Multilingual Turkish Dictionary

Azerbaijani Explanatory Dictionary

Azerbaijani Explanatory Dictionary
HƏSB-HAL : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Baş-başa söhbet, hallaşma, derdleşme, bir-birine öz halrndan danrşma. Qocaların həsb-halı.
Arabir səs-siz də danışır insan; Arabir sözsüz də keçir həsb-hal. S.Vurğun. Bu nömrədə jurnal axundun öz dili ilə həsb-halını yazırdı. Mir Celal. □ Həsb-hal etmək
baş-başa verib söhbet etmek; bir-birine öz halrndan danrşmaq, derdleşmek, hallaşmaq. Sübhə qədər eləyir öz-özüylə həsb-hal; Araq qə-dəhlərini boşaltdıqca dalbadal. S.Rüstem.

HƏSƏD : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Paxrllrq. Onun saf qəl-bində nə qəzəb, nə kin; Nə həsəd, nə də ki, bir xəyanət var. S.Vurğun. Bu kəndin yeri, torpağının yetirdiyi məhsul qonum-qonşu kəndlərin həsədinə səbəb olardı. S.Rehimov.
□ Həsəd aparmaq (etmək çəkmək)
paxrllrq etmek, paxrllrğrnr çekmek. Hər kəs eşqimizə həsəd aparsın; Hər kəs hüsnümü¬zün olsun heyranı! M.Müşfiq. Hamının gözü Nəcəfdə idi. Ona həsəd edənlər də vardı. Q.İlkin. Dostum, doğrudan da, qəri-bədir, sən; Mənim taleyimə həsəd çəkirsən. Ə.Kürçaylr.
Həsədlə şeklinde zerf menasrnda. Elə ki, köksünə sıxır qarmonu; Oğlanlar ona bir həsədlə baxır. N.Xezri. [Qendab:] Qız hə-sədlə köksünü ötürür, öz bəxtindən şikayət edirdi. B.Bayramov.

HƏSİR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Bezi ağaclarrn liflerinden, küleşden, qamrşdan ve s.-den toxunan memulat (yere sermek ve s. meqsedler üçün işledilir). Ustalar əllərini yuyub, gavalı ağa-cının altına salınmış həsirin üstə əyləşdilər. çemenzeminli. [Sarrköynek] çox vaxt həyətdə oturub həsir toxuyardı. S.Hüseyn. // Hemin memulatdan toxunmuş ve ya düzeldilmiş. Həsir şlyapa.
Ranqunun kə-narları yüngül qamış və ya həsir evlərdən ibarətdir. M.İbrahimov.
◊ Bir həsir bir Məmmədnəsir
çox kasrb, yoxsul, heç bir şeyi olmayan adam haqqrnda. [Bebir bey:] Sənin kimi oğlanı belə bir həsir, bir Məmmədnəsir görəndə vicda-nım ağrıyır. Mir Celal.

HƏSİRÇİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Hesir toxuyan adam, usta.

HƏSLƏMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Heslemek"den f.is.

HƏSLƏMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f. Geri çekilmek (bezen
qorxudan, ehtiyat ederek). Qorxudan həslə-mək. Hərif həslədi.
[Kazrm:] Xan
. mənim zarafatımdan həslədi. çemenzeminli. [Pe-nah:] Haqqın qabağında həslədi xaqan. M.Rahim. // Atr-arabanr geri sürmek, geri çekmek.

HƏSR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]: həsr etmək
yalnrz bir işe, bir şexse ve s.-ye vermek, onun üçün ayrrmaq, ona serf etmek. Bütün həyatını in-cəsənətə həsr etmək. Vaxtının çoxunu mü-taliəyə həsr etmişdir. Bütün qüvvəsini sülh uğrunda mübarizəyə həsr etmək.
Jurnalın rəhbəri Cəlil Məmmədquluzadə bütün qüvvə və enerjisini, bütün fikir və vaxtını jurnala həsr etmişdi. M.İbrahimov.

HƏSRƏT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Bir şeyi ve ya birini bir daha görmek, qovuşmaq arzusu. Vətən həsrəti. Ovlad həsrəti.
[Fitne:] El qızıyam mən, Bəx-tiyar; ürəyimdə həsrətim var. A.Şaiq. Bir anda Sonanın halı dəyişdi, həsrət və məhəbbət
HƏSRƏTKEŞ
qəribə bir marağa və şübhəyə çevrildi. M.İbra-himov. // Əle keçmeyen ve ya elden çrxmrş bir şeye teessüflenerek çox acrma, menevi iztirab keçirme. Mayanın kədəri və göz yaşla-rında sanki Zeynəbin öz gəncliyinin həsrətləri dilə gəlib danışırdı. M.İbrahimov. □ Həsrət qalmaq
istediyine çatmamaq, arzu etdiyi bir şeyi ele keçire bilmemek, arzusu üreyinde qalmaq. Omrüm ah-vayınan keçdi dünyada; Həsrət qaldım, əlim yara yetmədi. Aşrq Əles-ger. [Padşah oğluna:] Məgər Allaha rəvadır-mı, mən özüm padşah ola-ola bağımdakı al-maya həsrət qalım? çemenzeminli. [Qönçe] Ataşın üzünə həsrət qalmaq qorxusu ilə tit-rədi. Ə.Veliyev. Həsrət qoymaq
arzusuna, isteyine çatmağa, arzusu heyata keçmeye qoymamaq. Xan Əsliyə həsrət qoydun Kərə-mi. "Əsli ve Kerem". Həsrət(ini) çəkmək
çox arzusunda olduğu, lakin elde ede bilme-diyi bir şeyin üzüntüsünü çekmek; son derece arzulamaq. Doğma yerlərin həsrətini çəkmək.
Aylar, illər həsrətini çəkərdim; Şükür, yetdim vüsalına, sevdiyim! M.V.Vidadi. [C.Cabbarlr] üçün, onu bir dəfə görmək üçün hamı həsrət çəkirdi. S.Rehman. Həsrətində olmaq
bax həsrətini çəkmək. [Əsed] sanki ömrü boyu həsrətində olduğu böyük bir arzusuna çat-mışdı. B.Bayramov.
Yaxrn adamrndan, sevgilisinden ayrrl-ma; ayrrlrq, feraq, hicran. Vaxtyetişdi, anası
. rəhmətə getdi; Bu həsrətin ağrısını duydu Əmirxan. S.Vurğun. Hicran çəkən bilir həsrət yamandır. R.Rza.
Həsrətlə şeklinde zərf- şiddetli arzu ile, hesret ifade eden nezerlerle. Həsrətlə oğluna baxmaq.
[İnce ses:] Vəhşi bir gül olsam, ətrafım tikan; Həsrətlə süzərdi hər görən məni. H.Cavid. Meydanın başında bir ağ bina var; Qız hərdən çevrilib həsrətlə baxır; Kitablı-dəftərli gedən uşaqlar; Or-dan gülər çıxır, ordan şən çıxır. N.Xezri.

HƏSRƏTKEŞ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. ve is. [ər. hesret ve fars.
..keş] Hesret çeken, bir şeyin hesretinde olan. Həsrətkeş ana.
Iki həsrətkeş bir-birinə sarmaşdı. "Əsli ve Kerem". Qanad-lan, qanadlan, ötüb dağ, meşə; De ürək sözümü o həsrətkeşə. M.Rahim.

HƏSRƏTLİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif.
üreyinde hesreti, ar-zusu, isteyi olan; dilekli, arzulu; hesretkeş.
Həsrətli valideyn. Həsrətli sevgililər.
Bey-rək və yoldaşları cəfakeş kürəkçilərlə həs-rətli doğma qardaşlar kimi bir-birlərinə sarmaşdılar. M.Rzaquluzade. ümid
. uzaq səfərdən gəlmiş həsrətli adam kimi anası ilə qucaqlaşdı. B.Bayramov.
Hesret ifade eden. Həsrətli baxış.
[Sarrköynek] məndən ayrılarkən həsrətli bir ah çəkdi. S.Hüseyn. Həsrətli gözlərlə boylanır qarı; Külləri soyumuş ocağa sarı. S.Vurğun.

HƏSSAS : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [ər.]
çox tez hiss eden, duyan, başa düşen, derk eden, qavrayan. Həssas adam.
[Zakir:] Axı Mehriban həs-sas qızdır. H.Seyidbeyli. Leyla təəccübləndi:
Son dərəcə həssas oğlandır,
deyə ürə-yindən keçirdi. B.Bayramov. // çox tez tesirlenen, müteessir olan; riqqetli. [Halay Şiraslanrn könlünü almaq üçün dedi:] Həs-sas qəlbinə toxunduğumuz üçün üzr istəyi-rik. S.Rehimov. [Salman Mayaya:] Musiqi həssas ürəkləri titrədir. M.İbrahimov. // məc. Qelbinazik, üreyiyumşaq, şefqetli, riqqetli, canryanan. Möhsünzadə bir qədər həssas adam idi. Onu hər şeydən artıq aralıqda qalacaq uşaqların faciələri mütəəssir edir-di. S.Hüseyn.
Qrcrqlanmağr hiss eden, duyan. Həssas hüceyrələr. Həssas əsəb toxumaları. Həssas dəri.
xüs. Ən cüzi xarici tesiri eks etdire bi-len. Həssas cihaz. Həssas tərəzi.

HƏSSASLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Hessas adamrn xüsu-siyyeti, keyfiyyeti. [Dilber Əbdüleli beye:] Sizdə cəsarət və həssaslıq yoxsa, öz bəx-tinizdən küsün. C.Cabbarlr. Gülər [Elmarrn] bu həssaslığına heyrətdən çox, tavanasız bir dərd ilə baxırdı. İ.Əfendiyev.
Hessas şeyin keyfiyyeti. Cihazın həs-saslığı. Dərinin həssaslığı.
Həssaslıqla şeklinde zərf- diqqetle, qayğr ile, qayğrkeşlikle, ürek yanğrsr ile, xe-yirxahlrqla. Şikayətçini həssaslıqla dinləmək.

HƏŞƏM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Döyülmek üçün derzden açrlrb xrrmana tökülen taxrl.
.Vələ qoşul-muş öküzlər, atlar həşəmin üstündə günor-taya qədər hərlənir, birtəhər dəni küləşdən ayıra bilirdilər. B.Bayramov. □ Həşəm et-mək
taxrlr derzlerden açrb döyülmek üçün xrrmana tökmek. [Uşaqlar:] Eybi yoxdur, biz həşəm eləyənədək gün qızar. Q.İlkin.
Quru ot, elef. Qızıl gülü dərərlər; Hə-şəm üstə sərərlər; Rəngimi yar saraldıb; Qızdırmadan görərlər. (Bayatr). Bezdən bir adam fiquru tikib içinə həşəm doldurar-dılar. H.Sarabski.

HƏŞƏMƏT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Əzemet, böyüklük,
ululuq, şan ve calal. Tarxan Nüşabənin həşə-mət və əzəmətinə heyran qalmışdır. A.Şaiq.

HƏŞƏMƏTLİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Əzemetli, ulu, böyük,
calallr. [Qetibe:] Bəli, həşəmətli mələkə! Hüsaməddin həzrətlərinin özü şəxsən mək-tubu mənə tapşırdı. M.S.Ordubadi.

HƏŞƏRAT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər. "heşere" söz. cemi]
Cücüler. Həşəratın əkinlərə zərəri. Kim-yəvi və bioloji üsulla həşəratı məhv etmək.
[Ahuramazda:] Ən savab işlər
susuz yerə su çıxarmaq, ağac əkmək, körpü salmaq, zərərli həşəratı öldürməkdir. çemenze-minli. [Tağr emi:] Kərtənkələlərin zəhəri yoxdur. Ozləri də zəhərli həşəratı yeyib tələf etməklə bizə böyük mənfəət yetirirlər. S.S.Axundov.
məc. Deyersiz ve zererli adamlar haq-qrnda. Bunlar adam deyil, həşəratdırlar.
[Mahmud bey:] Biçarə nə eyləsin, həşə-ratlardan hər nə pis iş desən gözləmək olar. N.Vezirov. [Polkovnik:] Həşəratlar [kende] gedən dəmiryolunu dağıdıblar... S.Veliyev.

HƏŞƏRATYEYƏN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Heşeratla, cücü-lerle qidalanan. Həşəratyeyən quşlar.

HƏŞİR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Bax qiyamət
ci menada.
B ax qiyamət
cü menada. [Kend-liler:] Bu həşir kimin evindədir?
deyə soruşurdular. T.Ş.Simurq.
Həşrədək şeklinde zərf
qiyame-tecen, heç vaxt. [Əmiraslan ağa:] [Onlara] elə toy tutmuşlar ki, ta həşrədək yadların-dan çıxarmazlar. S.S.Axundov. Məsəldir bu, gedər qılınc yarası; Sağalmaz həşrədək də-rin söz dağı. M.Rahim.
Həşrində şeklinde
hayrnda, qayğr-srnda, fikrinde, qeydinde. Keçi san həşrin-dədir, qəssab piy hayında. (Mesel). Şamo hərlənirdi, hər kəs öz başının həşrində idi. S.Rehimov.
◊ Həşir qoparmaq (qatmaq salmaq)
bax qiyamət qoparmaq
ci menada. ("qiyamət"de).
.Ata və ana qarğa Nurəd¬dinin başı üstünü alıb, elə həşir saldılar ki, deyəsən, bu saat onu dimdikləyib yerə salacaqdılar. S.S.Axundov. [Gülçöhre:] İndi Asyaya desən ki, gəl səni [arşrnmalçrya] ərə verək, bir həşir qatar, deyər ki, mən arşın-malçının tayıyam? ü.Hacrbeyov. [Muxtar:] Mən bu işə iqdam eləyəndə bilirdim ki, bir gün açılacaq, arvadım biləcək, həşir qoparacaqdır. B.Bayramov. Həşir qopmaq
bax qiyamət qopmaq ("qiyamət"de). Evdə bir həşir qopdu ki, gəl görəsən. "Kirpi". Həşirə qalmaq
bax qiyamətə qalmaq ("qiyamət"de). Həşirə qədər
bax qiyamətə qədər (qiyamətəcən) ("qiyamət"de). HƏŞTAD [fars.] bax səksən. [Qoşat-
xan:] Həsənbəy hələ həştad il əvvəl demişdi ki, müəllim gərək çıraq kimi yanıb kənd-çinin yolunu işıqlandırsın. M.İbrahimov.

HƏŞTADINCI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax səksəninci. Keçən əsrin həştadıncı illərində. Həştadıncı otaq.

HƏŞTADİLLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax səksənillik.

HƏŞTADYAŞLI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax səksənyaşlı. Həş-tadyaşlı qoca.

HƏTTA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ağl. [ər.] Cümlede aid olduğu sözü ve ya söz birleşmesini ayrrmaq ve güclendirmek üçün işledilir
üstelik, hem de, bele. Onu gördüm, hətta söhbət də et-dim. Hamı, hətta uşaqlar da diqqətlə qulaq asırdılar.
Otların hamısı, hətta tikanlı boz qanqallar da çiçək açmışdı. İ.Əfendiyev. [Ənterzade] nəinki səliqə və məharətini, hətta başını da itirdi. Mir Celal. // Bezen tekid üçün "bele" edatr da elave olunmaqla işledilir. Hətta gözümlə görsəm belə inan-maram.
Səba xanımın özü də Atabəylə tez-tez görüşməyi, hətta lazım olmadığı za-man belə adi bir işi bəhanə edərək, Atabəyin otağına soxulmağı sevirdi. M.S.Ordubadi.

HƏVALƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Birinin üzerine, öh-desine buraxma, qoyma, terk etme; birine tapşrrma. □ Həvalə edilmək (olunmaq)
üzerine, öhdesine buraxrlmaq, qoyulmaq, tapşrrrlmaq. [Xelil:] Bax, çay hazır, tökülməsi də gənc xanıma həvalə olunur. çemenze-minli. Qız zərif əlləri ilə paltar yudu, xəmir yoğurdu, hətta axır zamanlar çörəkyapmaq da ona həvalə olundu. T.Ş.Simurq. Həvalə etmək
üzerine, öhdesine buraxmaq,
qoymaq, tapşrrmaq. [Qüdret:] Sərdar bu vəzi-fəni [Cavad ağaya] həvalə edib. M.S.Ordu-badi. Böyük qardaşının [Nesire] həvalə etmək-də olduğu xüsusi işləri o qədər çox olardı ki, axşamadək ancaq onların öhdəsindən gələ bilərdi. S.Hüseyn.
mal. Bir ödenişin başqa şexsin adrna keçirilmesi.

HƏVALİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Ətraf, etraf yerler, civar. Şəhər həvalisi. Bu həvalidə heç kəs yaşamır.
[Seyid Semed:] Yaxşı olar ki, həvalidəki dövlətli kəndlərin birində bir ocaq binası qoyaq. Ə.Haqverdiyev.

HƏVARİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Xristian dini revayetine göre, İsa peyğemberin, İncilin ehkamlarrnr yaymaqla vezifelenmiş 12 eshabesine
şagirdine verilen ad (adeten cem şeklinde
həvariyyun həvarilər şeklinde işlenir); apostol.