Multilingual Turkish Dictionary Azerbaijani Explanatory Dictionary

XAÇVARİLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Xaçvari şekilde olan şeyin halr, görünüşü.

XADİM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
köhn. Xidmet eden, xidmetçi.
Her hansr ictimai fealiyyet sahesinde özünü göstermiş, xidmetleri olan şexs. Elm xadimi. Ictimai xadim. Siyasi xadim.
Ziya-fətdə ölmüş xəlifə Müstərşidbillahın qızları, cariyələri, Bağdadın musiqi və incəsənət xadimləri və sairləri iştirak edirdi.
M.S.Ordubadi.

XADİMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Xidmetçi qadrn, qulluqçu. Müdir qadınla bir neçə xadimədən başqa [monastrrda] kimsə qalmamış. çemenze-minli. övrət nə demək? Xadiməmiz, cari-yəmizdir! M.Ə.Sabir.

XADİMLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Xidmetçilik.

XAH : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[fars.] klas. İster, isterse. Təfavüt eyləməz sənsiz mənə, ey sərvi-səngin-dil; Məkanın xah külxan, xah səhra, xah bağ olsun. Qövsi. Məqsədim şəşəəyi-mahi-ca-malındı sənin; Xah məsciddə onu, xah kəli-sadə görüm. S.Ə.Şirvani.
.Hər qisim dava və müharibələrdə xah siyasi olsun, xah iqti-sadi və xah qeyri, qalib gələn tərəf müəllim-lərin sayəsində nüsrət tapmışlar. F.Köçerli.

XAHİŞ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [fars.] Bir arzunu, ehtiyacr yerine yetirmek üçün edilen müraciet, te-menna; rica, teveqqe, istek. Sizdən bir xa-hişim var.
.Mən Qasımın xahişini əmələ gətirdim, yəni gedib oturdum onun yanında. C.Memmedquluzade. Bir ittifaq bu xahişi tezliklə əmələ gətirməyə səbəb oldu. S.S.Axundov. // İstek, arzu, teleb. Xahişin tərki-dilü can idi, mən həm etdim; Söylə, ey yar, görüm şimdi nə fərmanın var? M.Ə.Sabir. [Xumar:] Yoxsa bir xahişinmi var, Sənan? Hər nə qəlbində varsa eylə bəyan. H.Cavid. Mehriban Zeynalın bir çox xahiş və tələblərini qəbul edirdi. S.Hüseyn. □ Xahiş etmək (eləmək)
rica etmek, temenna etmek, teveqqe etmek, istemek. [Nüsret Toğrula:] Xahiş edirəm, sən mənim işlərimə qarışmayasan. C.Cabbarlr. [Ka¬mal:] Onda xahiş eləyirəm, elə çağırın ki, anası bilməsin. S.Rehman.

XAHİŞSİZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf&#
Xahiş edilmeden, öz razr-lrğr ile. Indi gecə vaxtı Xanpərinin təklifsiz, xahişsiz Qəmərin evinə gəlməsi çox maraqlı idi. Ə.Veliyev.

XAHNƏXAH(İ) : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[fars.] zərf İster-istemez, laqeydcesine. Qoca it xahnəxahi çıxmışdı qapıya və xahnəxahi öz vəzifəsini ifa edirdi. C.Memmedquluzade. Cəmilə xanım xahnə-xahi çadrasını başına örtüb evdən çıxdı. E.Sultanov. Züleyxa [Əsgere ere getmeye] xahnəxah razı oldu. C.Cabbarlr.

XA-XA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

XA-XA-XA nida. Gülüş, qeh-qehe bildirmek üçün işledilen teqlidi söz. [İskender:] Allahın iti də mənim sözümə baxmır, nə qədər elədim, içəri girmədi. Xa-xa-xa (qah-qah çəkib gülür). C.Memmed-quluzade. Xa-xa-xa!.. Məşədi Nemətqulu 10 min manat, Kərbəlayı Ağa Hacı 10 min manat, xa-xa-xa... necədir, Ağa Dərviş? Xa-xa-xa!.. N.Vezirov. [Süleyman:] Mən də elə bilirəm, bir qoyun şaqqası yeyiblər, xa-xa-xa! Ə.Haqverdiyev.

XAXAM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Yehudilerde baş kahin, ruhani başçrsr. Sən indi bu gün Gəncədə bir adlı xaxamsan! Ə.Nezmi.

XAİN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [ər.]
Vetenine, xalqrna xeya-net eden; satqrn, xeyanetkar, dönük. [Peh-levanlar:] Dağ-daşından uçsun duman; Qara geysin xain insan! A.Şaiq. Bayquş xaraba, gecəquşu qaranlıq sevən kimi, xain adamlar da xəlvəti xoşlarlar. M.İbrahimov. // məc. Etibarsrz, vefasrz, aldadrcr, bel bağ-lanrla bilmeyen. // İs. menasrnda. [Demir-qaya:] Yəqin ki, aramızda olan xainlər [casusa] hər işimizi xəbər veriblər. Həmin xainlər tapılıb, cəzasına çatmalıdırlar. H.Nezerli. □ Xain baxmaq
1) pis (xain) gözle, pis niyyetle baxmaq, temiz ürekle baxmamaq. [Gülendam:] Yoldaş Qaradağlı, oğlumun sevgilisinə xain baxan o evli kişini tapın və cəzalandırın. B.Bayramov; 2) bax xain çıxmaq. Sancılsın tikanlar xain gözünə; Xain baxdın çün dostlara, danışma! Aşrq Hüseyn. Xain çıxmaq
vetenine, xalqrna, dostuna, yaxrnrna xeyanet etmek, dönüklük göstermek. [İblis İbn Yemine:]
.çəkəcəkdir başımız dürlü bəla; çünki var başqa güna-

hın da sənin; Orduya, dövlətə çıxdın xain. H.Cavid. Xain çıxsa əgər bir qız, bir oğlan; Qurtarmaz ananın ahü-vayından. Şehriyar.
məc. Gördüyü yaxşrlrğa qarşr nan-korluq eden; nankor, paxrl, qelbiqara. çox xain adamdır.

XAİNANƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax xaincəsinə. Fərhad, o saatda bir gecə bağda keçirdiyi xainanə də-qiqələr yadına düşüb, cəld ayağa durdu.
C.Cabbarlr.

XAİNCƏ(SİNƏ) : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərfXain kimi, xainlikle, xeyanetle. Xaincə(sinə) hərəkət. Xaincəsinə basqın.
[Selimin] rəftarı və hərəkəti nə Na-şadın əlaqəsinə, nə də hər zaman gözlərini süzüb [Mehribana] baxmaqla ürəyinin arzu-sunu bildirən Novruzbəyin xaincə baxışlarına bənzəyirdi. S.Hüseyn.

XAİNLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Xeyanet; xeyanet etme, xeyanetkarlrq, dönüklük, satqrnlrq, vefasrz-lrq; xaince hereket. Xainlik etmək.
Vefasrzlrq, ehdi pozma, dönük çrxma, dönüklük. [Süleyman:] Mən də axtararam, özümə bir gözəl qız taparam, xainlik pis şeydir. U.Hacrbeyov. Dostlar arasında hey ola düzlük; Olmaya xainlik, həm ikiüzlük. Aşrq Hüseyn.
dan. Paxrllrq, qelbiqaralrq. □ Xain-liyini çəkmək
paxrllrq elemek, gözü götürmemek.

XAK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [fars.] klas. Torpaq. Kimin yolu düşsə xaki-dərinə; Ox vurar köksünə məl-həm yerinə. Q.Zakir. Kəsilib biryana atılmış-dır; Xakinə abi-qəm qatılmışdır. A.Sehhet. Dostun qədəmində bir ovuc xakam; Dost alsın canımı xoş sifətinən. Aşrq Hüseyn.
0 Xak ilə yeksan olmaq
bax yerlə yeksan olmaq ("yer"de). Dünyada qalınca zində bir an sənsiz; Ey kaş, olam xak ilə yek-san sənsiz. S.Ə.Şirvani. Bir deyən olmadı, ey xanəxarab; Məmləkət xak ilə yeksan oldu! M.Ə.Sabir.

XAKAS : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Türk xalqlarrndan birinin adr ve hemin xalqa mensub olan adam. Xakaslar xristianlığı qəbul etsələr də, faktiki olaraq şa-manizmə etiqad edirdilər.

XAKASCA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. ve zərf Xakas dilinde. Xa-kasca dərslik. Xakasca-rusca lüğət. Xakasca danışmaq.

XAKİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [fars.] Bozumtul-yaşrl rengli, torpaq rengli. Xaki pencək. Xaki (rəngli) frenç.
Sirat xaki köynək-şalvarda tərdən islanırdı. Ə.Əbülhesen.

XAQAN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. tar. Qedim türk ve monqol hökmdarlarrna verilen ad, titul. Xəzər xa-qanı.
[Cellad:] Xaqan, ulu xaqan! Əfv et onu, ver qətlimə fərman! H.Cavid. // köhn. Padşah, hökmdar, sultan. Xaqanlar başına şeşpər çaldıran; Qulac qollar buran qoç Koroğludur. "Koroğlu". Neçə firon, neçə xaqan ölüb getdi bu dünyadan. O.Sarrvelli.

XAQANLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Hökmdarlrq, padşahlrq. [çopo:] Okabayın bu hərəkətini xaqanlıq eş-qinə düşməsi ilə mərbut görürlər. çemen-zeminli.
Xaqanrn hökmü altrnda olan ölke. Xə-zər xaqanlığı.

XAL : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Ya anadangelme, ya da son-radan deri üzerinde emele gelen xrrda, deyirmi leke. Uzündə xal var. Qara xal.
Zəfərin yanında ucaboylu, çatma qaraqaşlı, sağ yanağında iri xalı olan bir gəlin vardı. Ə.Veliyev. [Qrzrn] sağ yanağındakı xal üzünə xüsusi bir gözəllik verirdi. Ə.Sadrq. □ Xal kimi
çox kiçik, bambalaca. Ay bir xal kimi uzaqlarda dolaşır. R.Rza. O kim-dir; Yüksəlir boşluqlarda; Görünür bir xal kimi. M.Seyidzade. Bu nədir, Göygöldə kəpə-nək uçur; Sonsuz mavilikdə ağ bir xal kimi. N.Xezri.
Cürbecür saplarla, rengle vurulan na-xrş. Xalının əlvan xalları. Gözəl xalları olan cecim.
Söylənir Şəkinin ipək malları; Quba xalçasının qara xalları. S.Vurğun. □ Xal vurmaq
naxrş salmaq. Səltənət bu şəkil-lərə vurduğu hər ilmək, hər xal üstündə əs-mişdi. Mir Celal.
Qumar kağrzrnrn, zerin ve s.-nin üs-tündeki nişanlardan her biri.
İdman yarrşlarrnda ve oyunlarrnda qiy-met qoyarken hesablama vahidi. Komanda gələn görüşləri yüksək səviyyədə keçirib, daha çox xal toplamağa çalışmışdır. // Umumiyyetle, say, miqdar bildirir. Bir xal artıq.
[Cebi:] Getdikcə bir xal azaldardım. S.S.Axundov. [Keremxan:] Bu iki xalı elə-belə qəsdən uduzdum. İ.Əfendiyev.
Musiqinin esas melodiyasr ile hema-heng olan yeni hisse, yeni cehet. Səsindəki məlahət və mahnının səmimi ahəngi [Xe-lilin] bəzən yanlış vurduğu xalları duymağa qoymurdu. M.Hüseyn. Musiqidən az-çox başı çıxan adam radioda, adını eşitməsə belə, çalanın Qurban olduğunu dərhal təyin edər. Onun özünə məxsus üslubu vardır. Onun vurduğu rənglər, xallar, nida və intonasiya-lar zəngin, incə və orijinaldır. İ.Əfendiyev.
0 Xal vurmaq
fikrini, sözünü üstüör-tülü şekilde eyhamla, işarelerle çatdrrmaq. [Hümmet] sözünü dəyişib zarafatyana bir xal vurdu. B.Bayramov.

XALA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Ananrn bacrsr. [Sultan bey:] Xalanın muzdu o olar ki, canı rahat olar. U.Hacrbeyov. Budaq xalasının danışığını maraqla dinləyir, gözünü ondan çəkmirdi. Ə.Veliyev.
Qoca ve ya yaşlr qadrna müraciet eder-ken, ya haqqrnda danrşarken hörmet ela-meti olaraq deyilir. Sürmə xala lap qol zo-runa Narıncı geyindirirdi. S.Rehman. Ehtiyat xala dəmiryoldan xeyli uzaq
. səfalı yaylaq şəhərində yaşayırdı. Mir Celal.
0 Xala xətrin qalmasın
könülsüz, ürek-siz, istemeden görülen iş ve ya deyilen söz haqqrnda. [Hemze:] [Seriyyeden] xala xətrin qalmasın, deyə soruşuruq, yoxsa ona kim qu-laq asır. C.Cabbarlr. [Vaqifin] arvadı Qızxa-nım sabahdan bircə dəfə onun yanına gəlib, xala xətrin qalmasın deyə ərinin halını soru-şub, yenə çəkilib getmişdi. çemenzeminli.

XALABACI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. mus. Azerbaycan oyun havalarrndan birinin adr. Bir qədər çalıb-oxuyandan sonra mütrüb kəmərçin [qadrn tumanr] geyib, başına bir kəlağayı salıb xala-bacı oynardı. H.Sarabski.

XALACAN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Xalaya nevazişle müraciet. Xalacan, bir bizə gəlsənə!
[Yunus xala-srna:] Bu nədir, xalacan, bircə baxsana! Ə.Memmedxanlr. // Yaşlr qadrna mehriban-lrqla, nevazişle müraciet. Xalacan, bir az su verin, içim.

XALACIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax xalacan. [Cefer:] Xala-cıq, bu çox bahadır, qarpıza beş şahı vermək student cibinə yaraşmaz. çemenzeminli.