Multilingual Turkish Dictionary

Azerbaijani Explanatory Dictionary

Azerbaijani Explanatory Dictionary
HƏQARƏT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[ər.]
is. Hörmetsizlik, say-ğrsrzlrq, alçaqlrq, tehqir; alçaldrcr, heysiy-yete, menliye toxunan hereket, söz ve s. Xan buyuran qulluqlarda qaim ol; Gör düşmənə nə həqarət eylərsən. M.V.Vidadi.
Həqarətlə şeklinde zərf
alçaq ne-zerle, yuxarrdan-aşağr, saymazyana, nifret-le. Nə baxmaqdır mənə, ay müddəi, çeşmi-həqarətlə? S.Ə.Şirvani.

HƏQİQƏT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Doğrudan, heqiqe-ten olmuş ve ya olan şey, hadise ve s. Hə-qiqət belədir. Həqiqəti olduğu kimi danış-maq. Həqiqət acı da olsa, demək lazımdır. Bunların heç biri həqiqətə oxşamır.
Siz bunu sanmayın həqiqətdir; Damağım gəldi, bir zərafətdir! M.Ə.Sabir. Nə odlar gör-müsən!.. Bu bir həqiqət! Fəqət darılmamış sana təbiət! S.Vurğun. // Bir şeyin esli, mahiyyeti, künhü. Işin həqiqəti yenə də müəyyən edilmədi.
Axirüləmr, Ibrahim, yəni bizim yalançı Ibrahim məcbur oldu ki, açıb işin həqiqətini [qrza] desin. (Nağrl). Mübahisə zamanı həqiqət üzə çıxır. H.Seyidbeyli. // Düzlük, vicdan, yaxşrlrq, xeyirxahlrq, edalet. Həqiqət aramaq.
..Həqiqət axtarılan yerdə də mütləq ixtilaf olur. C.Memmedquluzade. Qəlbimiz məşəl olsa; Aydınlatsa zülməti; Onda yəqin taparıq; Əsrlərin içində; Gizlənən həqiqəti. R.Rza.
Heyatda, tecrübede srnanmrş fikir, mü-lahize, mühakime. Hamıya məlum bir həqi-qət. Bu, sınaqdan keçmiş həqiqətdir.
Doğrudan da, heqiqeten. Bu yerlər hə-qiqət gözəldir.
Bədircahan həqiqət doğru deyir ki, onun ürəyi yanmır. N.Vezirov. [Sul-tan bey:] Hə, yaxşı tanıyıram, həqiqət [Mür-sel] çox gözəl kişi idi. U.Hacrbeyov.

HƏQİQƏTÇİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax həqiqətpərəst.

HƏQİQƏTÇİLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax həqiqətpərəstlik.

HƏQİQƏTƏN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf[ər.] Doğrudan, doğ-rudan da, gerçekden, eslinde. O həqiqətən böyük alimdir. Həqiqətən gözəl oxuyur.
.Həqiqətən baxmağına dəyər.
Bu müddət içərisində Əfiruz bacı həqiqətən bir çox şey-lər öyrənmişdi. S.Rehimov. Züleyxa həqiqə-tən Dilbərlə Fərman arasında olan sevgidən xəbərdar idi. Ə.Sadrq.

HƏQİQƏTPƏRƏST : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər. heqiqet ve
fars.
..perest] Heqiqeti, düzlüyü, edaleti
seven, isteyen ve onun uğrunda mübarize eden adam; heqiqetçi.

HƏQİQƏTPƏRƏSTLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Heqiqeti, düz-
lüyü, edaleti sevme; heqiqetçilik.

HƏQİQİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [ər.]
Heqiqeten mövcud olan ve ya olmuş, heqiqete uyğun olan; gerçek, real. Həqiqi vəziyyət.
Məsafə və zaman göz işləməyən bir zülmət içində sanki öz həqiqi ölçüsünü itirmişdi. Ə.Memmed-xanlr. // Saxta, süni, yapma, yalançr olmayan; esil. Həqiqi simasını göstərmək.
[Nadir bey:] Dərin bir eşq, həqiqi bir məhəbbət daima dilsizdir. H.Cavid. [Usta] ilk dəfə olaraq həqiqi eşqin nə olduğunu duydu. çemenzeminli. // Düz, doğru, sehih. Həqiqi söz.
Həqiqi yol ilə, getdiyim yerdə; Kəsib qabağımı sən, dayan, dedin. Aşrq Hüseyn.
Əsil menada, nece lazrmsa ele, esil. Həqiqi dost. Həqiqi sənətkar.
[Şair Əres-tun:] Belə ki, hay-küy yox, şerin əvəzində özünü vəkil seçib əl-qolunu ölçə-ölçə danış-maq yox, həqiqi sənəti yaratmaq lazımdır. S.Rehimov. Müharibə göstərdi ki, ancaq çə-tinlikdən qorxmayan adam həqiqi qəhrəman ola bilər. Ə.Sadrq.
xüs. Elmi cehetden müeyyenleşdiril-miş, hadisenin mahiyyetine uyğun. Həqiqi istilik tutumu. Həqiqi azimut.
0 Həqiqi (hərbi) xidmət
kadr qoşun-larrnda (herbi) xidmet. Həqiqi üzv
bezi elmi idarelerin, cemiyyetlerin ve s. üzvüne verilen ad. Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü.

HƏQİQİLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Heqiqi olma, düzlük, doğruluq, gerçeklik, reallrq. Faktların həqi-qiliyi. Deyilənlərin həqiqiliyinə şübhə yox-dur.
[Qetibe:]
.yalnız sevgidə deyil, sürün-dürücülük bütün məsələlərdə müvəffəqiyyəti və həqiqiliyi uduza bilər.. M.S.Ordubadi.

HƏQİR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. ve zərf [ər.]
Qedir-qiy-meti, hörmeti, etibarr olmayan; alçaq. Həqir baxma mənə qilü-qal bilməz isəm; Ki əhli-hal arasında bəlayəm, ey bülbül! Qövsi. Molla Cəfərqulu arvadlara həqir bir nəzərlə baxan kişilərdən idi. N.Nerimanov.
klas. Tevazökarlrqla özünü başqasrnrn qabağrnda kiçiltme, heç kimi gösterme, özü-ne ehemiyyet vermeme menasrnda işlenir.
[İskender:] Sən də gəl abidin yanında məni; Qızartma, burax bu həqir bəndəni. A.Şaiq.
Kasrb, yoxsul, miskin, zelil. O birisi sadə və həqir geyimli otuz, ya bir qədər artıq sinli bir adam idi. C.Memmedqulu-zade. Şəhər kənarında bir; Daxma var idi həqir. Ə.Nezmi.

HƏQİRANƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf ve sif. [ər. heqir ve fars.
..ane]
Heqir olana yaraşacaq bir terzde; qorxa-qorxa, çekine-çekine, yazrq-yazrq, alçala-alçala. Həqiranə cavab. Həqiranə yalvarmaq.
Heqaretle, alçaq nezerle. Rəşid Minaya doğru həqiranə baxıb getdi. İ.Musabeyov.

HƏQQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[ər.] bax haqq
ci menada. [Resul:] Qadir həqdən mən bir dilək dilədim; Şükür, muradımı verdi, ah, mənim. "Aşrq Qerib". Gecə-gündüz budur həqdən diləyim; Hifz eyləsin yaman bəladan səni. Q.Zakir.

HƏQQANİYYƏT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] köhn. kit.
Haqq ve edalete uyğunluq; edalet, insaf, vicdan. Həqqaniyyət öz yerini tapdı.
[Meherrem:] Mən həqqaniyyət tərəfdarıyam. C.Cabbarlr.
Həqqaniyyətlə şeklinde zərf
eda-letle, insafla, vicdanla.

HƏQQÜLQƏDƏM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] köhn. Xeste üstüne gelen hekime verilen zehmet haqqr. üzüörtülü arvad
. bir cüt dolaq, bir tuman-bağı və bir araqçın çıxarıb həkimin qaba-ğına qoydu. Bu da həkimin həqqülqədəmi idi. çemenzeminli.

HƏLAK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] ölme, mehv olma, ölüm, mehv, telef. Şah xoşhal olub buyurdu ki:
Razıyam onun həlakına, sabah bu tədbir tamam və kamal icra olunacaqdır. M.F.Axundzade. □ Həlak etmək
1) öldür-mek, mehv etmek, yox etmek, telef etmek. Cütçü baba böylə deyib qeyznak; Eylədi ol qırğını ol dəm həlak. A.Sehhet. Kəndin mollası da ona get demiş; Get öz düşmənini həlak et demiş. M.Müşfiq; 2) məc. üzüb elden salmaq, hedden artrq yormaq, üzmek. çox işləyib özünü həlak etmək. Həlak olmaq
1) ölmek, mehv olmaq, telef ol-maq. Qərib bir müddət yol gəldikdən sonra altındakı at tab gətirməyib həlak oldu. "Aşrq Qerib". Yavər Vətən yolunda həlak olmuşdu. M.İbrahimov; 2) məc. yorulub elden düşmek, heddinden artrq yorulmaq, üzülmek. Işləməkdən həlak olmaq.
Xalidə bir saat əvvəl yuxudan oyanmışdı. Ağla-maqdan həlak olurdu. S.Hüseyn.

HƏLBƏTTƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Əlbette" sözünün danr-şrqda işlenen formasr. Həlbəttə, gələcəyəm.
- [Xoca Əziz:] Həlbəttə ki, sən bilirsən; Dərdimi pünhan, ay həkim! "Mesum". [Hamr:] Bu nə sözdür?! Həlbəttə, gəlin ar-vad olar! ü.Hacrbeyov.

HƏLƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf
İnkar cümlelerinde gözle-nilen bir işin vaxtrnda baş vermediyini, ge-cikmiş olduğunu bildirir
hele de. Camaat hələ yığılmayıb. Məktub hələ mənə çatma-yıb. Soyuqlar hələ düşməyib.
Uzaqdan görünən meşəli silsilə dağların başı sübh dumanından hələ təmizlənməmişdi. Q.İlkin. Qızlar təpənin quzeyində hələ günəşdən yanmamış göy otluqda bir müddət sakitcə əyləşdilər. İ.Hüseynov. // İndiyedek, hele de, hele ki. Halbuki boş otaqlarda hara-dansa gətirilmiş, hələ qaydası ilə qoyulub yerbəyer edilməmiş şkaflardan, stollardan, lülələnmiş kağızlardan başqa bir şey yox idi. Mir Celal. Alaqaranlıqda hələ yer ilə göy bir-birindən seçilmir,
. bildirçinlər, tu-raclar səs-səsə verib doğacaq günəşi pişvaz edirdi. M.Rzaquluzade. // Vaxt, yer bildir-dikde
artrq, daha. Hələ uşaqkən təbiəti sevmişəm. Hələ bu gün onu görmüşəm. Hələ məktəbdə oxuyarkən biz dostlaşmışdıq.
[Maya] hələ ömründə çobanların yaşadığı alaçıqda olmamışdı. M.İbrahimov.
Bir de, elave, üstelik. Hələ bir məsələ də qalmışdır. Hələ iddiası da var! Hələ xəs-təyə də baş çəkməliyəm. Hələ bazara da ge-dəcəyəm.
Hələ daş yol da təmir edilməli idi. Ə.Əbülhesen. // Bu vaxta qeder, indi-yedek, hele ki. Mən hələ bilmirəm ki, onun fikri nədir? Gözü hələ yuxuya getməyib. Hələ ay çıxmayıb.
Divar peçləri hələ təzəcə qa-lanırdı. S.Rehimov. Əşrəf həyatında hələ heç bir qəhrəmanlıq eləməmişdi. S.Rehman. // Helelik, indi. Sən hələ uşaqsan, başa düş-məzsən. O bu işdə hələ naşıdır. Kollektivlə hələ tanış deyil. Hələ yeni məlumat yoxdur.
- Oğlan, sən uşaqsan, cavansan hələ; Yenicə cisminə düşüb vəlvələ. M.P.Vaqif. Kəhər hələ kifayət qədər qurumamış yumşaq otu böyründən söküb yeyirdi. M.İbrahimov.
// Bir şeyin qurtarmadrğrnr, davamr, dalr, son-rasr olacağrnr bildirir. Işlər hələ qurtarmayıb. Səninlə hələ sonra danışacağıq. Hələ söhbə-timizin dalı qalıb.
[Mercan bey:] Saat ikidir, hələ dörd saat var. ü.Hacrbeyov.

HƏLƏ-BELƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf Sebebsiz, niyyetsiz, ciddi meqsed olmadan. Şəfiqə sözünü demə-yib, cavab verdi ki, heç, əzizim, bir şey olma-yıb, hələ-belə yanına gəlmişəm. İ.Musabeyov.

HƏLƏ-HƏLBƏT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf dan. Mütleq, hök-
men, qeti, nece olur olsun. Hələ-həlbət onu bu gün görməliyəm. Hələ-həlbət saat beşdə bizdə ol.
Göndər uşağı, Şahbacını eylə xə-bərdar; Gəlsin hələ-həlbət. M.Ə.Sabir.

HƏLƏ-HƏLƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax hələm-hələm. Bu işi hələ-hələ adam bacarmaz.
[Rüstem kişi:] Yox, Yarməmməd, Qara Kərəmoğlunu sən o qədər də zəif bilmə. Bərk adamdır, hələ-hələ geri çəkilən deyil. M.İbrahimov. [Eldar:] [Göyerçinler] xoşlayıb yurd-yuva saldıqları yerləri hələ-hələ tərk etməzlər. M.Rzaquluzade.

HƏLƏLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf Bir müddet, bir qeder, bir müddete qeder. Hələlik burada otur. Hələlik gözləməli olacaqsan. Hələlik bunu özündə saxla.
Sonudur qış gününün, top-layaraq var gücünü; Saxlamaq fikrinə düş-müş hələlik öz gücünü. S.Rüstem. Murad öz sualına özü cavab verir, hələlik arvadına məsələni bildirmirdi. Ə.Veliyev. // Müveq-qeti (olaraq). Hələlik onun yanında yaşa. Pulu hələlik cibində saxla.
[Leytenant:] Hələlik ev-zad düzəldənəcən burada qalar-sınız. İ.Əfendiyev. // Hazrrda, bu saat, indi. Hələlik evə tələsirəm, məşğul ola bilməyəcə-yəm. Hələlik işini gör, söhbət sonraya qalsın.
Hələlik!
xudahafiz! görüşenedek! sağ ol! [Tahir:] Hələlik,
deyə, gülə-gülə uzun-caydaq qıza əl elədi və sürətlə uzaq-laşdı. M.Hüseyn. Sənubər havanın qarış-mağına
. əhəmiyyət verə bilmədi, mövsümi paltosunu geydi, anasına "hələlik" demə-dən çıxdı. B.Bayramov.

HƏLƏM-HƏLƏM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

dan. sif. Her hansr, her bir. [Molla deyir:] O, hələm-hələm adam-ların gözünə görünməz. "M.N.letif." çünki Mina xanımı təsvir etmək hələm-hələm ada-mın hünəri deyil. M.İbrahimov. // zərf Tez, asanlrqla. [Gülzada:] Ancaq, ağa, Səlbi çox
həyasız arvaddır, hələm-hələm boynuna götürməyəcək. Ə.Veliyev. [Nuriyye:] Fiziki işə lap körpəlikdən adət etdiyim üçün hələm-hələm yorulmazdım. İ.Əfendiyev. // zərf Boş-boşuna, esassrz, sebebsiz. Mən də hələm-hələm bayraq taxmaram; Göyümdə göyərən göydələnlərə. M.Araz.

HƏL-HƏLBƏT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

dan. bax hələ-həlbət. [Reyhan xanrm Mirze Feteliye:] Bir şərtlə ki, həl-həlbət gələsiniz. M.İbrahimov.

HƏL-HƏLƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Hay-küy, qalmaqal, heyecan. Bu sayaq həl-hələylə (z.) bir anda; Gəldi çatdı o vahəyə karvan. A.Sehhet.

HƏLİM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [ər.]
Xasiyyetce, tebietce yumşaq (adam haqqrnda). Həlim adam.
Məkrli qadındı, gülçöhrə qızdı; Həlimdi, kövrəkdi, sərtdi, quduzdu... M.Araz. Əsmət həlim qarı Bakıda çoxdan; Yaşayır yanında böyük oğlunun. M.Rahim. // Sakit, dinc (heyvan haqqrnda). Həlim inək.
Sən, ey yoldaşımın həlim kəhəri; Hanı cəbhələrin o qəhrəmanı? M.Rahim. çox çəkməzdi, görər-din, o həlim heyvan, budur, dönüb gəldi, sahibinin ətəklərinə sürtündü. Mir Celal.
Xoşagelen, üreyeyatan, qulağa xoş ge-len (ses haqqrnda). Müəllim bir qədər həlim və mülayim səslə soruşdu.. Ə.Veliyev.