Multilingual Turkish Dictionary Azerbaijani Explanatory Dictionary

XALI-XALÇA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. top. Xalr ve xalçalardan ibaret döşenek. Otağa xalı-xalça döşəmək.

XALIYANI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax kənarə
cü menada.

XALİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [ər.]
Boş, adamsrz, tenha. O qədər çıxmadın, gördü aqibət; Sən gəzən yerləri xali gözlərim. Q.Zakir. [Murad] sa-kit, indiki insanlardan tamamilə xali bir yer arayırdı. S.Hüseyn. Aslan xali küçədə çox gözləmədi. M.Hüseyn.
Sahibsiz, yiyesiz, tutulmamrş, boş. [Qoca:] Yazasan qonşumuzdakı xali yerdən bir az kəsib bizə versinlər. Ə.Haqverdiyev. [Hacrkerim] gündən-günə böyüməkdə və zənginləşməkdə olan şəhərin ən gurultulu küçələrində ucuz qiymətə evlər və xali yerlər aldı. A.Şaiq. O zaman ayrılanda nə təhər oldusa, Durmuş xali yer yiyəsi oldu. Mir Celal. □
..xali qalmaq
xebersiz olmaq, xeberi olmamaq. Mədəniyyətdən xali qalıb.
.Heyfa ki o Cavanşir elm və mərifətdən xali qalıbdır. F.Köçerli. Xali olmaq
boş olmaq, tutulmamaq. Xali ol-mamaq
uzaq olmamaq, canr qurtarma-maq. [Vezir:] Hər vaxt ki mən bu xaraba olmuş otağa gəlləm, heç bir xətadan xali olmanam. M.F.Axundzade.
0 Meydan xali qaldı
meydan boş qaldr, hamr yox olub getdi. [Kerbelayr Receb:] De-
dim Zinət xanım, Balaqardaş və Rzaqulu na-münasib cavanlar idi, hər ikisi badi-fənaya getdilər, meydan qaldı xali. N.Vezirov.

XALİQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Xelq eden, yaradan (Allahrn adlarrndan biri). Yaxşılıq et, at dəryaya, balıq bilməsə də, xaliq bilər. (Ata. sözü). Ol gün ki sənə xaliq edər lütf bir övlad; Olsun ürəyin şad. M.Ə.Sabir. [Molla Qurban Ferruxa:] Bir olan xaliq səni və bütün külfətini yerin-göyün bəlasından hifz eləsin. Ə.Veliyev.

XALİS : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [fars.]
Heç bir qatrşrğr ol-mayan, saxta olmayan; saf, temiz. Xalis gümüş. Xalis yun. Xalis spirt.
[Hacr Qara:] Əgər nəqd pulunuz yox isə, mən yağ ilə sövda edərəm, bəşərti ki xalis inək yağı ola. M.F.Axundzade. [Hurizad] xalis xına tapmadığı üçün başını "türkəsayaq" dava-larla boyar(dı). çemenzeminli. [Oğlan:] Biz bu daş-qaşı xalis qızıla satırıq, bəy! S.Rehimov. // Düzgün, temiz. [Oğlan] gülə-gülə və oranın yerli şivəsinə uyğun, xalis və təmiz bir Azərbaycan dilində mənə cavab verdi. M.Rzaquluzade.
Əsil, heqiqi.
.[Mirze] başının tüklərini
pırtlaşdırıb özünə bir laübalı sifət verib
aynaya baxdı və dedi:
Afərin, Səfər, indi
xalis şairsən! Ə.Haqverdiyev.
məc. Mesum, ismetli, bakir, temiz.
Qardaşlar qızı yuxarı çəkib gördülər ki, bu
qız deyil, xalis mələkdir. (Nağrl).
məc. Semimi, doğru, saf. Qızxanım xala
dəxi səbəti boşaldıb verdi və üzünü qibləyə,
əllərini göyə tutub, xalis ürəklə onlara dua
etdi. "Mekteb".

XALİSLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Qatrşrqsrzlrq, saflrq, temiz-lik; xalis şeyin halr, keyfiyyeti.

XALQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
ölkenin, dövletin sakinleri, ehalisi. Azərbaycan xalqı.
Əsl qəhrəman-dır; Əsl şair ki; ömrü də xalqının ömrüylə birdir. N.Xezri.
Millet. Qəm-kədər ordusunun bayra-ğını parçaladım; Xalqımın ömrünə öz öm-rümü candan caladım. S.Rüstem. Alnındakı qırışlar adicə qırış deyil; öz xalqının keçdiyi iztirab yollarıdır! B.Vahabzade.
Eyni yerde yaşayan adamlar, camaat. Dağ xalqı. Aran xalqı. Köçəri xalq.
Indi Əşrəf
. ailə xalqı üçün daha qiymətli idi. A.Şaiq. [Turxan bey Beypolada:] çingiz bəy Dağıstan xalqına qarşı başqa hörmət, başqa bir məhəbbət bəslər. H.Cavid. [Yazgül Şeydaya:] Gərək bu ilin məhsulu haqqında Göytəpə xalqının rəyini biləm! Ə.Memmedxanlr. // Umumiyyetle, camaat, kütle, el, adamlar. Vaqiflə Mirzə Əliməm-məd xalqa təzim edə-edə yuxarı başa keçib, göstərilən yerdə əyləşdilər. çemenzeminli.
ölkenin (istismarçr dövletlerde) esas, emekçi kütlesi. Zəhmətkeş xalq. Xalqın mənafeyi uğrunda mübarizə aparmaq.
Xalqa, ölkeye aid olan, xalqa, ölkeye mensub olan. Xalq gəliri. Xalq sərvəti. [İm-ran kişi:]
.Xalq malına kəc baxanın göz-lərindən qan damar. M.Hüseyn. // Xalqla bağlr olan, xalq terefinden yaradrlmrş, xalqrn dünyagörüşü, ruhu ile srx bağlr olan. Xalq ədəbiyyatı. Xalq yaradıcılığı. Xalq sənəti.
[Usta] Azərbaycan xalq mahnı-larını çox sevirdi. M.Hüseyn. Qəhrəman dəryazçı ilə görüşüb aralandı və xalq hakimiyyətinin müdrik mənasını təqdir etdi. S.Rehimov. [Selimin] yadına adicə bir xalq lətifəsi haradansa gəlib düşmüşdü. B.Bayra-mov. // Bezi idarelerin ve vezifeli şexs ad-larrnrn terkibinde işlenir. Xalq məhkəməsi. Xalq elçisi. Xalq komissarlığı. // Hökumet terefinden elm, incesenet ve s. sahesinde böyük xidmet ve fealiyyete göre verilen fexri adlarrn terkibinde işlenir. Xalq artisti. Respublikanın xalq rəssamı.

XALQÇI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. tar. Xalqçrlrq terefdarr.

XALQÇILIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. tar. XIX esrin ikinci ya-rrsrnda Rusiyada xrrda burjua ziyalrlarrnrn, kendli icmasrnr idealize ve fehle sinfinin rehberlik rolunu inkar eden ictimai-siyasi herekatr.

XALQŞUNAS : Azerbaijani Explanatory Dictionary

köhn. bax etnoqraf.

XALQŞUNASLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

köhn. bax etnoqrafiya.

XALLAMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Xallamaq"dan f.is.

XALLAMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f. Xal qoymaq. Uzünü xal-lamaq.

XALLANMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Xallanmaq"dan f.is.

XALLANMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

məch.
Xal qoyulmaq.
Xal-xal olmaq, xallar emele gelmek. Istidən üzü xallandı.

XALLI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif.
Uzünde xalr olan. Iki övlad anası, xallı
. xanım vaxtilə demişdi ki, siz Cəmilə xanım, bizim sənətkarı dərk edin. S.Rehimov. Nərminə göyçək idi. Qara xallı, girdə çəhrayı sifətindən təbəssüm əskik olmazdı. B.Bayramov.
Bezi zooloji adlarrn terkib hissesi. Xal-lı böcək. Xallı pələng.
Gah xışıldardı xallı, parlaq ilan; O qara daşların arasından. A.Sehhet. Burada çiçək-çiçəyə qarışır, bö-cəklər burunlarını göstərir, ağlı-qırmızılı, xallı kəpənəklər uçuşurdular. S.Rehimov.

XALLICA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. oxş. İnce xallarr olan, xallr, xal-xal. Qaraca qız [pişiye] yaxınlaşıb gördü ki, xallıca gözəl bir pişik balasıdır. S.S.Axundov.

XALLILIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Uzünde çoxlu xal olma.

XALSEDÖN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[yun.] Kvars növünden mi-neral. Nazik laylı xalsedon əqiq adlanır.

XALTA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Heyvanlarrn (esasen itin) boy-nuna keçirilen qayrş; boyun halqasr. Axırda ayı dartınıb xaltanı başından çıxartdı və ildı-rım kimi özünü Yusifin üstünə atdı. S.S.Axun-dov. Atı qolbənd eləyən Sarı Imaməli xaldar tulanın xaltasından bərk-bərk yapışmışdı. S.Rehimov.
0 Başına (boynuna) xalta salmaq (ke-çirmək)
1) özüne tabe etmek, öz itaeti altrna almaq. Keçirdik öz əlimizlə; Boynu-muzu biz xaltaya; Sap olmadıq bir baltaya. B.Vahabzade; 2) tez, vaxtrndan evvel evlenen adama zarafatla söylenen ifade. Nə tez başına xalta saldın?
[Xelil Pervize:] Hamı sənin kimi başına vaxtsız xalta salmaz ki... çemenzeminli.

XALTALAMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Xaltalamaq"dan f.is.

XALTALAMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f.
Boynuna xalta ke-
çirmek. Itin boynunu xaltalamaq.
məc. özüne tabe etmek, öz itaetinde saxlamaq. [Nurcahan:] Mən də Nurca-hanam, sənin kimiləri çox xaltalamışam, ay it! N.Vezirov.

XALTALI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Boynunda xalta olan. Xaltalı it.

XALTURA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[rus.]
Əsas, adi qazancdan başqa asan ve eyri yolla elde edilen elave qazanc. Xaltura ilə məşğul olmaq. □ Xal-tura etmək
xaltura ile pul qazanmaq.
Başdansovma, atüstü, yarrtmaz görülmüş iş. Oxuyan hazırlıqsız oxuyur, çox vaxt səsini tarla uzlaşdıra bilmir, xaric oxuyur, yaxud ça-şır, ümumiyyətlə, xaltura əmələ gəlir. U.Hacr-beyov.

XALTURAÇI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Başdansovma, atüstü iş gören, xaltura eden adam.
Xaltura yolu ile pul qazanan adam.