesi.

GÖYÜMSOV : Azerbaijani Explanatory Dictionary

GöYüMTRAQ GöYüMTüL
sif. Göy renge çalan. Göyümtül göz.
Otağı göyümtül papiros tüstüsü bürüdüyündən adamların siması xəyal kimi dumanlı görü-nürdü. M.Hüseyn. [Qaragünün]
.alnının sol tərəfində dərin göyümtül çapıq
. görünürdü. M.Rzaquluzade.

GÖY-YAŞIL : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Göyle yaşıl arasında olan, hem göye, hem de yaşıla çalan. Göy-yaşıl parça.

GÖYZƏMİN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Yerliyi (fonu) göy rengde olan. Göyzəmin parça.
Gülşad göyzəmin krep-satindən, yaxası düyməli, qolu uzun don geymişdi. Ə.Əbülhesen.

GÖZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Insan ve heyvanda görme or-qanı. Qara gözlər. Ala gözlər. Iri göz.
Xu-mar-xumar baxmaq göz qaydasıdır; Lalə tək qızarmaq üz qaydasıdır. M.P.Vaqif. Arvad
. yaşarmış gözlərini silib ərinin qabağında döyükə-döyükə qaldı. S.Rehman. □ Göz ağı anat.
gözün ağ rengli qabarıq qeyri-şeffaf qişası. Göz alması anat.
gözün, göz ağı ve göz qarasının da daxil olduğu şarşekilli his-sesi. Göz qapağı
bax qapaq
ci mena-da. Rzaqulu xan yalvardıqca Böyükxanım göz qapaqlarını bir-birinə çalıb hərdən bir qətrəgözyaşı atırdı. M.S.Ordubadi. Göz qa-rası (bəbəyi)
bax bəbək
ci menada. Göz yuvası anat.
kellenin üz hissesinde göz almasının yerleşdiyi batıq; göz çuxuru. // Gözüm şeklinde
ezizleme, nevaziş, ox-şama, mehribanlıqla müraciet. [Qurbani:]
Canım təbib, gözüm loğman; Mənim dərdim ara tez-tez. "Qurbani".
Görme qabiliyyeti, görme. Iti göz. Gözü zəifləmək.
Gözümdə (gözündə) şeklinde
neze-rimde (nezerinde), mene göre (ona göre), menim fikrimce (onun fikrince). Mənim gözümdə o heç bir şeydir. Sənin gözündə o, böyük adamdır.
Nezaret, baxım. Uşağın üstündə göz lazımdır.
Xırda delik, deşik. Aşsüzənin gözləri. Iynənin gözü.
Gilli məhlul baltanın gözlə-rindən (dəliklərindən) çıxaraq
. quyunun ağ-zındakı nov sisteminə tökülür. S.Quliyev.
Bulağın başladığı yer, suyun çıxdığı yer; qaynaq, menbe. Bulağın gözü tutulub.
- Qaynar bulaqların gözündən içər; O ellər gözəli, o el yavrusu. S.Vurğun.
Kiçik pencere (kassada, poçtda ve s.-
de). [Qulam müellim] şüşə gözün müqabi-
linə gəldi, vərəqəni uzatdı. S.Rehimov.
// Keçmek üçün hasarda, divarda açılmış
delik. Hasardan qonşu bağa göz açmaq.
- [Tellinin] müəllimlə öz otağının arasındakı divarda qapı kimi, fəqət alçaq, bir arşın hündürlüyündə bir göz vardı. S.Hüseyn. Ust-ləri dəmirli qalın qapılar; Ortada balaca göz yerləri var. H.K.Sanılı.
Yaranın, şişin irin axan yeri. çibanın iki gözü vardır. Yaranın gözü açıldı.
Hisselere ayrılmış bir şeyin ayrı-ayrı bölmeleri. Portfelin kiçik gözü. Şkafın üst gözü. Xurcunun gözləri.
Heç bir söz de-mədən [Rüstem kişi] başının üstündəki ba-laca dolabçanın gözünə qoyulmuş trubkanı götürüb [Şerefoğluya] verdi və əlini sıxdı. M.Ibrahimov. Işini tamam etdikdən sonra xarrat dolabın gözlərindəki kitablara nəzər at(dı). T.Ş.Simurq. Birinci iynəni batırarkən pəncərənin qırıq gözünə yamadığı kağız xəfif səs çıxardı. H.Nezerli.

Qoşa ve ya üçlüle tüfengin lülelerin-den her biri. Tüfəngin iki gözünü də sıxdım, ancaq heç biri dəymədi. M.Rzaquluzade.
Terezi qablarından her biri. Hacı bir heyvərə daşı tərəzinin bir gözünə qoyub deyir.. Ə.Haqverdiyev.
Adeten saylara qoşularaq, evde, men-zilde neçe otaq, ya pencere olduğunu gös-terir. Uç göz ev. Iki göz pəncərə.
Binanın alt mərtəbəsi iki xırdaca gözdən, üstü isə yalnız bir gözdən ibarət idi. S.Rehimov.
məc. Alov menasında. Lampanın gö-zünü çəkmək.
Şeyx Haşimi kiçik mizə ya-xınlaşıb, qəzəblə barmağını bir-bir şamların gözünə basır, şamlar sönür, çadır qaranlıq içində qalır. Ə.Memmedxanlı.
Körpünün bir özülünden o biri özü-lüne qeder olan hissesi, bölmesi. Körpünün üç gözü var.
0 Göz aça bilməmək
fürset, vaxt tapa bilmemek. Işin çoxluğundan göz aça bilmi-rəm. Göz (gözlərini) açan gündən (açan-dan)
1) lap körpelikden; 2) başa düşenden beri, derk etdiyi vaxtdan. Yerdə qalanları isə gözlərini açandan onu Güllücədə görmüş-dülər. S.S.Axundov. Göz açıb yuman saat-da
bir an içinde, tez, elüstü, o saat. [Mes-teli şah:] Xanım, bir adam ki buradan Pariji göz açıb yuman saatda bərbad edə, onun xəbərin bir dəqiqədə, bir saatda, bir gündə, on günədək bura çatdıra bilməz? M.F.Axund-zade. Göz açıb yumunca
bir anda, bir an içinde. Göz açıb yumunca işini qurtardı. Göz açmaq
1) dünyaya gelmek, doğul-maq. Insanoğlu bu aləmə göz açdığı gündən bəri; Azadlığın məşəlinə qurban olmuş pər-vanətək. S.Vurğun; 2) macal tapmaq, imkan elde etmek, vaxt tapmaq. Göz açmağa ma-calım yoxdur. Göz açmamaq
macalı, vaxtı, imkanı olmamaq. Döyüşdən göz aç-mayan Rüstəm [Şerefi] unuda bilmirdi. M.Ibrahimov. [Osman:] Basırdı gülləni sola, həm sağa; Qoymurdu düşməni heç göz açmağa. H.K.Sanılı. Göz ağartmaq
qor-xuducu nezerle, hedeleyici terzde baxmaq. Niyaz anasına göz ağartdı, Ballı söhbəti kəsdi. Ə.Veliyev. Göz ağartması vermək
bax göz ağartmaq. Göz altından (altın-ca) baxmaq (süzmək)
başqalarına sezdir-meden, gizlice baxmaq (süzmek). Hüseyn oynadıqca göz altından Surxaya baxırdı. S.Rehman. [Beyrek]
. göz altından məc-lisdə olan gəlinləri, qızları süzməyə başladı. M.Rzaquluzade. Göz atmaq
gözle işare elemek. Göz atdım gözünə, himlədim bəri;
Dayandı şir kimi pürvüqar gördüm. S.Vurğun. Göz bəbəyi məc.
eziz ve sev-gili sayılan. Onun göz bəbəyi bir oğlu var. Göz bəbəyi kimi qorumaq (saxlamaq)
- böyük diqqetle qoruyub mühafize etmek, qayğısını çekmek. Milli musiqi alətlərimizi göz bəbəyi kimi qorumalıyıq. Göz böyümək
- qorxu, dehşet bürümek, vahime basmaq. Dərənin dibinə endikcə göz böyüyür, hər şey qaralır, şübhəli görünürdü. Mir Celal. Göz bulağı
bax bulaq. Hicran dəryasın-da, göz bulağında; Qurbani, çalxanıb bircə üz indi. "Qurbani". Göz çəkmək (yığmaq)
bax əl çəkmək
cü menada. [Peri Əb-düle:] [Puldan] göz çək. C.Cabbarlı. Göz çı-xarmaq
bax gözünü çıxartmaq
ci-menada. Göz dağı çəkmək
derde salmaq, qüsse vermek, ağır zerbe vurmaq. Oğlunu öldürüb anasına göz dağı çəkmək.
Bəlkə, neçə-neçələrə göz dağıyam, şöləyəm; fikri dustaq olanlara; dili yasaq olanlara! R.Rza. Göz dəymək
mövhumata göre baxışından ziyan, zerer çekmek. Uşağa göz dəyib.
Al, yaşıl geyinib durma qarşıda; Yayın bəd nə-zərdən, göz dəyər sana. Qurbani. Göz dəy-məsin!
gözdeymenin qarşısını almaq üçün işledilen ifade. Dəyməsin göz, qəribə zirəksən; Bu fərasətdə dəhrdə təksən. S.Ə.Şirvani. Göz dikmək
1) bir şeyi ele keçirmek arzusunda olmaq, sahib olmağa çalışmaq. [Əziz bey:] Nəkarədir ki, bir arşınölçən mənim adaxlıma göz dikə! M.F.Axundzade. Yetim malına göz dikmə-yin nədir daim; Halal kəsb məgər narəva-dır, ey vaiz? S.Ə.Şirvani; 2) bel bağlamaq, ümid olmaq, arxayın olmaq. Ata malına göz dikən malsız-davarsız qalar. (Ata. sözü). Bu gün bir süngüdür əlimdə qələm; Mənim bayrağıma göz dikir aləm. S.Vurğun; 3) ne-zer yetirmek, baxmaq. Elə mən deyiləm hüsnünə mail; Göz dikibdir tamam Qarabağ sənə. Q.Zakir. Göz dolandırmaq
etrafına baxmaq. Kərəm göz dolandırıb gördü ki, ovçular iki quzusu olan bir ceyranı vurub-lar. "Əsli ve Kerem". Göz dolusu
fereh-le, ürekle, razı halda, şad. Göz dolusu evini süzdü.
Səkinə göz dolusu ərinə baxıb gülüm-sədi. M.Ibrahimov. Göz doymamaq
bax gözü doymamaq. Göz doymaz vəsməli ka¬man əbrudən; Can üzülməz səmən iyli gey-sudən. M.P.Vaqif. Göz etmək (eləmək)
- gözle işare elemek. Göz gəzdirmək
her terefe baxmaq, başdan-ayağa süzmek, nezer salmaq. Otağa göz gəzdirmək. Məclisə göz gəzdirmək.
Telli həyətin hər tərəfinə göz gəzdirdi. S.Hüseyn. [Rüstem bey] ətrafa göz gəzdirərək sanki söz axtarırdı. çemen-zeminli. Göz görə (görə-görə)
açıq, aş-kar, belli, gözle görüldüyü halda. Göz görə-görə oğurluq etmək.
Yalançının dili yandı göz görə-görə; Inanmadı dili alov yaxanlar belə. M.Araz. Göz götürmək (çəkmək)
baxmamaq, el çekmek. Ayrı düşüb ulusun-dan, elindən; Yenə göz götürməz xublar te-lindən. Q.Zakir. Göz götürüb baxmaq
başını qaldırıb baxmaq, nezer salmaq. [Se-kine] göz götürüb qonaqlara baxa bilmirdi. Ə.Abbasquliyev. Göz gözə baxmaq
üz-beüz oturmaq, bir-birinin üzüne, gözüne baxmaq. Ələsgər də eşq oduna alışdı; Göz gözə baxanda halın soruşdu. Aşıq Əlesger. Göz gözə gəlmək
baxışları qarşılaşmaq, bir-birine baxmaq. Göz gözü görməmək
çox qaranlıq, zülmet olmaq, heç bir şey seçilmemek. [Şahmar bey:] Yamanca qa-ranlıqdır, göz gözü görməyir. N.Vezirov. [Aqşin:] Işıq ver, göz gözü görmür. C.Cabbarlı. Qaranlıqda göz gözü görmür-dü. S.Hüseyn. Göz işlədikcə
gözle görüle bilen qeder, gözün göre bildiyi qeder (ade-ten çox geniş sahe haqqında). Göz işlədikcə tarlalar uzanırdı.
Göz işlədikcə gülümsər yaşıl xiyabanlar; Yaşıldı pəncərə, balkon, yaşıldı meydanlar. H.Cavid. Göz kəsilmək
- bütün diqqetile baxmaq. Göz kəsməmək
- diqqetle baxmaq, nezerini çekmemek, daim baxmaq. Onun üçün göz kəsmərəm gözün-dən; Müştaqəm, ey şəkər kanı, mən sənə. M.P.Vaqif. Göz (gözü gözləri) qabağına gətirmək
xeyalında canlandırmaq, tesev-vürüne getirmek, yada salmaq. Keçmiş günlərini göz qabağına gətirdi.
Onu yüz dəfə gözümün qabağına gətirmişəm, yüz dəfə xatırlamışam, lakin heç kəsə heç nə söyləməmişəm. I.Əfendiyev. Göz qabağına qoymaq
bir şeyi tez göze deyen, asanlıqla tapılan yerde saxlamaq. Kitabları göz qaba-ğına qoymaq.
Pərşan bağçaya getdi, zan¬baq güllərini bankaya salıb artırmaya, göz qabağına qoydu. M.Ibrahimov. Göz qaba-ğında (qarşısında)
üzde, ortada, meydan-da. Nöqsanlar göz qabağındadır.
Gələcək qəsəbənin küçələri də artıq göz qabağında idi. Nəticə göz qabağındadır. Göz qamaş-dırmaq
1) gözlerini kütleşdirmek (parıltı). Uzüyün qaşı göz qamaşdırır; 2) məc. çox güclü tesir etmek. [Nadir bey:]
.Sonra [tarixi-müqeddesde] yarpaqları çevirin!
Dini-siyasi minlərcə qanlı səhifələr gözlərinizi qamaşdırır. H.Cavid; 3) heyran etmek. Qı-zın gözəlliyi göz qamaşdırır.
çayın vadi-sindəki çəmənlik də göz qamaşdırırdı. I.Şıxlı. Göz-qaş (gözlə-qaş) arasında
tez, bir anda. Göz-qaş arasında yox oldu.
Kön-lüm quşu seyd oldu gözü-qaş arasında; Qanlar düşəcəkdir iki yoldaş arasında. Q.Zakir. Göz qıcırtmaq
bax diş qıcamaq ("diş"de).
.Xanın düşmənləri buraya göz qıcırdıblar. M.S.Ordubadi. Göz qırpımın-da
bax göz açıb yumunca (bezen "bir" sözü ile beraber işlenir). Göz qırpımında hər şeyi ayırd etmək.
Bir göz qırpımında düşmən tankı artıq ön atəş xəttini keçmiş,
. batalyonun komanda məntəqəsi yerləşən təpəyə doğru istiqamət almışdı. Ə.Memmed-xanlı. Göz qırpmaq
1) gözünü tez yumub açmaq; 2) məc. sayrışmaq, yanıb sönmek. Bakı milyon gözlərlə göz qırpır, uzaqlarda işıqdan atəşli bir qövs cızır, qövsdən o tə-rəfdə isə qaranlıq hamar bir sahə uzanırdı. Ə.Memmedxanlı. Hər iki yanda bir çağı-rımlıqda göz qırpan bir işıltı görünürdü. M.Rzaquluzade. Göz qoymaq (yetirmək)
1) hiss etdirmeden diqqetle baxmaq, fikir vermek, müşahide etmek. Mən ona göz qoy-muşdum, o, artıq məni buraxmaq istəmirdi, hər yana gedirdimsə kölgəm kimi dalımca sürünürdü. M.S.Ordubadi. Uşaq bağçasın-dan keçirdim dünən; Göz qoydum oynaşan körpələrə mən. S.Vurğun. Mən oğurluqca ona göz qoyurdum. Mir Celal; 2) nezaret etmek, baxmaq. [Lal Hüseyn] çiyidin mün-təzəm surətdə səpilməsinə göz yetirirdi. M.Ibrahimov. Göz-qulaq olmaq
ciddi nezaret etmek, baxmaq.
Uşaqdan göz-qulaq ol!
Göz qulaq ol!
əmrini verdikdən sonra ordugaha döndü. H.Nezerli. Göz oxşamaq
üreye yatmaq, göze xoş gelmek, ürek açmaq. Adamlar göz oxşayan sarı, qırmızı, bənövşəyi çiçək xiyabanı ətrafında dolaşırlar. I.Şıxlı. Göz olmaq
1) pusmaq, güdmek, nezaret etmek. Dustağa göz olmaq.
[Yusif:] Hər ikisinə özüm göz ola-ram. S.Rehman; 2) muğayat olmaq, himaye etmek, göz qoymaq, nezaret etmek. Uşağa göz ol!
Göz ol balamıza, görüm onu mən; Həm özünə layiq, həm mənə layiq. S.Rüstem. Göz önünə gətirmək
yadına salmaq, xa-tirine getirmek, tesevvüründe canlandır-maq, xatırlamaq.
. Keçdiyimiz yerlərdəki vəziyyəti göz önünə gətirib bunlara inan-malı oldum. M.Rzaquluzade. Göz önünə qoymaq
bax göz qabağına qoymaq. Göz salmaq
bax gözü düşmək. Göz tutduq-ca
bax göz işlədikcə... Yaxşısı budur ki, elə buradan baş alıb göz tutduqca diyar-bədiyar qaçım. E.Sultanov. Göz ucu ilə (ucuyla) baxmaq
öteri baxmaq. [Durna:] And içirəm o görünməz Tanrıya ki, heç bir zaman mənim [Əsed beye] göz ucuyla bax-dığım da olmamış(dır). C.Cabbarlı. Göz (gözüm) üstə!
bax Baş üstə! ("baş"da). Baş üstə, göz üstə deyib, mən də ağanın qul-luğuna təşrif apardım. N.Vezirov. Əlini gö-zünün üstünə qoyub "gözüm üstə!" deyib getdi. Ə.Haqverdiyev. [Meden müdiri:] Nə istəsən mənim bax bu gözüm üstə. M.Hüseyn. Göz üstə (üstündə) yerin(iz) var
eziz, hörmetli adamı nezaketle devet meqamın-da söylenir. Buyurun evimizə, göz üstə yeri-niz vardır.
Asta qədəm qoyub, bir bizə gəlsən; Yerin var göz üstə, qız, qadan alım! Aşıq Əlesger. [Banıçiçek:] Mənə qonaq gə-libsiniz, gözüm üstə yeriniz var. M.Rzaqu-luzade. Göz verib işıq verməmək
daim sıxışdırmaq, narahat etmek, incitmek, tezyiq altda saxlamaq. [Mercan bey:] Pulun ola, malın ola, amma arvad sənə göz verib işıq verməyə. ü.Hacıbeyov. [Mesme:] Mən nə etməli idim. Bu adam mənə göz verəcək, işıq verməyəcəkdi. S.Hüseyn. Göz vurmaq (basmaq etmək çalmaq)
işare etmek üçün gözünün birini qırpmaq. Rzaqulu göz elədi ki, dinməyim. C.Memmedquluzade. Hatəmxan yüzbaşıya tərəf göz çalaraq sağ əlinin baş barmağını heç kəs görmədən yanda tovladı və:- Yüzlük!
deyə, sözünü tez kəsdi. S.Rehimov. Nərgizlə Gülşən bir-birinə göz vurdular. Ə.Veliyev. Göz yaşı
damla, qetre halında gözden axan su.
.Aşi-qinə qanlar ağladan dilbər; Rəhmə gəlib göz yaşını silməzmi? M.P.Vaqif. Məzlumla-rın göz yaşı dərya olacaqmış; Dəryaları, ümmanları neylərdin, ilahi? M.Ə.Sabir. Göz yaşı kimi (təki)
saf, temiz, dumduru.
. Dağlardan göz yaşı kimi duru, bal kimi şirin, hava qədər yüngül çeşmələr axır. H.Nezerli. Söyüd ağacının yaxınlığında xırdaca bir qayadan göz yaşı kimi duru bir bulaq çıxıb ağacın dibi ilə axırdı. M.Rzaqu-luzade. Göz yaşı tökmək (axıtmaq)
ağ-lamaq. Dərin sükuta dalmış uzun gecələri isə göz yaşı tökərək xəyal ilə keçirirdim. S.S.Axundov. Göz yetirmək
baxmaq, ne-zer salmaq, diqqet etmek, göz gezdirmek. [Əsger:] Belə, sözün doğrusu, o tərəfə-bu tərəfə baxıb göz yetirirəm, görürəm yenə bir şeyim çatmır. ü.Hacıbeyov. Göz yummaq
- 1) ehemiyyet vermemek, fikir vermemek. [Muradın] qarşısında iki yol vardı: Nigarı boşayıb adını öz üzərindən qaldırmaq və ya onu tamamilə sərbəst buraxıb hər işinə göz yummaq. S.Hüseyn; 2) el çekmek, etinasız olmaq. Bu işdən boyun qaçırmaq gələcək səadətə göz yummaq deməkdir. Ə.Sadıq. Göz yumub açınca (açana qədər)
bax göz açıb yuman saatda. Göz yumub açınca seylabə verərdim aləmi. Füzuli. Gözdə-qu-laqda olmaq
bax göz-qulaq olmaq.
.Ozün isə gözdə-qulaqda ol. Elə ki Kərə-movun yaxası ələ keçdi, birinci zərbəni sən endir. I.Əfendiyev. Gözdə olmaq
diqqet merkezinde olmaq, hamının diqqetini celb etmek. Gülşənin manqası niyə gözdədir? Ə.Veliyev. Gözdən buraxmaq (qaçırmaq)
- görmemek, diqqetli olmamaq. [Müneccim pişxidmete:] Südabəni gördün sən; Səyavu-şu öpərkən? Gözdən qaçırma, diqqət! H.Cavid. Gözdən çəkilməmək
daim or-tada gezmek, göz qabağında olmaq. Nə edəsən ki, Mələknisə də gözdən çəkilmirdi ki, çəkilmirdi. Mir Celal. Gözdən düşmək
- evvelki hörmetini itirmek, etibardan düş-mek, daha sayılmamaq. Başqa məhparələr eşqində gözümdən düşdü; Qətrə gözdən dü¬şər, əlbəttə ki, dəryayə görə. Ə.Vahid. Göz-dən eləmək
gözünü şikest etmek, kor et-mek, işığa hesret qoymaq. çox ağlamaq ananı gözdən elədi.
Səni gözdən eləyən; Gözdən iraqlaşdıran; Bu uğursuz çadranı; Fırlat qaranlıqlara! Ə.Cavad. Gözdən iti
görme qabiliyyeti yaxşı olan, itigözlü. Göz-dən itmək
görünmez olmaq, görünme-mek, yox olmaq, tez çıxıb getmek. Novruz-əli bu sözləri deyəndən sonra gözdən itdi. C.Memmedquluzade. Yolun ortasında özü-nü günə verən koramallar səs eşitdikdə sü-rünüb qalınlıqda gözdən itirdilər. I.Şıxlı. Gözdən keçirmək
1) öteri baxmaq, nezer salmaq. Qulam müəllim hər iki yazını göz-dən keçirdi. S.Rehimov. Mirbalayev vərə-qəni alıb
. gözdən keçirdi. M.Hüseyn. Məh-ərrəm kağızları bir-bir gözdən keçirməyə başladı. H.Nezerli; 2) baxmaq, nezer at-maq, fikir vermek. Sinfi gözdən keçirmək. Ətrafı gözdən keçirmək.
Yolçu bir daha xarabalığı gözdən keçirdi. Ə.Memmedxanlı. [Nuriyye:] Gözüm otağın yarımqaranlığına alışandan sonra adi taxtadan düzəlmiş rəf-lərdəki kitabları gözdən keçirdim. I.Əfendi-yev; 3) yoxlamaq. Kağızları gözdən keçir-mək. Biletləri gözdən keçirmək.
Biz Acı körpüsünü keçib şose yolu idarəsinə çatana qədər iki yerdə vəsiqələrimizi gözdən keçir-dilər. M.S.Ordubadi. Gözdən kənara bu-raxmamaq
bax gözdən qoymamaq. Yazıqları
. gözdən kənara buraxmadılar. M.S.Ordubadi. Gözdən qaçmaq
görün-memek, diqqetden kenarda qalmaq. Göz-dən qoymamaq
birinin bütün hereketle-rine fikir vermek, diqqet yetirmek, teqib et-mek, nezaret altında saxlamaq, izlemek. Uşağın hərəkətlərini gözdən qoymamaq.
Mən qaraçı qızını gözdən qoymurdum. M.S.Ordubadi. Firuzə xəstəni bir an gözdən qoymurdu. A.Şaiq. Gözdən (gözlərdən) olmaq
kor olmaq. [Qeribin atası:] Gecə-gündüz axıdıram göz yaşı; Gözdən oldum oğul-oğul deməkdən. "Aşıq Qerib". Göz-dən pərdə (əsgi) asmaq
aldatmaq; heqi-qeti gizledib yalan danışmaq, kelek işlet-mek, nöqsanların üstünü örtmek. [Nesib dayı:] Görürəm səninlə danışmaq çox çətin-dir, Kosaoğlu. Sən başa düşmürsən ki,
.
gözdən pərdə asmaq ən böyük cinayətdir?! I.Şıxlı. Gözdən salmaq
1) etina etme-mek, unutmaq, yaddan çıxartmaq. Bir qədər keçəndən sonra musiqiyə olan həvəsim o qədər azaldı ki, başıbəlalı tütəyi bilmərrə gözdən saldım. C.Memmedquluzade. Aydın qələbəsinin bu cür gözdən salınmağına dö-zürdü. M.Hüseyn; 2) uzaqlaşdırmaq, kenar etmek. Ələsgəri gözdən salma irağa; Necə dözüm belə dərdü fərağa? Aşıq Əlesger. Gözdən tük çəkmək
bir işi çox celd ve meharetle görmek. Bilmirsən ki, oğrular gözdən tük çəkirlər? Mir Celal. Gözdən uzaq (iraq)!
qorxu, vahime, xof ve s. qar-şısında işledilen ifade. Həm də, gözdən iraq, gəlinlər, qızlar; Əlləri qoynunda zarı-yıb sızlar. S.Vurğun. Gözdən uzaq (iraq) olmaq (düşmək)
bir-birinden ayrı düş-mek, aralı yaşamaq, uzaqda olmaq, qürbete düşmek. Gözdən uzaq olan könüldən də uzaq olar. (Mesel). Gözdən yayınmaq
qa-çıb gizlenmek, qaçmaq, ekilmek, göze gö-rünmemek. [Əlemdar] mühafizlərin gözün-dən yayınmağı kəsdirdi. S.Rehimov. [Ilyas Adileye:] Elə ki, həyətin aşağısına gəlib gözdən yayındım, o saat qayıdıb Tərlanın boynuna sarıldım. Ə.Memmedxanlı. Gözə batmaq
bax gözə girmək. [Altunbay:] [Qullar] ox kimi gözə batırlar. C.Cabbarlı. Gözə dəymək (çarpmaq)
görünmek, gör-senmek, diqqeti celb etmek. [Qarovul:] Ge-dən yoldaşlardan da gözə bir nişan dəymə-yir. Ə.Haqverdiyev. Hazır olanlar sırasında birinci növbədə gözə çarpan Hacı Qəvam idi. T.Ş.Simurq. Gözə (gözlərə) fərəh vermək
sevindirmek, ürek açmaq, könlü xoş etmek. Gözəl mənzərə gözə fərəh verir.
Göz işlədikcə yamyaşıl otlar, göy çəmən-lər və rəngarəng yarpaq və meyvələrlə bə-zənmiş ağaclar gözlərə fərəh verir. M.Rza-quluzade. Gözə gəlmək
1) bax gözə görsənmək (görünmək). Bulud qara, göy qara; Bu qaranlıq gecədə; Gözə gəlir göy qara. S.Vurğun; 2) vecine gelmemek, say-mamaq; 3) b ax göz dəymək. Bu gecə sizə gəlləm; Pəncərənizə gəlləm; Uzərriyi götür, gəl; Yoxsa mən gözə gəlləm. (Bayatı). Gözə gətirmək
mövhumi tesevvüre göre guya baxışı ile ziyan vurmaq, belaya salmaq.
Uşağı gözə gətirmək. Mal-qaranı gözə gə-tirmək.
[Qarı:] Eh, oğlumu gözə gətirdilər. S.Veliyev. Gözə girmək
diqqeti özüne celb etmeye çalışmaq, hemişe göz qarşısın-da olmağa çalışmaq, özünü göze soxmaq, özünü göstermek.
.Mən gözə girmək üçün yox, vətənə xidmət etmək üçün çalışıram. Ə.Əbülhesen. [Hebibe] bu fikrə gəlmişdi ki, nə qədər kefi saz olsa da, paltarını dəyişmə-sin, gözə girməsin. Mir Celal. Gözə görün-mək (görsənmək çarpmaq)
nezere çarpmaq, diqqeti celb etmek. Birdən-birə göründü gözə bir xərabəzar; Görsən nə qəm-li mənzərələr aşkar idi. M.Hadi. [Hamam-da] əvvəl gözə görünən divardakı su küpü idi. çemenzeminli. Gözə xoş görünmək (gəlmək)
xoşa gelmek, beyenilmek, xoş-lanmaq. [Sila:] [Qız] güləndə də, qüssələ-nəndə də, düşünəndə də həmişə gözə xoş gəlir. S.Veliyev. Gözə kül (torpaq) atmaq (səpmək üfürmək)
aldatmaq, kelek gel-mek, hiyle işletmek. Gözə sataşmaq
bax gözə dəymək. Qabaqda oturan qız orada yenə Dursunun gözünə sataşdı. Ə.Əbülhesen. Gözə soxmaq
diqqet merkezinde qoy-maq, diqqeti celb etmek, nezeri celb etmek. Işini gözə soxmaq.
[Surxay Dövlet beye:] Zavod və milyonlarınızı da çox gözümə sox-mayın. C.Cabbarlı. [C.Memmedquluzade] əsərlərini gözə soxmağı, özündən danışmağı sevməzdi. M.Ibrahimov. Gözə torpaq tul-lamaq
bax gözdən pərdə (əsgi) asmaq. Gözləri açıla qalmaq
heyran olmaq, hey-retde qalmaq. Qızın gözəlliyi qarşısında gözləri açıla qaldı. Gözləri alacalanmaq
teeccüb, qorxu neticesinde gözleri irilen-mek, iri açılmaq. Alman öz süngüsü ilə onun zərbələrini dəf etməyə çalışaraq dal-dalı çəkilir və gözləri alacalanmış, gülünc bir ifadə ilə nə isə mırıldanır. I.Əfendiyev. Gözləri batmaq
bax gözləri çuxura düşmək. Acından, soyuqdan çıxır donqarı; Batıb gözləri, rəngi olub sapsarı. Ə.Nezmi; // zeiflemek, taqetden düşmek. Şahsuvar tərəfə patron boşaltdı; Qüvvədən düşərək gözləri batdı. S.Vurğun. Gözləri böyümək
teeccübden, heyretden, qorxudan gözle-rini iri açmaq. Gözləri böyüdü sanki vəhşət-dən; Qamaşdı o yüksək mədəniyyətdən.
Şehriyar. Gözləri hədəqəsindən çıxmaq
bax gözü (gözləri) kəlləsinə çıxmaq. Bo-
ğazı qurumuş, dili qurumuş; çıxmışdır göz-ləri hədəqəsindən. M.Müşfiq. Gözləri ilə süzmək
başdan-ayağa baxmaq, tamam ne-zerden keçirmek. Molla ikrah edirmiş kimi bir-iki addım geri çəkilib dayandı və əli ilə Kürdən əsən mehin oynatdığı ütülmüş saq-qalını tumarlaya-tumarlaya gələnləri qıyıq gözləri ilə süzdü. I.Şıxlı. Gözləri işıqlan-maq
bax gözləri parıldamaq. Qızılı gö-rən zindanbanın gözləri işıqlandı. "Qurba-ni". Gözləri qan çanağına dönmək
göz-lerinin içi qanla dolmaq, berk qızarmaq. Omər koxanın üzü tunc kimi bozardı. Qalın qaşları pırpızlandı və gözləri qan çanağına döndü. I.Şıxlı. Gözləri quyuya düşmək
çox arıqlamaq, gözleri batmaq, çökeye düş-mek. Gözləri parıldamaq
üzünde sevinc görsenmek, fereh içerisinde olmaq. [Bedir-cahan:]
.Sənin söhbətin ortalığa düşəndə Züleyxa xanımın barmağını kəssən, xəbəri olmaz, elə üzü gülür, gözləri parıldayır... N.Vezirov. Gözləri süzülmək
göz qapaq-ları xefif-xefif qapanmağa başlamaq, yuxu basmaq. Gözlərindən yuxu tökülmək
berk yuxusu gelmek, şiddetli şekilde yuxulamaq istemek.
.Gözlərindən yuxu tökülən Kosa alçaq
. çarpayıya tərəf yenərək
. ah çəkdi. S.Rehimov. Gözlərinə qaranlıq çökmək gözlərinin qabağı qaralmaq
bax gözü (gözləri) qaralmaq. Gözlərini açmaq
1) oyanmaq. Sabahı günü Cəlil ağa gözlərini açanda özünü bir qeyri aləmdə, bir qeyri mühitdə gördü. I.Musabeyov. Rəngi qaçmış Afaq gözlərini açıb onu başı üzərində görərkən, ilk dəfə ana olmuş qadına məxsus bəxtiyar bir təbəssümlə gülümsədi. Ə.Memmedxanlı; 2) ayıltmaq, başa salmaq, oyandırmaq. Cəmilənin sözləri [Mirzağanın] qapalı gözlərini açır, hansı mühit içərisində yaşadığını ona qandırırdı. S.Hüseyn; 3) başa düşmek, derk etmek, ayılmaq. Mən gözlərimi açdıqda özümü belə zəngin bir təbiət içində gördüm. S.S.Axundov. Gözlərini ağzına dikmək
diqqetle birine qulaq asmaq, ya-xud birinin ne deyeceyini sebirsizlikle, diq-qetle gözlemek. Hamı gözlərini sədrin ağ-zına dikmişdi.
Məclisdə olanların hamısı gözlərini Hacı əminin ağzına dikmişdi. M.S.Ordubadi. Gözlərini dolandırmaq
etrafa göz gezdirmek, dörd terefini seyr etmek. Böyükxanım gözlərini dolandırıb, oğlanlarına baxıb daha da dilgir olurdu. M.S.Ordubadi. Həmzə gözlərini dolandırıb Şahmara tərs-tərs baxdı, rişxəndlə gülüm-sündü. B.Bayramov. Gözlərini dörd aç-maq
heddinden artıq diqqetli olmaq, çox fikir vermek. Gözlərini oxşamaq
xoşla-maq, beyenmek, gözüne xoş gelmek. [Qum-ru]
.Hansı tərəfə dönürdüsə, daha şux bir rəng gözlərini oxşayıb, onu özünə doğru çağırırdı. Ə.Memmedxanlı. Gözlərini sıx-maq
bax gözünün qorasını sıxmaq. Uzünü aşağı tutub, gözlərini sıxdı. Mir Celal. Gözlərini süzmək
1) göz qapaqlarını bir-birine yaxınlaşdıraraq heyran-heyran bax-maq. [Müellim:] [Telebe] mənim suallarıma cavab verəndə başını aşağı əyir, gözlərini süzür və ancaq:- Nə?
deyirdi. Qantemir; 2) nazlanmaq, naz-qemze etmek. Sən ha Qurbaninin canın üzərsən! Qaş oynadıb gözlərini süzərsən. "Qurbani". Gözlərinin ağı saralmaq
xestelenmek, azarlamaq.
.Iztirabdan bu gün üzün qaralıb; Gözlərin ağı sərbəsər saralıb. S.Ə.Şirvani. Gözləri-nin içi gülmək
çox sevindiyi üzünden-gözünden bilinmek. Gözü ac olmaq
ta-mahkar olmaq, heç şeyden gözü doyma-maq, daim gözü bir şeyde olmaq. Gözü (gözləri) açılmaq
derk etmeye başlamaq, ayılmaq, qeflet yuxusundan oyanmaq, fea-liyyete, herekete gelmek, yaxşı-yamanı seçmek. [Zakirov Sedefe:] [Şeyda] Göytə-pədə çox yubandı, kim bilir, bəlkə orda gözü açıldı. Ə.Memmedxanlı. Gözü (gözləri) ağara qalmaq
teeccübden, qorxudan göz-leri irilenmek, iri açılmaq, gözleri berel-mek. Gözü (gözləri) ağarmaq
1) gözü perde basıb kor olmaq, görmemek; 2) bir işi sona çatdırınca böyük ezab çekmek, eziy-yete qatlaşmaq. [Telli:] Bir yandan ömrü gödəlmiş Heydərqulu ağa mənə göz verir, işıq vermir, elə fikrə düşür, elə qələt eləyir ki, it yesə gözü ağarar... N.Vezirov. Gözü ağrımaq
məc. incimek, xoşu gelmemek, zehlesi getmek. Onu görəndə gözüm ağrı-yır. Gözü (gözləri) axmaq
gözü (gözleri) yumulmaq, örtülmek. Mən hey göyə baxdım, göy mənə baxdı; Yollara baxmaqdan göz-lərim axdı. Ə.Cavad. Pəncərədən ay baxır; Yenə gözlərin axır. N.Refibeyli. Gözü al-maq
1) öyreşmek, beled olmaq, alışmaq. Atların xasiyyətini gözüm elə alıbdır ki, heç bir bədxasiyyət at fikrimə gətirə bilmirəm ki, onu iki-üç günün içində öyrədib faytona qoşa bilməyim. C.Memmedquluzade; 2) dan. qalib geleceyine inamı olmaq, özüne arxayın olmaq. Səni gözüm alıb, oyunu udacağam; 3) müxtelif şeylerin içerisinden birini be-yenib, xoşlayıb seçmek. Güllü parçanı gö-züm aldı.
..gözündə qalmaq
etdiyi arzu, xoş niyyet yerine yetmemek, kamına çat-mamaq. Muradı gözündə qalmaq.
Məktəbi qurtarmaq üzrə ikən Qəhrəmanın arzusu gözündə qaldı. S.Rehimov.
..gözündə qoymaq
arzusunu, niyyetini yerine yetir-memek, şad etmemek, sevindirmemek. Oğul anasının arzusunu gözündə qoydu.
[Gül-senem:] Tahir, mənim muradımı niyə gö-zümdə qoymusan? M.Hüseyn. Gözü (göz-ləri) ayağının altını görməmək
qürre-lenmek, qudurmaq, heç kesi saymamaq. Gözü bağlanmaq (örtülmək)
heç bir şeyi görmemek, başa düşmemek, ferqine var-mamaq, anlamamaq. [Ziba xanım:] Sənin gözün örtülüb, uyubsan bir çənginin məkrinə, felinə; təmiz adını, sanını itiribsən. M.F.Axundzade. Gözü (gözləri) böyümək
- teeccüb etmek, heyretlenmek. Dürrənin gözləri daha da böyüdü.. S.Veliyev. Gözü çıxmış gözün çıxsın! (tökülsün)
"kor olasan", "görmeyesen" menasında qarğış ifadesi. Ustadlar ustadnaməni iki deməyib, üç deyər, biz də deyək üç olsun, yağıların gözü tökülsün. "Qurbani". çıxaydı kaş gö-züm, görməyəydi hicranın. X.Natevan. Gözü (gözləri) dikilmək (dikilib qalmaq)
- birine baxıb durmaq, gözünü ayırmamaq, baxa-baxa qalmaq. Yuxusu da gecələr uçub ərşə çəkildi; Sübhə qədər gözləri şam çıra-ğa dikildi. B.Vahabzade. M.Hüseyn. Gözü (gözləri) dolmaq (doluxsunmaq)
ağla-maq derecesine gelmek, gözleri yaşla dol-maq. Sanki boğmaq istər göz yaşı seli; Qə-ribin gözləri dolar axşamlar. Ə.Cavad. Indi isə [Nergizin] anasının gözləri dolmuşdu.
Ə.Memmedxanlı. Sevincindən Dürrənin gözləri doluxsundu. S.Veliyev. Gözü doy-mamaq
1) heris olmaq, tamahkarlıq elemek, her şeyde gözü qalmaq. Gözüm doy-maz sənin kimi canandan; Cananın itirən tez olar candan. "Qurbani". Ələsgər heç çıx-maz qəm libasından; Gözü doymaz gözün tə-mənnasından. Aşıq Əlesger; 2) acgözlük ele-mek, gözü yemek dalınca qalmaq. Acın qar-nı doyar, gözü doymaz. (Ata. sözü); 3) arzu-suna, meramına axıra qeder çatmamaq. Gözü (gözləri) dörd olmaq
diqqetle bax-maq, nezerden keçirmek. Uzüyümü itirmi-şəm, gözüm dörd olub.
Hər yana baş vu-rur, gözü dörd olur; Ozgənin sevinci ona dərd olur. S.Rüstem. Gözü dumanlanmaq
hir-sinden, qezebinden gözü heç bir şey görme-mek. Gözü dumanlandı, nitqi tutuldu; Gö-rüncə süzülən o baxışları. B.Vahabzade. Gözü düşmək
1) görüb aşiq olmaq, vu-rulmaq, sevmek. çərşənbə günündə çeşmə başında; Gözüm bir alagöz xanıma düşdü. Aşıq Əlesger. [Asya:] Aha, bildim, arşın-malçıya gözün düşübdür. ü.Hacıbeyov. Bəy, qonşunun qızına gözüm düşüb. Ə.Haq-verdiyev; 2) birden görmek, gözüne dey-mek, gözü sataşmaq. Qonşu otağa gözüm düşdü.
Bağrım şan-şan olur zənbur evitək; Gözüm ki sən gəzən otağa düşər. Q.Zakir. Gözü gəzmək
1) axtarmaq; 2) her terefe baxmaq, her yeri nezerden keçirmek. Kən-kanın gözü dörd tərəfi gəzdi. S.Rehimov. Gözü götürməmək
birine darılmaq, pa-xıllıq etmek, qibte etmek. [Semed bey:] Rejissorun Oqtayı gözü götürmür, gəlib ona rəqib olacağından qorxur. C.Cabbarlı. Gözü gözündən uzaq
ayrı düşmüş, aralı. çıx-maz yadımızdan, çıxmaz yaradan; Gözü gö-zümüzdən uzaq olsa da! H.Arif. Gözü (göz-ləri) gülmək
fereh içerisinde olmaq, memnunluq, sevinc izhar etmek, şad olmaq. Zəhra və Həsən minnətdarlıqla [Firuzeye] baxanda gözləri gülürdü. M.Ibrahimov. Analar fərəhlə baxırlar sənə; Körpə balaların gülür gözləri. N.Refibeyli. Gözü (gözləri) heç bir şey görməmək
hisse qapılıb her şeyi unutmaq, heç bir şey gözünde olmamaq. Gözü ilə görən
şahid. Gözü ilə görmək
bir işin, hadisenin şahidi olmaq. [Xortdan:]
Gözümlə görəndən sonra məndə şəkk yeri qalmadı. Ə.Haqverdiyev.
.Bunları gözümlə görmüşəm
. Mir Celal. Gözü ilə (də) gör-mək istəməmək
zehlesi getmek, heç üzü-ne baxmaq istememek. çünki onun sevdiyi Şəfiqə Lütfəlini gözü ilə də görmək istəmirdi. I.Musabeyov. Gözü ilə yemək
bütün diq-qeti ile baxmaq, dik-dik baxmaq. Oturduğu yerdə [Tükezban] istəyirdi ki, kağızın hərf-lərini gözü ilə yesin. B.Talıblı. Gözü işlə-məmək
görmemek, gözü zeifleşmek. [Kerem:] Qocalıbsan, daha gözün işləmir. "Əsli ve Kerem". Gözü (gözləri) kəlləsinə çıxmaq
berk hirslenmek, qezeblenmek; 2) heddinden artıq teeccüblenmek, heyret-lenmek. Gözü kimi
çox eziz, çox qiymet-li. Gözü-könlü açılmaq
şadlanmaq, se-vinmek, üreyi açılmaq, könlü açılmaq, fe-rehlenmek. Gəzməyə çıx, gözün-könlün açılsın. Gözü (gözləri) qabağında (qarşı-sında önündə) durmaq (olmaq dikəl-mək canlanmaq)
xatirinden çıxmamaq, hemişe yadında olmaq. Onun gözləri önün-də iki həyat, iki tale canlanırdı. M.Rzaqulu-zade. Yaşıl budaqları ilə ətrafı bürüyən bir ağac gözü qarşısında canlandı. S.Veliyev. Təmkinlə, ürəklə danışır qonaq; Durur göz önündə o ana torpaq. B.Vahabzade. Gözü qalmaq
1) gördüyü bir şeyin hesretinde olmaq, hesretini çekmek, elde etmek arzu-sunda olmaq. Paltoluq parçada gözüm qaldı.
Gözüm qaldı kirpiyində, qaşında; Qul et, durum qolubağlı qarşında. Aşıq Əlesger; 2) baxa-baxa durmaq, gözünü çekmemek, nezerini ayırmamaq, bir şeyin xoş tesirin-den qurtara bilmemek. Gözü qızın üzündə qalıb. Gözü (gözləri) qamaşmaq
parıltı-dan, şefeqden bir şeye baxa bilmemek. Bril-yantlar gözü qamaşdırır.
Elə isə bəs neçin; Baxırkən bu şeylərə; Qamaşdı gözlərin? B.Vahabzade. Gözü (gözləri) qaralmaq
1) halı pisleşmek, başı fırlanmaq, bayğınlıq halına gelmek. [Xortdan:] Gözlərim qaral-dı, başım gicəlləndi. Ə.Haqverdiyev. [Il-yas:]
.Başıma endirilən qılınc zərbəsindən gözlərim qaralır, mən üzüstə Tərlanın boy-nuna yıxılıram. Ə.Memmedxanlı. [Celalın]
. gözləri qaralır, ətraf başına fırlanırdı.. S.Veliyev; 2) dehşete gelmek, qorxmaq.
Pələngdən elə bir nərilti qopdu ki, səsindən dağ-daş titrədi, gözlərim qaraldı. A.Şaiq. Gah elə enir ki, gözüm qaralır; Gah elə qal-xır ki, dözməyir ürək. H.Arif. Gözü qayıt-mamaq
bax gözü doymamaq. Qayıt-maq istəməz gözüm gözəldən; Qayğımı artıran, dərdim təzəldən. "Qurbani". Gözü qızmaq (qızarmaq)
hirsinden, qezebin-den heç kesi gözü görmemek, berk coşmaq, heddinden artıq qızışmaq. Rövzəxana dəydi baqqalın sözü; Dişlərin qıcıdıb qızardı gözü. M.S.Ordubadi. Gözüm qızdı, dedim:- Mənə Xoruzoğlu deyərlər. S.Rehimov. Gözü qorx-maq
acı tecrübeden sonra ehtiyatla here-ket etmek, bir zerer, bedbextlik ola bilece-yini yadda saxlamaq. Gözüm qorxub, dəniz-də çimə bilmərəm. Gözü (gözün) olmaq
- muğayat olmaq, qorumaq, nezaret etmek. [Zeynal:] Uşaqlarda gözün olsun! S.Hüseyn. [Dilara:] Tapşırdım, gözü onda olsun. Ə.Memmedxanlı. Gözü (gözləri) önünə (qabağına) gəlmək
tesevvüründe can-lanmaq, yadına düşmek.
.Mehriban çoba-nın surəti gözləri önünə gəldikdə, Səmədin qəlbində nakam məhəbbətin yarası daha şiddətlə sızıldamağa başlamışdı. I.Hüseynov. Gözü örtülmək
etrafındakı hadiseleri derk ede bilmemek, anlamamaq, qefletde olmaq, besiretini itirmek. [Ziba xanım:] Sənin gözün örtülüb, uyubsan bir çənginin məkrinə, felinə, təmiz adını-sanını itiribsən. M.F.Axundzade. Gözü (gözləri) pərdələnmək
bax gözü (gözləri) qızmaq. [Ceyniz:] Hirsdən ikisi-nin də gözləri pərdələnib bir-birinə hücum etməyə başladılar. çemenzeminli. Gözü (gözləri) pər-pər çalmaq
bax gözləri parıldamaq. Gözü (gözləri) sataşmaq (ilişmək)
birden görmek. Huş başımdan çaşdı, dilim dolaşdı; Gözlərim sataşdı, bu-xağa düşdü. Aşıq Əlesger. [Beypolad:]
.Gözlərim bağçanı şənlədən çiçəklərə iliş-di. H.Cavid. Nərgiz kəskin bir hərəkətlə geri döndü, gözləri Nərminə xalamın gözlərinə sataşdı. Ə.Memmedxanlı. Gözü seçməmək
- zeif görmek, çetinlikle ayırd etmek, yaxşı görmemek, göre bilmemek. [Qoca:] Ay uşaq, gözüm seçmir, bir görün o gələn atlı kimdir? I.Əfendiyev. Gözü su içməmək
- inanmamaq, etibar etmemek, şübhe etmek.
Arvadı bundan soruşdu ki, ustalar nə istə-yirlər,
. cavab verdi ki, ustalardan gözü su içmir. C.Memmedquluzade. [Aslan bey:] Mənəf, axır sənin bu oğlundan heç mənim gözüm su içmir. Ə.Haqverdiyev. Gözü (göz-ləri) süzülmək
1) göz qapaqları qapan-mağa başlamaq, yuxusu gelmek. Əsgərin
. gözləri süzülürdü. Ə.Əbülhesen. [Feride Qurbana:] Qurban dayı, [çağanın] gözləri süzülür, deyəsən, yatacaq.. Ə.Memmed-xanlı; 2) xumarlanmaq, gözleri yarıqapalı bir veziyyete gelmek. Gözləri süzüldü, ca-nım üzüldü; Vurubdur sinəmə yara qaşların. Aşıq Əlesger. Gözü tox olmaq
heç bir şeyde gözü olmamaq, nefsi az olmaq. Könlü açıq, gözü toxdu Şəmşirin; Oynasın taleyi, bəxti Şəmşirin. Aşıq Şemşir. Gözü tutmaq
xoşlamaq, beyenmek, sevmek, aşiq olmaq. [Seriyye:] Mənim ürəyim [Rüstemi] sevir, mənim gözüm onu tutub, mən ona aşiqəm.. C.Cabbarlı.
..gözü uçmaq
birini görmeye çox can atmaq, şiddetli arzu hiss etmek (be-zen de bu ifade istehza kimi "şeni görmeye çox gözüm uçurdu" şeklinde işlenir). Gözü üstündə olmaq
daim nezaret etmek, hi-maye etmek, qayğısına qalmaq. [Mayor Ca-vanşir beye:] Harda olsam, gözüm sizin üs-tünüzdə olacaq. Ə.Memmedxanlı. Gözü (gözləri) yaşarmaq (yaşla dolmaq)
ağla-mağa başlamaq. Cavan komandanın da qo-canın bu halətinin təsirindən gözləri yaşardı. Ə.Haqverdiyev. Zəhra analarını itirmiş on üç qızın halını, ürək parçalayan səmimi göz yaşlarını görərək, ixtiyarsız gözləriyaşardı. S.Hüseyn. Şiddətli qamçıdan Bahadırın gözləri yaşardı.. M.Hüseyn. Gözü (gözləri) yol çəkmək
1) gözleri bir nöqteye zillenib qalmaq; 2) gözü yolda olmaq, gözlemek. Görürəm eşqinlə gözü yol çəkən; Dağlar pərisini, dağlar qızını. S.Vurğun. Dörd il vardı, ananın gözləri yol çəkirdi; Başqa bir fikri yoxdu, oğul fikriydi dərdi. S.Rüstem. Gözü (gözləri) yolda (yollarda) qalmaq
sevilen, ezizlenen bir adamın yolunu göz-lemek, intizarında qalmaq. Göz qalar yol-larda, can intizarda; Gəlmədi canandan bir xəbər mənə. Q.Zakir. Gözü (gözləri) yollara baxmaq
bax gözü (gözləri) yolda qal-maq. Gecə-gündüz gözüm baxdı yollara;

Bir laçın gözlünün nigaranıdı. Q.Zakir. Gözü (gözləri) yumulmaq
yatmaq istemek. [Mozalanbey:] Mənim gözüm yumulur və mürgüləyirəm. Ə.Haqverdiyev. Gözümün (gözünün) işığı (nuru)
sevgi, riqqet, ezizleme ifadesi. [Qerib:] Ey mənim gözü-mün işığı, qəlbimin soltanı, gedirsən nədir? "Aşıq Qerib". [Mesud:] Gözünün işığı, ye-ganə ümidi bir qızcığazı var idi, o da əlin-dən getdi. H.Cavid. [Nise xala:] Ay gözü-mün işığı, ürəyimin tabı. Mir Celal. Gözün (gözlərin) aydın (olsun)!
gözaydınlığı, tebrik ifadesi. Gözün aydın olsun, könlün olsun şad. Aşıq Əlesger. Mən xalama dedim:
- Xalacan, gözün aydın olsun, sabah Ya-qutun toyudur. Ə.Memmedxanlı. Gözündə canlanmaq
xatirine gelmek, yadına düş-mek. Keçmiş günlər gözümdə canlanır.
-
.Sirkan, kolları basmış meydança gözüm-də canlanır. M.İbrahimov. Gözündə qal-dırmaq
etibarını daha da artırmaq, hör-metini daha da çoxaltmaq. [Bu iş] Veysi bir neçə saat ərzində tanımayanların da, tanı-yanların da gözündə çox qaldırmışdı. Ə.Əbülhesen.
..gözündə böyümək yük-səlmək
hörmeti artmaq, derecesi yüksel-mek, qiymetlenmek, etibar qazanmaq. Bizi tanış etdilər, çox xoşuma gəldi qız; Incə gü-lüşlərilə gözümdə yüksəldi qız. S.Rüstem. Qasım indi Ələşrəfin gözündə böyüdü, yük-səldi. Mir Celal. Gözündə olmamaq
müey-yen sebeblere göre ürek sıxıntısı, rahatsızlıq duymaq, gözünden düşmek (adeten "gö-zümde deyil" şeklinde işlenir). Ev-eşik gö-zümdə deyil. Gözündən batmaq
1) quru-maq, su çıxmamaq (çeşme ve s. haqqında). Bulaq gözündən batıb; 2) mehv olmaq, ber-bad olmaq, heç-puç olmaq. Işlərim gözün-dən batdı. Gözündən düşmək
daha ma-raqlanmamaq, bir şeye qarşı marağını itir-mek
.Dünya gözümdən düşdü, qəza məni səhraya saldı, mənə nə qaldı? A.Divanbey-oğlu. Gözündən gəlsin!
nankor adama qarğış ifadesi. [Senem:] Əlimlə sənə verdi-yim duz-çörək sənin gözündən gəlsin. Ə.Haqverdiyev. Gözündən itmək
heç bir şey görmemek, hiss etmemek. Qaraca qız [qonaqlıqda oynarken] elə coşmuşdu ki, orada olan adamlar onun gözündən itmişdi.
S.S.Axundov. Gözündən kənara qoyma-
maq
öz yanında saxlamaq, daim nezareti altında saxlamaq. Indi o gündən Paşa Telli xanımı öz yanına köçürüb gözündən kənara qoymur. "Koroğlu". Gözündən qaçma-maq
her şeyi görmek, duymaq, her işe fi-kir verib bilmek, diqqetli olmaq. Gözündən heç nə qaçmır.
[Selimin] bu hərəkəti usta-nın gözündən qaçmadı. Y.Əzimzade. Gö-zündən od tökmək
yanıqlı-yanıqlı ağla-maq. [Nebi:] Bu gün bizim Güllü gəlib mə-nim yanıma, ağlayır, gözündən od tökür. Ə.Haqverdiyev. Gözündən od tökülmək
- 1) zirek, diribaş adam haqqında; 2) berk hirsli olmaq, üz-gözünden qezeb yağmaq. Məmmədhüseyn əhvalatı eşitmişdi. Darva-zadan girəndə gözündən od tökülürdü. Mir Celal. Gözündən (gözündə gözlərindən) oxumaq
gözlerinin ifadesinden bilmek, sezmek. Urəyindən keçənləri gözlərindən oxumaq.
[Kerim babanın] keçirmiş olduğu uzun bir tarixi hər zaman gözlərindən oxu-maq olurdu. A.Şaiq. Gözündən tökmək
- neşesini pozmaq, zövqünü korlamaq, ha-ram elemek, burnundan tökmek. O meyi-nab ki, vəslində səninlə içdim; Qan edib tökdü gö-zümdən ələmi-hicranın. S.Ə.Şirvani. Gözün-dən tük də yayınmaz
son derece ayıq-sayıq adam haqqında. Səlbinin gözündən tük də yayınmazdı. Ə.Veliyev. Gözündən uzaqda (olmaq)
aileden kenar yaşamaq, aralı olmaq, yad yerde yaşamaq, qürbete, yad ölkeye düşmek. [Cavanşir] Göy atı
. atı ilxıya qatıb, gözündən uzaq etmək istədi. İ.Şıxlı. Gözündən yağmaq
bilinmek, hiss edilmek, görünmek. Zəhra! Nə qədər də qocalıb fağır; Uzündən-gözündən kasıblıq yağır. B.Vahabzade. Gözünə ağ salmaq
- ezab vermek, eziyyet vermek, incitmek.
..gözünə almaq
evvelceden baş verecek hadiseni, işi, felaketi duymaq, hiss etmek, nezerde tutmaq. Olümünü gözünə almaq.
- Artıq hər bir şeyi gözünə almış Odunçu-oğlu yenə bayaqkı sakit səslə cavab verdi.. Ə.Memmedxanlı. Gözünə batmaq (gir-mək)
1) daim görünmek, göz qabağında olmaq. Hər gün küçələrdə
. gözümüzə ba-tan qorodovoy və qazaqlardan əsər yox idi. A.Şaiq; 2) qibte oyatmaq, hesed oyatmaq.
Elə bil gözünə batıram. Gözünə çökmək
- basmaq, qaplamaq, tutmaq. Gözünə qüssə çökmək.
Əjdərin gözünə çökmüşdü duman; Qurbanın üzündə qalmamışdı qan. H.K.Sanılı. Gözünə dəymək (ilişmək sataşmaq)
- görünmek, rastlaşmaq. [Xanhüseyn:] Nəbi dünəndən bəri gözümə dəymir. "Qaçaq Nebi". Dəydi gözlərinə ağappaq divar; Elə bil başında ildırım çaxdı. B.Vahabzade. Gözünə döndüyüm
birisinin işini, ya he-reketini beyendikde işlenen terif ifadesi. [Firidun bey:] Gözünə döndüyüm, faytonu tərpədib bunun böyründən nə tövr ilişdirdisə, təpəsi üstə getdi lığın içinə, ürəyi getdi. Ə.Haqverdiyev. Gözünə dönüm!
nevaziş, alqış yaxud nevazişli xahiş bildiren ifade. Gözünə dönüm, bir də oxu!
[Hacı Əhmed Şerife:] Ay bərəkallah, ay gözünə dönüm! C. Cabbarlı. Gözünə dönüm, göy ürgə, qaşqa daya ancaq sən çata bilərsən. İ.Əfendiyev. Gözünə durmaq
çetin görünmek, çetin-lik çekmek, ağır gelmek. Qardaşı arvadı ilə özünü danışmağa məcbur etmək indi Qum-runun lap gözünə dururdu. Ə.Əbülhesen. Elə birinci stəkandan hala gəlmiş bu arıq, cılız oğlanın ikinci stəkan lap gözünə durdu. İ.Şıxlı. Gözünə dursun!
bax gözündən gəlsin! [Ağa Kerimxan:] Əməyim gözünə dursun, Leyla, bu nə işdir, bu nə müsibət-dir.. N.Vezirov. Gözünə gəlməmək (gö-rünməmək girməmək)
vecine gelme-mek, tesir etmemek. Dünya üzü sərbəsər əgər hur olsun; Görməz gözümə yüz gözü məxmur olsun. S.Ə.Şirvani. Gözünə gö-rünmək (görsənmək)
1) görmek, belli olmaq. [Xelilin] ağzından buraxdığı mavi halqaların arasından gözünə bir çox qadın simaları göründü. çemenzeminli. [Sekine Rüsteme:] Ay kişi, gözümə bir təhər dəyir-sən. M.İbrahimov; 2) mövcud olmadığı hal-da görünmek, tesevvür edilmek. Gözünə görünməmək
hiss edilmemek, duyulma-maq. Pulunu az-az ver, gözünə görünməsin.
- [Selim:] Bunun əkiz-tayından
. sənə mənzil alanda heç izafilik
. gözünə görün-mürdü, Ədhəm ağa! B.Bayramov. Gözünə xoş görünmək
ilk baxışda xoşuna gel-mek, beyenmek. Parça gözümə xoş görün-dü.
[Siçan balası] pişiyi gördü, oxşayır özünə: Xoş göründü pişik onun gözünə. S.Ə.Şirvani. Gözünə (gözlərinə) inanma-maq
1) gördüyüne inanmamaq. Gülsənəm arvadın fikrincə Tahir
. görəndə heç gözlə-rinə inanmayacaqdı. M.Hüseyn; 2) tesev-vüre gelmez bir iş qarşısında teeccüblen-mek, çaşmaq. Vəziyyəti gördükdə gözlərimə inanmadım.
Onun bağçasında elə qəribə meyvə ağacları var ki, adam görəndə gözlə-rinə inanmır. M.Rzaquluzade. Gözünə işıq gəlmək
canlanmaq, dirçelmek. çörəyi ye-dim, gözümə işıq gəldi.
Ədhəmin gözünə işıq gəldi.. B.Bayramov. Gözünə işıq ver-mək
dirçeltmek, canlatmaq, heyat vermek. Ay doğdu, işıq verdi; Yara yaraşıq verdi; Sinəndən doğan ulduzu; Gözümə işıq verdi. (Bayatı). Gözünə kölgə çökmək
arıqla-maq, zeiflemek, gözleri batmaq, çökmek, çuxura düşmek. Gözünə (gözlərinə) qan sızılmaq
bax gözü (gözləri) qan çana-ğına dönmək. [Peri:] Hirsindən ovçunun gözlərinə qan sızılmışdı. Ə.Memmedxanlı. Gözünə (gözlərinə) qaranlıq çökmək
bax gözü (gözləri) qaralmaq. Gözünə qoymağa
.. verməmək
en kiçik; en cüzi miqdarla bir şeyi qıymamaq. Gözünə pər-də çəkmək
cehaletde saxlamaq, qefletde saxlamaq. Gözünə pərdə gəlmək
kor ol-maq, gözü görmemek. Bozdar qocalmış, gözlərinə pərdə gəlmiş heyvərə bir kö-pəkdir. S.S.Axundov. Gözünə pərdə sal-maq (tutmaq çəkmək)
bax gözdən pərdə (əski) asmaq. Gözünə sataşmaq (dəymək)
görünmek. Zalın küncündə bir neçə müsəlman gözümə sataşdı. Ə.Haqver-diyev. Qabaqda oturan qız arada yenə Dur-sunun gözünə sataşdı. Ə.Əbülhesen.
.Bir əsgər mənim gözümə sataşdı. Mir Celal. Gö-zünə soxmaq
1) qabacasına göstermek; 2) acgözlükle yemek. Yeməyi gözünə soxur-du. Gözünə su vermək
ibret götürmek, ibret almaq. Gözünə təpmək
bax gözünə sox-maq
ci menada. çörəyi gözünə təpirdi. Gö-zünə yuxu (çimir) gəlməmək (getməmək)
yata bilmemek, yatmamaq, qeti gözünü yum-mamaq; narahat olmaq. Gəldim, soyundum, girdim yerə, amma sübhədək gözümə yuxu gəlmədi. Ə.Haqverdiyev. [Tükezban:] Anası ölmüş, ev bilmir, eşik bilmir, təkdənbir gələndə də gözünə yuxu getmir. M.Hüseyn. Səhər ulduzlar sönənə qədər gözümə yuxu getmirdi. Ə.Memmedxanlı. Gözünü (göz-lərini) açmaq
1) b a x göz açmaq. O aç-mağa başlayıb bu dünyaya gözünü. B.Vahab-zade; 2) ayıltmaq, başa salmaq, bilmediyini öyretmek. Mart ayının
də olan nümayiş fəhlə sinfinin gözünü açdı. M.S.Ordubadi. Bu silah gözləri açan, insanlara həqiqəti gös-tərən bir silahdır. M.Rzaquluzade; 3) özüne gelmek, ayılmaq. Körpə uşaq indi də başının ağrısından gözünü aça bilmir. B.Bayramov; 4) xilas olmaq, başı ayılmaq (açılmaq). Işin əlindən gözünü aça bilmir; 5) diqqet etmek, fikir vermek. Gözünü aç, yaxşı bax! Gözü-nü ağartmaq
tehdid etmek, hedelemek, qorxutmaq. [Kazım Kerbelayıya:] Niyə gö-zünü ağardırsan? Səndən qorxan yoxdur. çemenzeminli. [Gülperi arvad] Sadıq kişi-nin qırışmış yanaqlarına
. baxıb gözünü ağartdı. M.Hüseyn. [Adil:] Atam məramımı başa düşüb gözünü ağartdı. B.Bayramov. Gözünü almaq
özünden qorxutmaq, çe-kinmeye mecbur etmek. Gözünü (gözləri-ni) ayırmamaq
diqqetle, gözünü ayırma-dan bir şeye baxmaq. Uşaq gözlərini xalça-dan ayırmayıb, yavaş səslə bacısından so-ruşdu.. Ə.Memmedxanlı. Gözünü (gözlə-rini) bağlamaq
qesden başa düşmeye, ayılmağa qoymamaq, qefletde, cehaletde saxlamaq. [Behram:] Mənim gözlərimi bağ-ladı. C.Cabbarlı. Gözünü (gözlərini) bə-rəltmək
bax gözünü ağartmaq. Hesab-dar bəzi adamların adlarının qabağını boş görüb çeşməyinin altından gözünü bərəltdi. B.Bayramov. Gözünü (gözlərini) çəkmə-mək
uzun müddet baxmaq, davamlı ba-xışlarla süzmek, gözünü götürmemek. Xa-nım bir yerdə durdumu, Həmzə bəy də yeri-şini yavaşıdıb gözlərini ondan çəkmirdi. çe-menzeminli. Gözünü (gözlərini) çıxart-maq
1) kor etmek. Həmi yandırdı saq-qalın, həm üzün; Alov az qaldı ki, çıxarda gözün. S.Ə.Şirvani; 2) birinin paxıllığına sebeb olmaq, qibte hissi doğurmaq, hesedi-ne sebeb olmaq. Mənim çörəkli olmağım bir para adamın gözünü çıxardır. Ə.Əbül-hesen; 3) isteh. bir şeyin yaxşısı qaldığı ve ya olduğu halda pisinden yapışmaq, pisini almaq. Bazarın gözünü çıxarmısan. Gözünü (gözlərini) dikmək
1) gözünü ayırmadan baxmaq.
[Molla Hemid] gözünü çadırın səqfinə dikib, sağ əlinin baş barmağı ilə çə-nəsinə tikyə verib, cavab verir. M.F.Axund-zade. Osman gözlərini dikmişdi yerə. H.K.Sanılı. Şiraslan gözlərini.. [Turşsu bu-lağına] dikdi. S.Rehimov; 2) ümid bağla-maq. Gözünü böyük oğluna dikmək.
[Sea-det xanım:] Beş il gözlərimi dikmişəm onun yoluna, indi qəza bizi dübarə ayırmaq istəyir. N.Vezirov. [Cemaleddin:] Xaricilər vəhşi pələnglər kimi dişlərini qıcıdıb, gözlərini is-lam məmləkətlərinə dikiblər. C.Cabbarlı. Gözünü dörd açmaq (eləmək)
çox diq-qetli olmaq, özünü ayıq saxlamaq. Gözünü (gözlərini) döymək (döyəcləmək)
hey-retle baxmaq, mat-mat baxmaq, meettel qalmaq, heç bir şey anlamadan baxmaq. Hər ikisi
. gözlərini döyürdülər. M.S.Ordubadi. Qulam dayı isə bu əhvalatdan heç nə anla-mayıb gözlərini döyür.. M.Hüseyn. Xəstə uşaq gözlərini döyəcləyib həkimin üzünə baxdı və heç bir söz demədi. Q.İlkin. Gözünü (gözlərini) götürməmək
daim baxmaq, gözlerini ayırmamaq. Qızı görən kimi [oğ-lan] gözlərini qızdan götürə bilmədi.. E.Sul-tanov. Gözünü (gözlərini) qan tutmaq (bürümək)
qan tökmeye hazır olmaq, qan tökecek derecede hirslenmek. Gözünü qorxutmaq (qorxuzmaq)
bax gözünü almaq. [Mercan bey:] Cürətim gəlməyir, [Minnetxanım] gözümü bərk qorxuzub. ü.Hacıbeyov. [Yusif Semede:] Deyəsən, ar-vad gözünü qorxudub. İ.Hüseynov. Gözünü oğurlamaq
birisinin diqqetini başqa şeye celb ederek öz işini görmek, yayındırmaq. Beləcə anamın gözünü oğurlayıb,
. dörd nəfər yaralı çıxarıb gətirdim. Ə.Əbülhesen. Gözünü yerə dikmək
aşağı baxmaq, ba-şını aşağı salmaq. Gözünü yerə dikib dur-maq. Gözünü (gözlərini) yollara dikmək
hesretle yol gözlemek, intizar çekmek, yol gözlemek. Görməyə didarını hərdəm çəkər çox intizar; Gözlərini dikmiş, baxır yollara, gördüm Vaqifi. M.P.Vaqif. Gözünü (gözlə-rini) yollardan çəkməmək
bax gözünü (gözlərini) yollara dikmək. [Musa:] Dərd-lilər yollardan gözünü çəkməz; Haray, bu hic-ranın əlindən, haray! S.Rüstem. Gözünü yuxuya vermək
1) yatmaq, yuxulamaq. Səhərə yaxın gözümü yuxuya verdim; 2) kelek gelmek, aldatmaq. Gözünü (gözlərini) yummaq
1) ölmek. Neçə gündür ki, Azər-baycan
. poeziyasının böyük nəğməkarı, onun öncül bayraqdarı Səməd Vurğun öz şahin gözlərini yummuşdur. S.Rehimov; 2) yatmaq. Vəfalı Hüsniyə rəfiqəsinin yanını kəsdirib sübhə qədər gözlərini yummadı. S.S.Axundov; 3) her şeye qarşı laqeyd ol-maq, heç bir şeye fikir vermemek, soyuq-qanlılıq göstermek, ehemiyyet vermemek. [Kerimqulu:] Gərək biz də gözümüzü yu-mub, özümüzü götürüb o uçurumdan dik başıaşağı ataq, eləmi? S.Rehimov. Gözünü (gözlərini) zilləmək
gözünü bir nöqteye, bir yere dikib baxmaq. Səlim gözlərini [Meh-ribanın] gözlərinə zilləmişdi. S.Hüseyn. Bəxtiyar tüfəngi doldurub qalxdı; Zilləyib gözünü bir az da baxdı. S.Vurğun. Əlindəki kağıza zilləyərək gözünü; Həyatında bəlkə də o ilk dəfə özünü; Xoşbəxt sanırdı bu gün. B.Vahabzade. Gözünün acısını almaq
- azacıq yatmaq, bir qeder yatıb dincelmek. Gözlərinin acısını alan Nəbi gün yağlan-mamışdan durur, həndəvərə göz gəzdirir. S.Rehimov. Gözünün acısını çıxartmaq
- yatıb yorğunluğunu ref etmek, yatıb din-celmek. Gözünün ağı-qarası
ailenin bir-ce övladı, tek uşağı olduqda işlenir. Ananın gözünün ağı-qarası bircə qızı var.
[Şah:] Keşiş, gözümün ağı-qarası bir nəfər oğlum var. ü.Hacıbeyov. [Odabaşı:] Bunun gözü-nün ağı-qarası Fərman adında bircə oğlu var idi. Ə.Haqverdiyev. Sən mehriban ananın ürəyinin parası, gözünün ağ-qarası; Tək oğlusan, əzizim! Ə.Cemil. Gözünün altına almaq
baş verecek bir iş ve ya hadiseni gözlemek, buna hazır olmaq.
.Başımı Ru-qiyyənin döşünə qoyub ölümümü gözümün altına aldım. A.Divanbeyoğlu. Gözünün altınca baxmaq
bax göz altından bax-maq. [Kerbelayı Qulu] gözünün altınca dəlləyə baxıb yenə başını aşağı saldı. çemenzeminli. Gözünün düşməni
birinin sevmediyi, xoşuna gelmediyi, düşmen kimi baxdığı adam haqqında. Gözünün içinə baxmaq
1) emri yerine yetirmeye hazır durmaq; 2) bir isteyin, arzunun yerine yeti-rilmesi üçün gözleri ile yalvarırcasına bax-maq. Gözünün içinə demək
söhbeti ge-den adamın iştirakından çekinmeyerek nöqsanını ve ya başqa bir şeyi arxasınca de-yil, üzüne demek. [Əsger:]
.Budur bax, düz gözünün içinə deyirəm:- Oxumur.. N.Vezirov. [Bekir:] Sən mənim nöqsanlarımı gözümün içinə demədin. İ.Hüseynov. Gözünün içinə qədər
lap, tamamile. Gözünün içinə qə-dər yalan deyir. Gözünün kökü saralmaq
gözlemekden yorulmaq, usanmaq, çox gözlemek. [Koroğlu:] [Delileri] gözləmək-dən gözümüzün kökü saraldı. "Koroğlu". Gözünün qabağında dayanmaq (olmaq)
bax gözü (gözləri) qabağında (qarşısın-da) durmaq (canlanmaq). [Mürşüd Senu-bere:] Sənin taleyini düşünəndə o, həmişə gözümün qabağında dayanır. B.Bayramov. Gözünün qorasını sıxmaq (tökmək)
ağ-lamaq. Püstə xanım da [Selimnaz arvadın] təsirinə düşüb gözünün qorasını sıxdı. M.Hüseyn. Gözünün qurdu ölmək
ehti-yacı qismen temin olunmaq; doymaq. Əv-vəlcə verin çörəyi, acqarına işləyən zalım oğlunun gözünün qurdu ölsün. M.Hüseyn. Gözünün qurdunu öldürmək
ehtiyacını azca da olsa temin etmek (yemekle). Gözü-nün quyruğu (ucu) ilə baxmaq
hiss et-dirmemek üçün altdan-altdan, gözucu bax-maq. [Derviş:]
.Başımı aşağı salıb,
. gözü-mün quyruğu ilə o tərəfə baxdım. A.Divan-beyoğlu. Gözünün quyruğu (ucu) ilə bax-mamaq
etina etmemek, saymamaq. O heç gözünün ucu ilə də baxmadı. M.Rzaquluza-de. Gözünün odunu almaq
qabaqcadan bir şeyle qorxutmaq.
.Leylək bəri başdan qoltuqçunun gözünün odunu almaq, malı ucuz satmaq istədi. S.Rehimov. Gözünün üstündə qaşın var deməmək
heç bir söz dememek, kefine, xetrine deymemek, her cür qüsurunun üstünden keçmek. Indiyə qə-dər ona gözünün üstündə qaşın var deyən olmayıb. Gözünün zılığını axıtmaq
bax gözünün qorasını sıxmaq.
..gözü (gözüm) atır
istehza kimi işlenen ifade. çox səni görməyə gözüm atır.
..gözüm (gözün gözü) var(dı)
isteyirem (isteyirsen, isteyir), se-virem (sevirsen, sevir). [Reşidin]
.həqiqət halda Mehribanda gözü vardı. S.Hüseyn. Veysin Minayədə gözü vardı. Ə.Əbülhesen.

GÖZAGARTMASI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

gözağartması ver-mək
qorxuducu nezerle, hedeleyici terz-de baxmaq, göz ağartmaq. Əlyarov bu dəfə bulud kimi qaraldı və direktora gözağart-ması verdi. M.Hüseyn.

GOZALTI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Sonradan almaq ve ya ere getmek üçün nezerde tutulan qız, yaxud da oğlan. Əlbəttə, heç bir gözaltın varmı? Ə.Sadıq. [Süsenber Semendere:] Sözümə cavab vermədin, axı, bəlkə gözaltın var? B.Bayramov. □ Gözaltı etmək (eləmək)
- 1) sonradan almaq ve ya ere getmek, ya-xud bir şeyi sonradan elde etmek üçün ne-zerde tutmaq. Qızı gözaltı etmək.
Tahir anasının kənddə gözaltı elədiyi qızı yox, Lə-tifəni sevdiyini yazmışdı. M.Hüseyn. [Gül-naz:] Sən də birini gözaltı eləyib onun haq-qında fikirləşərdin. H.Seyidbeyli; 2) nezer-de tutmaq, göz qabağında tutmaq, qabaqca-dan bilmek. [Kerbelayı Memmedeli:] Bi-lirsinizmi ki, oğurluq eləyən gərək binamus-luğu da gözaltı eləsin. N.Vezirov. Cuma
. özünə tay olacaq bir əsgər
. gözaltı eləməyə çalışacaqdı. Ə.Əbülhesen.
zərf Başqasına bildirmeden, hiss etdir-meden; gizlince. Gözaltı nəzər salmaq.
-
.Ətrafında vüqu bulan hər bir şeyə [qa-dın] gözaltı baxıb diqqət yetirirdi. B.Talıblı. Məşədi Qadir bu xəbəri söyləyəndə gözaltı baxıb nə sayaq təsir edəcəyinə diqqət verir-di. T.Ş.Simurq. Qız dönüb gözaltı gözümə baxdı; Bu gizli baxışda sabahı gördüm... M.Araz.

GOZALTILAMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Gözaltılamaq"dan f.is.

GOZALTILAMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax gözaltı etmək (eləmək) ("gözaltı"da). Qız gözaltılamaq.

GÖZAYDINLAMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Gözaydrnlamaq"dan f.is.

GOZAYDINLAMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f. Şad bir hadise ve ya xeber münasibetile birini tebrik etmek, gözaydınlığı vermek. Toy münasibətilə göz-aydınlamaq.
Xəbər tutanlar gəlib bu xoşbəxt ataları gözaydınlayırdı(lar) S.Rehimov.