Multilingual Turkish Dictionary Azerbaijani Explanatory Dictionary

XANA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Xrrda dördbucaqlara bölün-müş bir şeyin qisimlerinden her biri; dama, kvadrat, göz, bölgü. Şahmat taxtasının xanaları.
[Davud] dəftər qoyub cızıqladı, xanalar ayırdı: "Sıra, nömrə, familiyası, aldığı şey, neçə dənə, imza". Mir Celal.
Bax hana
Qadınlardan kimisi yun darayır, ip əyirir, kimisi xana qurub kilim toxuyurdu. A.Şaiq.
.[Xeyrenise] istirahət və yuxusunu özünə haram edib lampa işı-ğında yun darayır, ip əyirir, xana toxuyur-du. S.Hüseyn.
Başqa isimlere qoşularaq mürekkeb isimler emele getirir; mes.: kitabxana, qira-etxana, hamamxana, camaşrrxana, duşxana ve s.

XANA-XANA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif.
Xanalardan ibaret, xana şeklinde; xanalr; dama-dama. Xana-xana dəftər.
Göz-göz, otaqlardan ibaret. Əzizim, xana-xana; Evləri xana-xana; Əlim bəndi-van olub; Zər baftalı yaxana. (Bayatr).

XANALI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Xanasr olan, xanalara bö-lünmüş, xana-xana. 64 xanalı dama taxtası.

XANÇOBANI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. İti oynanrlan Azerbay-can xalq reqsi ve bu reqsin havasr.

XANDOSTU : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. dan. Dayr, emi ve başqa qohumlarrn arvadlarrna hörmet üçün verilen ad. Xandostu, amandı, qoyma gəldi! Didarı yamandı, qoyma gəldi! M.Ə.Sabir. Anlar nə ata, nə ana, həmsayə bizim qız! Xandostu! Düşübdüryeni sövdayə bizim qız! Ə.Nezmi.

XANƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [fars.]
Ev, mesken.
.Rəşid Abxazlı yedəyində kəhər at dar və qorxulu cığırla dağ başına, öz xanəsinə tərəf dır-maşırdı. F.Köçerli. [Qurban Ferruxa:] Bir uşaq göndərib bu qəfil gülləni öz xanəmdə, əhli-əyalımın yanında da sinəmə vura bilərdin. Ə.Veliyev.
mus. bax takt. Musiqi əsərlərindəki ağır və yüngül səslərin ardıcıl və müntəzəm surətdə təkrar edilməsi musiqinin bərabər öl-çülü ayrı-ayrı taktlara (xanələrə) bölünmə-sini əmələ gətirir. Ə.Bedelbeyli.
.Sədəf bu dəfə də mülayim və mehriban bir səslə şagir-dinin səhvlərini göstərir, o istədiyi kimi çal-mayınca yeni xanəyə keçmirdi. M.Hüseyn.

XANƏDAN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [fars.]
Qohumluq, ya vereselik hüququna esasen taxtda ardrcrl suretde bir-birini evez eden hökmdarlar sülalesi. [Qetibe:] O ancaq məni məhv etdi, mənsə bütün Eldəniz xanədanını məhv edə-cəyəm. M.S.Ordubadi. [Qazr Turxan beye:] Atadan-babadan sizin namuslu, heysiyyətli bir xanədan olduğunuzu bütün vilayət bilir.. H.Cavid. Fərmanın həqşünas baxışı Mir Haşıma dikildi. Bu baxışı ilə o, sanki ağanın Qacar xanədanına və səltənət məqaminə etdiyi bu yaxşılığın hədər yerə getməyəcə-yini anlatmaq istəyirdi. P.Makulu.
məc. Bir yerde yaşayan böyük aile, nesil; xaniman. [Pericahan xanrm:] Xanə-danımızda ən müti, ən fədakar sayılan Hadi lələ də yox olmuşdur. S.S.Axundov. Artıq bu xanədanın dağılacağını bildirən zəlzələnin əlamətləri hiss edilməkdədir. M.İbrahimov.

XANƏDANLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. tar. Böyük bir süla-leye mensubiyyet.

XANƏGAH : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [fars.] Bir şeyx ve ya mür-şidin reyaseti altrnda olan dervişlerin yaşa¬drqlarr ve ibadet etdikleri yer; tekye, iba-detgah.

XANƏXƏRAB : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [fars.] klas. Bedbext, zavallr, yazrq, evi yrxrlmrş (adeten teessüf, merhemet meqamrnda işlenir). Düşdü əlimə bir gecə bir şişə şərab; Gətdim evə, sübh içim məni-xanəxərab. S.Ə.Şirvani. Ər deyil, şair imiş xanəxərab; Fikri yazmaq, oxumaq, şüğlü kitab. M.Ə.Sabir. Bu xanəxərab [arvad] neçə yaşındadır məyər? N.Vezirov. □ Xanəxə-rab etmək
bedbext etmek, evini yrxmaq. Yox, yox, başına dönüm, a molla, məni xanəxərab edərsən. C.Memmedquluzade.

XANƏNDƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [fars.] Toylarda, meclis-lerde, konsertlerde ve s.-de oxuyan peşekar müğenni. Bir tərəfdə tarzən və xanəndə oturub, musiqi çalınır. U.Hacrbeyov. Qızı-şan xanəndə qavalını hərləyir, tarçı tarını kökləyir, kamançaçı simləri düzəldir, nəğmə-ney səsi göy qayalardan əks-səda verirdi. S.Rehimov.
.Qarabağşikəstəsi deyən cavan xanəndənin mahnısı dəniz üzərindən yüksələ-rək, ta uzaqlara qədər işləyirdi. M.Hüseyn.

XANƏNDƏLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Xanende seneti, mü-ğennilik. Musiqi məktəbinin xanəndəlik sinfi.
Xanəndəliyin hörməti var, yaxşı sənətdir; Xalqa, səni bil, sevdirən ancaq bu cəhətdir. Ə.Vahid. □ Xanəndəlik eləmək
bir peşe kimi toylarda, meclislerde, konsertlerde ve s.-de oxumaq, müğennilik etmek. Məşhur mərhum xanəndə Hacı Hüsü də Məkkədən gələndən sonra əlinə qaval alıb xanəndəlik eyləyirdi. Ə.Haqverdiyev.

XANƏNİŞİN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [fars.] Evden bayrra çrxmayan, gününü evde keçiren, daim evde olan, adamlar arasrna çrxmayan. Xanənişin adam. □ Xanənişin etmək
birine ceza olaraq evden kenara çrxmağa, cemiyyete qarrşmağa icaze vermemek, yaxud her hansr bir sebebe göre camaat arasrna, evden bayrra çrxa bilmemesine sebeb olmaq. [Qetibe xatun Seba xanrma:] [Qrzrl Arslan] qazıları, ruhaniləri, əyanları və vəzirləri həbsə alır, sürgünə göndərir, xəlifə tərəfindən təsdiq edilən padşahı xanənişin edir(di). M.S.Ordubadi. Xanənişin olmaq
her hansr bir sebebe göre gününü evde keçir-mek, evden bayrra çrxa bilmemek, xarici alemle elaqeni kesmek. [Gülsümün] atası
da o qədər qocaldı ki, daha gözləri qüvvət-dən düşüb, başmaq tikməyə qadir olmayıb xanənişin oldu. Ə.Haqverdiyev. Xanənişin olmuş (f.sif.) Molla Qasım bir dəfə bir yı-ğıncağa getmişdi. S.S.Axundov.

XANGƏLDİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. dan. Uzun intizardan sonra gelib çrxan adam haqqrnda zarafatla deyilen söz. Sənin gəlməyin lap xangəldiyə döndü.

XANI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

XANIBALIĞI is. zool. Şirin sularda yaşayan qara zolaqlr, qrrmrzrya çalar alt üzgecli balrq.

XANIKİMİLƏR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. zool. Xanr tipli ba-lrqlar sinfi.

XANIM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Hörmet ve şeref üçün qa-drnlara verilen ad; beyim. [Murad:] Ah, xa-nım, bir sənsən mənim pənahım; Mən qərib kimsəyəm, yox bir günahım. H.Cavid. Dəli-lər, xanımlar Koroğludan çox nigaran idilər. "Koroğlu". çərşənbə günündə çeşmə başında; Gözüm bir alagöz xanıma düşdü. Aşrq Əlesger. // Tanrş olmayan qadrna hör-metle müraciet. Xanım, məni dinləyin. // Hörmet üçün qadrn adlarrna elave edilir. Nizami, Məhsəti xanıma ürək və təsəlli ver-mək üçün uzun-uzadı danışdı. M.S.Ordu-badi. Ağa Murad bəyin Reyhan xanımla rəftarı
. get-gedə sərtləşirdi. T.Ş.Simurq. [Şeyda Kengerli:] Davamlı olun, Sənubər xanım, lazımlı fikri həyata keçirmək çətin olduğu kimi, həm də şərəflidir. B.Bayra-mov. // Qadrnlrğrn bütün gözel sifetlerini özünde cemleşdiren qadrn haqqrnda; alice-nab, necib. çox xanım adamdır (bu menada xanrm-xatrn şeklinde de işlenir).
Qadrn, arvad, zövce. Yoldaşım öz xa-nımı ilə gəlmişdi.
Bu vaxt evin xanımı uzun, yekə məcməyidə buğlanan plovu gətirib, stolun üstünə qoydu. M.Hüseyn.
Bezi mürekkeb qadrn adlarrnrn ikinci terkib hissesi; mes.: Minaxanrm, Beyim-xanrm, Balacaxanrm, Xrrdaxanrm ve s.

XANIMBÖCƏYİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zool. bax uçağan

XANIMCAN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. köhn. Qadrna hörmet ve nevazişle müraciet. [Qurban:] Xanımcan, bağışla, sənə ağır gəlməsin, bu dünyadır, elə də olar, belə də. İ.Musabeyov.

XANIMƏLİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. bot. İriyarpaqlr, gözel etirli bir çiçek ve bu çiçeyin kolu.

XANIM-XATIN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax xanım
ci mena-da. [Xelil:] Gəncədə elə sizin kimi xanım-xatın bir doktor vardı. S.Rehman.

XANIMLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Xanrm olma, xanrm kimi yaşama, hörmetde olma. Xanımlıq eləmək.
[çepel:] Bəxtəvər qurulu evə gedir, açıq qa-pıya xanımlığa gedir. Mir Celal.
Qadrnlrq. [Qadrnrn] ağıllı baxışı, dol-ğun sinəsi, həlim və təranəli səsi
bütün hə-rəkəti xanımlıq haqqına haiz olduğunu bil-dirirdi. çemenzeminli.
məc. Alicenablrq, ağayanalrq, neciblik [Sekinenin] oturuşunda, hərəkətində və üz-gözündə bir xanımlıq, nəcib bir əxlaqın və mənəviyyatın gözəlliyi duyulurdu. M.İbra-himov.

XANIMOTU : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. bot. Yarpaqlarrnda ve kö-künde atropin olan çoxillik ot bitkisi. Xa-nımotu çoxillik ot bitkisidir, hündürlüyü
2 m-ə çatan bir neçə düz gövdəyə malikdir.
R.Əliyev.

XANIMSALLANDI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ot. bax ərikgülü.

XANIMSALLANDI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. köhn. Parlaq ipek
saplardan toxunmuş bahalr parça. Keçmişdə xanımlar toylara xanımsallandı geyinərdilər.