Multilingual Turkish Dictionary

Azerbaijani Explanatory Dictionary

Azerbaijani Explanatory Dictionary
HƏRDƏM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf [fars.]
Her nefesde, her an, her deqiqe, hemişe, daim. Söhbətində olan istər sazını; Mən çəkərəm hərdəm sənin nazını. Sarr Aşrq. Gözümdən seyl tək hərdəm; Axan al-qanə bir baxmaz. Q.Zakir.
Bezen, herden, arabir, herdenbir, gah-gah. Hərdəm bizə də gəl.
[Asya:] Bu yazıq yarına hərdəm; Bir nəzər sal, gözəlim. ü.Hacrbeyov. Anası hərdəm cib aynasını [İzzetin] ağzına tutur, nəfəsi gəldiyini seçirdi. Mir Celal.

HƏRDƏMXƏYAL : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [fars. herdem ve
ər. xeyal] Sabit fikri olmayan, tez-tez fikrini deyişen. Hərdəmxəyal adam.
Yox, Mehri-ban yüngültəbiətli, hərdəmxəyal qızlara bənzəmirdi. H.Seyidbeyli. // İs. menasrnda.
HƏRDƏN
[Xelil Salmana:] Bu əhvalatı bilirəm. Mir Cəlal bir az hərdəmxəyaldır. çemenzeminli. Lətifə nə üçün hərdəmxəyal olsun? M.Hüseyn.

HƏRDƏN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

HƏRDƏNBİR zərf Hemişe de-
yil, bezen, arabir. Hərdənbir yağış yağır. Hərdənbir hava soyuyur.
Bibin hərdən ça-tılmış gördümü qaşlarını; Sənə şirin dil töküb oxşardı saçlarını. S.Rüstem. Laçıntək qıy vurur hərdənbir Osman; çırpınır meşə-lər, çalxanır duman. H.K.Sanrlr.

HƏRƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

əvəz. Toplu halrnda olan adamlar-dan her biri; her kes. Hərə bir söz deyir. Hərə bir tərəfə getdi. Hərənin öz fikri var.
Qayadibi kəndinin əhalisi durub hərə öz işinə getdi.. S.S.Axundov. Hərə bir iş görürdü: bir yanda xəmir yoğrulur, bir yan-da yumurta çalınır, bu biri tərəfdə sabah xörəyi üçün düyü arıdılırdı. T.Ş.Simurq. çəkdi bu milləti hərə bir yerə; Məqsəd
kürsü eşqi, amal
mənfəət. B.Vahabzade. // Hərəsi şeklinde
ayrr-ayrrlrqda, her biri. Adamların hərəsi bir işlə məşğuldur.
Paşa-nın adamları da hərəsi bir tərəfdə qərar tutdular. "Koroğlu". Sarı bülbüllər, tora-ğaylar, göyçə qarğalar,
. ənlikli bülbüllər hərəsi bir cür səslə oxuyub, səs-səsə ve-rirlər. E.Sultanov. Külək qalxmışdı. Hərəsi bir rəngdə, hərəsi bir biçimdə olan yarpaq-lar xışıldaşırdı. B.Bayramov.
◊ Hərə bir zurna çalır
bax hər ağız-dan bir avaz gəlir ("hər"de). Hərə öz atını minib istədiyi yerə çapır
bir işde birlik, hemreylik, yekdillik olmadrğrnr ifade edir. Hərənin ağzından bir avaz (hava) gəlir (çıxır)
bax hər ağızdan bir avaz gəlir (çıxır) ("hər"de).

HƏRƏKAT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər. "hereket" söz. cemi]
Müeyyen meqsed güden ictimai fealiy-yet. Fəhlə hərəkatı. Sülh tərəfdarları hərə-katı. Milli azadlıq hərəkatı.
[Firidunun] Pişəvəri ilə olan ikinci görüşü yadına düş-dü. Onlar Azərbaycanda demokratik hərə-kat haqqında uzun-uzadı danışmışdılar. M.İbrahimov.
Herekat qaydalarr. Küçə hərəkatı. Yol hərəkatı.

HƏRƏKƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] dilç. Əreb elifbasrnda
saitleri nece oxumaq lazrm geldiyini gös-termek üçün herflerin üstüne ve ya altrna qoyulan diakritik işare.

HƏRƏKƏLƏMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Herekelemek"den f.is.

HƏRƏKƏLƏMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f. dilç. Əreb elifbasr
ile yazrlmrş sözde saitleri nece oxumaq la-zrm geldiyini göstermek üçün herflerin üs-tüne ve ya altrna hereke qoymaq.

HƏRƏKƏSİZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. dilç. Herekesi olmayan, hereke ile oxunmayan.

HƏRƏKƏT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Bir şeyin ve ya onun hisselerinin sabit bir nöqteye göre öz yerini ve ya veziyyetini deyişmesi; here-ketsizliyin, sükunetin ziddi olan veziyyet. Ritmik hərəkət. Dairəvi hərəkət.
Cismin hərəkəti onun hissələrinin hərəkətilə təyin olunur. "Nezeri mexanikanrn esaslarr".
fəls. Materiyanrn varlrq formasr, onun ayrrlmaz xassesi; maddi alemin fasilesiz de-yişme ve inkişaf prosesi.
Milyon il, milyard il bir yol, bir cığır; Nə geriyə dönür; nə sona çıxır; Hərəkət əbədi; Sürət əbədi. M.Araz.
Yola düşme, her hansr bir istiqamete getme; yürüş. "Yaşasın!" bağırtısı; Qo-punca hər bir yandan; Hərəkət əmri verdi; Lələkli baş komandan. Ə.Cavad. Paroxodun hərəkətinə yarım saat qalmış [Sarrköyneyi] evdən alıb iskələyə gətirdim. S.Hüseyn. □ Hərəkət etmək
1) yola düşmek, herekete başlamaq. Qatar saat
də hərəkət edir.
Bağdaddan hərəkət etdiyiniz zaman Həmədana getməyin məsləhət deyil, şəhərin iki fərsəngliyində olan Köşki-baği-müəz-zəmdə qalmalısan. M.S.Ordubadi; 2) get-meye başlamaq, yerimek, yerinden terpen-mek.
.Ağlamaqlıqnan və sızıldamaqlıqnan oğlan bərk-bərk ulağın quyruğundan yapışıb qoymur heyvan hərəkət eləsin. C.Memmed-quluzade. Irəli hərəkət etmək mümkün de-yildi. M.S.Ordubadi. // Her hansr neqliyyat növünün işi. Qatarların hərəkət cədvəli. // Müxtelif istiqametlerde (küçelerde, yol-larda ve s.-de) piyada ve ya minikle gedib-gelme; gediş-geliş. Küçədə hərəkət azalır.
çoxaldı get-gedə, artdı hərəkət; Artıq keçinmişdi gecənin qəlbi. S.Vurğun. Yürüş-çülərin keçəcəkləri küçələrdə hərəkət da-yandırılmışdı. H.Seyidbeyli. □ Hərəkət etmək (eləmək)
getmek, gelmek, gedib-gelmek. Xidmətçilər əcələ ilə o tərəf-bu tərəfə hərəkət edirdilər. M.İbrahimov.

İş, emel, davranrş. Başlı-başına hərə-kət. Nalayiq hərəkət. Gözəl hərəkət.
[Şe-rifzade] Mehribanı boşadığı üçün olduqca darılmış, [Zeynalrn] belə yersiz hərəkətin-dən dolayı acıqlanmışdı. S.Hüseyn. Teymur Cahangirovun hərəkətlərindəki məntiqsizliyi qabarıq surətdə təhlil edib dedi. H.Seyidbeyli.
hərb. Əmeliyyat. Düşmənin hərəkətini dayandırmaq. Hərəkətplanı. Cəbhədə hərə-kət sahəsi.
məc. Kemiyyet ve ya keyfiyyetce de-yişiklik; irelileme, irelileyiş, inkişaf, can-lanma. Işdə irəliyə doğru böyük hərəkət var.
Min gecəni neylirəm; Mənə hərəkət dolu; Min səsli, min duyğulu; Təkcə bir gündüz verin! B.Vahabzade.
Hərəkətlə şeklinde zərf- hereket ede-rek. Qaraş qəti hərəkətlə ayağa durdu. M.İbrahimov. Süsən birdən ayaq saxlayıb, sərt bir hərəkətlə üzünü Rəşidə sarı çevirdi. M.Hüseyn.
◊ Hərəkət etmək məc.
davranmaq. Hatəm xanın ortancıl oğlu Aqil də böyük qar-daşı Adil kimi hərəkət edirdi. S.Rehimov. Necə hərəkət edəcəyini ürəyində ölçüb-biçən Baxış bəy ata bir şallaq vurdu. Ə.Abasov. Hərəkət ordusu
ordunun, mü-haribe vaxtr cebhede vuruşan hissesi. Hərəkətdən düşmək
daha hereket ede bilmemek, işden qalmaq, hereket etmek qabiliyyetini itirmek. Əlləri hərəkətdən düşmək.
[Süreyya] hələ ayaq açıb yeri-məyə başlamamış, rütubətli, qaranlıq bir zirzəmidə şikəst olmuş, ayaqları hərəkətdən düşmüşdü. Ə.Memmedxanlr. Hərəkətə gəl-mək
müeyyen iş görmek, fealiyyete başlamaq, fealiyyet göstermek, ayağa qalx-maq. Oğruları tutmaq üçün inzibati or-qanlar hərəkətə gəldilər.
Bütün kənd hərəkətə gəldi. Ə.Memmedxanlr. Avtomobil müfəttişliyi hərəkətə gəldi. H.Seyidbeyli. Hərəkətə gətirmək
1) işletmek, idare etmek, işe salmaq. Ekskavatoru hərəkətə gətirməyi öyrənmək.
Gənclər maşınla bə-rabər bu mürəkkəb mexanizmi hərəkətə gəti-rən cavan oğlanı da diqqətlə seyr edirdilər. Ə.Sadrq; 2) dile tutaraq, yaxud başa salaraq birine bir işi gördürmek, şövqlendirmek. Uşaqları hərəkətə gətirmək.
[Necef:]
Rüstəm dayı, arxayın ol, gənclər "Yeni hə-yat"ın adını batırmazlar. Sən qocaları hərə-kətə gətir. M.İbrahimov.

HƏRƏKƏTEDİCİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Hereket eden, he-reketde olan, işleyen. Avtomobilin hərəkət-edici hissələri. Refleksin əmələ gəlməsində iki neyron
hissedici və hərəkətedici ney-ronlar iştirak edir.
Sulu məhlullarda, ərin-tilərdə daim sərbəst hərəkət edən ionlar öz enerjilərinin bir hissəsini itirərək az hərəkət-edici, daha sabit maddəyə çevrilir. M.Qaşqay.

HƏRƏKƏTLİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif.
Hereket eden, da-yanmaz, qerarsrz, müteherrik. Maşının hə-rəkətli hissələri.
məc. çox hereket eden, qerar tap-mayan; diri, diribaş, qrvraq. [Rüstem:] Necə xanımlar: şəhbaz baxışlı, ahu gözlü, şirin hərəkətli, şəhd sözlü! Sən də deyirsən dünya görürəm? Ə.Haqverdiyev.

HƏRƏKƏTÖTÜRÜCÜ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. xüs. Hereketi bir yerden başqa yere ötüren. Hərə-kətötürücü dişli çarx. Hərəkətötürücü qayış.

HƏRƏKƏTSİZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif.
Hereket etmeyen, terpenmez halda olan, qrmrldanmayan. Ya-yın orta aylarında gün otları yandırır; Hə-rəkətsiz o təbiət məzarlığı andırır. S.Vurğun. Işıq titrədikcə [Qaragünenin] qaya parçası kimi hərəkətsiz üzündə əcaib kölgələr oyna-şır,
. sonra yenə donub qayaya dönürdü. M.Rzaquluzade. // Zerf menasrnda. Xəstə hərəkətsiz uzanmışdı.
Rüstəmbəy otağına girdikdə lampanı yandırmadı,
. otağın ortasında hərəkətsiz durdu. çemenzeminli. Ceyran xanım əli qoynunda, hərəkətsiz da-yanaraq baxırdı. M.Hüseyn.
məc. Ağrr, ağrrterpenen, leng.
.Turac da kol topasında; hərəkətsiz qalıb. R.Rza. Benzin olmazsa bizim divlərimiz; Qala-caqdır hərəkətsiz, səssiz. M.Müşfiq.

HƏRƏKƏTSİZLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Hereket olma-
drğr hal, veziyyet, terpenmezlik. Cismin hərəkətdə olması və hərəkətsizliyi bir-birinə əks olan iki haldır.
Hərəkətsizlikdən bə-dəni həm dözülməz dərəcədə üşüyür, həm də gizildəyirdi. M.Rzaquluzade.
məc. Lenglik, ağrrlrq, tenbellik, etalet. Indi [ova getdikde] Axtarı [tenbel tulanr] tanımaq olmurdu. Tənbəllik necə olmuşdu? Hərəkətsizlik harada qalmışdı. S.S.Axundov.

HƏRƏKƏTVERİCİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif.
Aparrcr, yönel-dici, istiqametverici; esas, baş.
Vətənpərvər-lik quruluşumuzun hərəkətverici qüvvəsidir.
tex. Herekete getiren, hereketi idare eden. Hərəkətverici çarx.
Ekskavatorun bütün hərəkətverici dəstəkləri [gencin] əlin-dədir. M.Əlizade.

HƏRƏM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] köhn.
Arvad, zövce. [çopo:] Qəbir torpaqla örtülmədən əvvəl xa-qan, onun hərəmi və dayə gəldi. çemenze-minli. [Hesen:] Ah
. mənim hərəmim. Qardaşlar, niyə gözləyirsiniz, bu qədər zül-mə dayanmaqmı olar? Zor ilə mənim hərə-mimi aldılar, apardılar. C.Cabbarlr.
Heremxana qadrnlarrndan her biri. Hə-rəmxanada cümlə hərəmlər şahın fərmayişi ilə otağa hazır olub müntəzir idilər. M.F.Axundzade. [
ci mehbus:]
.Şah Abbas öz sarayında gözəl-göyçək hərəmləri ilə eyş-işrətlə məşğuldur. ü.Hacrbeyov.
B ax hərəmxana. // Keçmişde müsel-man evlerinde qadrnlara mexsus hisse, otaqlar.

HƏRƏMAGASI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

HƏRƏMBAŞI is. köhn. Heremxanada xidmet eden, oraya girib-çrx-mağa ixtiyarr olan saray xidmetçisi. [Cavan] hərəmbaşının rəyinin ziddinə olaraq, saray-dakı qulluqçu qızlardan biri ilə sevişmişdi. P.Makulu.

HƏRƏMXANA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər. herem ve fars.
..xane] köhn. Sarayda heremlerin (
ci me-nada) yaşadrğr otaqlar, bina. Şah Səlməxatu-na işarə etdi ki, hərəmxanaya getsin və xa-cəyə buyurdu ki:
Mirzə Sədrəddini çağır, gəlsin. M.F.Axundzade.
.Əbdülhəmidin hə-rəmxanasında dördyüzədək övrət və qız var imiş. C.Memmedquluzade.

HƏRF : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Her hansr bir dilin elif-basrnda adeten müeyyen sese uyğun gelen yazr işaresi; elifbanr teşkil eden işarelerden her biri. "B" hərfi. Kiçik hərf.
Ismin üç hərf ilə eylərəm aşkar; Biri "kaf&#
dı, biri "lam"dı, biri
"sad". Aşrq Əlesger.
məc. Bir şeyin menasrnrn, mezmunu-nun eksine olaraq onun xarici, formal ce-heti. Tərcümədə mətnin hərfini deyil, ruhu-nu verməyə çalışmaq lazımdır.
Söz, kelam, kelme. Xoşuna getməyir şair könlümün; Onun hər yalançı hərfi, ey qadın! S.Rüstem.

HƏRFBƏHƏRF : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf [ər. herf ve fars. be]
Herfi-herfine, herfiyyen, eslindeki kimi, eynen, herf-herf. Hərfbəhərf köçürmək. Hərfbəhərf diktə etmək. Hərfbəhərf tərcümə etmək.
Yazılsa nöqtəbənöqtə, deyilsə hərf-bəhərf; Qutarmaz həşrə qədər halü-macə-rası gülün. X.Natevan.

HƏRF-HƏRF : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf [ər.] Herflerle, her herfi ayrrca olaraq. Hərf-hərf diktə etmək.
Yusif köhnə əlifba ilə yazdığı adını hərf-hərf oxudu. B.Bayramov.

HƏRFİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [ər.] Herfi-herfine, herfbe-
herf. □ Hərfi tərcümə
cümledeki sözleri olduğu kimi bir dilden başqa dile çevir-mekden ibaret olan tercüme. Hərfi tərcümə dilin qayda-qanunlarını pozur. Hərfi tər-cümə ən yanlış tərcümədir.

HƏRFİ-HƏRFİNƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf Heç bir şey artr-
rrb-eskiltmeden, deyişmeden, olduğu kimi, deqiq. Gördüklərini hərfi-hərfinə danışmaq. Hadisəni hərfi-hərfinə yazmaq.
Əjdər, Məmmədəlinin sözlərini və özünün ona verdiyi cavabları hərfi-hərfinə nağıl etdi. S.Rehman. [İmperator:] Sən də cəsarət edib bir ayağı çarıqlının cızma-qarasını hərfi-hərfinə təkrar edirsən? Ə.Memmedxanlr.

HƏRGAH : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[fars.] Xeberi felin şert şekli ile ifade olunan budaq cümlesini baş cümleye bağlayan ve şerti qüvvetlendiren bağlayrcr
eger. Hərgah vaxtın olsa, axşam bizə gəl.
[Süleyman:] Hərgah, Allah elə-məmiş, Əsgər pis adam olsa idi, mən sənin qızını ona istərdimmi? ü.Hacrbeyov.