Multilingual Turkish Dictionary Azerbaijani Explanatory Dictionary

XARİC : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Bayrr, drşarr; bayrr te-ref (daxil eksi). Binanın xarici. Bu evin xa-rici daxilindən gözəldir.
Sonra birdən o, xaricdən gələn səslərə qulaq asmağa baş-layır. S.Rehman. □ Xaric etmək
qov-maq, kenar etmek, çrxarmaq. [Ferhad Mirze Sadrğa:] Baba, tez məni [saraydan] xaric edin. C.Cabbarlr. Yoldaşlarından birini bıçaqlayıb yaralamağının üstündə Əmiras-lanı məktəbdən xaric etdilər. S.S.Axundov. Xaric olmaq
kenar olmaq, çrxmaq. [Qrzrl Arslan:] Bu məktubu alandan bir həftəyə qədər öz qoşununu padşaha təslim verib islam məmləkətlərindən xaric olmalısınız!
M.S.Ordubadi.
Xarici ölke, memleket. Xaricdən gələn mallar. Xaricdə yaşamaq.
Günlər keçir, xa-ricdən qəsəbəyə kimsə gəlməyirdi. H.Nezerli.
Musiqide: mövcud ölçü ve ahengden kenara çrxma, yanlrş çalma, ya oxuma. Xa-ric vurub zil pozuldu; Indi bəmdən oxu, bül-bül. N.Kesemenli.
◊ Xaric dəftəri dəft.
idareden çrxan mek-tublarr, teliqeleri qeyd etmek üçün defter.

XARİCİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [ər.]
Xarice aid, zahiri (daxili ziddi). Xarici əlamət.
Mahmuda xarici görünüşünə görə paxıllıq edənlər də olurdu. S.Veliyev. // Bir şeyin xaricinde, xaric terefinde olan. Xarici tərəf. Xarici mühit.
Qəhrəman o qəbil insanlardan idi ki,
. xarici aləmdə heç bir şey görməz və eşitməzdi. M.İbrahimov. Elə bil bu saat bütün xarici aləm yalnız sədrdən asılı idi. İ.Əfendiyev.
Xarici dövletle olan münasibetlere aid (daxili ziddi). Xarici siyasət. Xarici vəziy-yət. Xarici ticarət. // Hemin dövletin hü-dudlarr xaricinde olan. Daxili və xarici qiy-mətlər. Xarici bazar. Xarici düşmənlər. // Xarici ölkeden gelmiş ve ya getirilmiş. Xarici qonaqlar. Xarici mal. // Başqa döv-lete, başqa ölkeye mensub olan, aid olan. Xarici təbəələr. Xarici valyuta. Xarici dil-lər. // Is. mənasında. Əcnebi, xarici ölke tebeesi. Bakı neft yataqları xariciləri özünə çəkirdi. M.İbrahimov. // is. köhn. İslam ale-minde qeyri-müselmanlara verilen ad; ec-nebi. [Hacr:] Hayıf olsun ki, siz də xaricilərə qoşulub məni yerdən götürməyə çalışırsınız. M.S.Ordubadi. Hacı Əliqulu, doğrudur, bir xarici ilə əl-ələ görüşəndə gəlib evdə əlini sabunla təmizlərdi. Qantemir. Xaricilər qa-bağa düşdü tamam; Nə yaman günlərə qaldı islam. A.Sehhet.

XARİCİYYƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Xarici işler nazirli-yinin köhne adr. Osmanlının xariciyyə və-ziri gəlib sultana ərz edəndə ki, sultan sağ olsun, Yevropa hökumətləri Kriti hazırlaşır-lar versinlər yunan padşahına, Sultan Əbdül-həmidyunanlı hərəminiyanına çağırıb deyir:
.. Istambula yazaram, "Molla Nəsrəddin"i Osmanlı torpağına qoymasınlar. "Hophop-name".

XARİQƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
İnsanda heyranlrq do-ğuran şey, hadise; möcüze. b ax xariqüladə.
məc. Adama xariqe kimi görünen, xa-riqe sayrla bilen şey, qeyri-adi, görünme-miş şey. Insanın zəkası xariqələr yaradır.
[Necmeddin] Böyük şairin [Nizaminin] bu qədər qilu-qal içərisində keçən günləri sakit bir həyatın qucağında xariqələr, mö-cüzələr dolu şeirlər yaratmağa sərf oluna-caqdır. M.S.Ordubadi.

XARİQƏLİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Xariqülade, xariqelerle dolu, ecazkar, möcüzeli, görünmemiş. Burada xariqəli bir şey yoxdur.

XARİQÜLADƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [ər.]
Qeyri-adi, qeyri-tebii, bu vaxta qeder misli gö-rünmemiş, tebiet xaricinde olan. Xari-qüladə qüvvələr. Xariqüladə hadisələr. Xariqüladə qəhrəmanlıq.
Adi qaydadan xaric, qeyri-adi, fövqe-lade. Boşanmaq təklifi [Mehriban] üçün xariqüladə bir şey idi. S.Hüseyn. Amma Saday yoldaşlarına ürək-dirək verəndə, elə xariqüladə bir qüdrət sahibi olduğunu bilməzdi. M.Hüseyn. Mahmud Sərdarın dediyinə inanmırmış kimi, bir an quruyub qaldı. O, xariqüladə bir qüdrətə malik zənn etdiyi bu adamın vurula biləcəyinə heç cür inanmazdı. P.Makulu.

XARİQÜLADƏLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Qeyri-adilik, föv-
qeltebiilik, fövqeladelik; ecazkarlrq. Hadi-sənin xariqüladəliyi.

XARLAMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Xarlamaq"dan f.is.

XARLAMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f. Berkimek (qar, ergin şeker haqqrnda). [Qrrmrzr qan lekeleri] xarlamış qar üzərində nar dənələri kimi qızarır, sağda-solda bir ovuc mərcan kimi göyümtül rəngə çalan qar üzərinə səpələ-nirdilər. Ə.Memmedxanlr. Hava açılır, dağlarda yumşalıb xarlayan qar əriyir, dərələr səslənir, Xaçının qıjıltısı hər saat güclənirdi. B.Bayramov.

XARLANDIRMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Xarlandrrmaq"dan f.is.

XARLANDIRMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f. Şekere döndermek, şekerlendirmek.

XARLANMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Xarlanmaq"dan f.is.

XARLANMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f. Şekere dönmek, şeker-lenmek. Bal xarlanıb. Mürəbbə qalıb xar-lanıb.

XARLANMIŞ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f.sif. Şekere dönmüş, şekeri artmrş, şekerden berkimiş. Xarlanmış bal.

XARRAT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Ağac ve taxtadan müxtelif şeyler qayrran usta; doğramaçr. Bir yanda xarratlar taxta yonub rəndələyir, qapı-pən-cərənin çərçivəsini yerinə salır, döşəməni düzəldirdilər. M.İbrahimov. Xarratlar taxta-şalban işlərini qurtarmış, çilingərlər də me-xanizmlərin əgər-əskiyini düzəldib qaydaya salırdılar. M.Hüseyn.

XARRATXANA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Xarrat emalatxanasr.

XARRATLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Xarrat seneti, peşesi. [Nizami:] Təbibə ehtiyacı çox olan məmlə-kətlərdə insanın təbibliyə olan marağı hər şeydən artıqdır. Elə də dəmirçilik, xarratlıq, dərzilik və başmaqçılıqdır. M.S.Ordubadi.

XART : Azerbaijani Explanatory Dictionary

təql. Berk, kövrek bir şeyi dişle doğ-radrqda, ya kesdikde çrxan ses.

XARTAXART : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf Xartrldadaraq, xartrltr
ile. Bərk almanı xartaxart yemək. Qəndi xar-taxart çeynəmək.

XARTILDATMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Xartrldatmaq"dan f.is.

XARTILDATMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f. Xartrltr ile srndrrrb
yemek. ömər xan sözünü bitirərək qabdan bir qazmaq götürüb, sağlam dişlərlə xartıl-datmağa başladı. çemerrzeminli.

XARTHAXART : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax xartaxart. [Qendi]
. ağzıma salıb bir qədər sorduqdan sonra dilimin ucu ilə dişlərimin altına ötürüb xarthaxart yeyərdim. Qantemir. [Tapdrq] hər dəfə çay içəndə bir yekə tikə qənd ağzı-na qoyur və xarthaxart yeyirdi. Ə.Veliyev.

XÄRTİYA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [yun.]
Qedim elyazmasr (papirus ve perqamentde).
İctimai-siyasi sened.

XARTUT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. İri qara tut. Tut cinsinin Azər-baycanda əsas üç növü bitir: ağtut, xartut və qırmızı tut və ya çəkil. M.Qasrmov. [Bay-ram kişi:] Bunlardan başqa, iydə, innab, qaratut, xartut da buralarda çox yaxşı olur. M.Rzaquluzade.

XAS : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [ər.]
Yalnrz bir adama ve ya şeye mexsus olan, onun üçün seciyyevi olan, yalnrz bir adamda ve ya şeyde olan. Balaca Azad təbiətinə xas bir hay-küylə kənarda oynayır. M.İbrahimov. Güləsər

yeniyetmə kənd qızlarına xas olan bir qəmzə ilə boynunu bükdü və dinməz-söyləməz çar-daqdan endi. İ.Şrxlr.
Saf, xalis, qatrşrqsrz, temiz. Xas polad.
Tən köynəyi xas qırmızı; Gülgəzli xaradan yaxşı. (Qoşma).
tar. Hökmdarrn şexsen özüne mexsus olan. Xas əsgər.
[Şah eşxasa:] Sizi bir əmrdən ötrü məsləhətə çağırmışam, gərək haman xüsusda bir tədbir göstərəsiniz. çünki bu məclisi-xasdır, ona binaən mənim tərəfimdən icazət olunur ki, oturasınız. M.F.Axundzade. Toğrulun məktubunu apa-ranlardan birisi onun xüsusi katibi Əbül-qədir, ikincisi xas qulamlardan Cəmad, üçüncüsü isə Mülhimdir. M.S.Ordubadi.
köhn. klas. Əsil, necabetli, esilli, esil-nesebli; eyan, kübar.