Multilingual Turkish Dictionary

Azerbaijani Explanatory Dictionary

Azerbaijani Explanatory Dictionary
XATUN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax xatın. Itirilən gənclik üçün artıq həsəd və qısqanclıq xanla xatunu qəribə bir təbə salırdı. S.Rehimov. // bax xanım
cü menada. Atabəy verdiyi əmr üzərinə Qətibə xatun məcburi olaraq Köşk-baği-müəzzəmdə düşüb qalmışdı. M.S.Ordu-badi. Bütün xalqın gözü Girdmanın anası Cavahir xatuna zilləndi. M.Hüseyn.

XAVƏRAN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [fars.] Klassik Şerq mu-ğamlarrndan birinin adr.

XAY : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Denizde, gölde, çayda tam sakit-lik, sakit hava, küleksizlik. Hava xoş, dəniz xay, əncir-üzüm bol; Dənizdə oğlanlar, qız-lar çimirlər. R.Rza. // Sif. menasrnda. Əsəb-ləri sığallayır bu xoş hava, bu xay hava; Gözəlliklər ağuşunda nəfəs alır bu yurd-yuva. S.Rüstem. Suyun xay səthində cənub günəşinin yandırıcı şüaları göz qamaşdı-rırdı. Ə.Əbülhesen.

XAYA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [fars.] anat. Erkeklik vezile-rinin yerleşdiyi kisecik. // Erkeklik vezileri.

XAYIR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax xeyr
ci menada. [Selma:] Neçin o indi olsun böylə qafil? Xayır, xayır, oğlum vəfasız deyil. H.Cavid. Xayır! Məhəb-bətin gözü kor olur; Onda nə ehtiyat, nə imtahan var! S.Vurğun.

XE : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"X" herfinin ve bu herfle işare olunan samitin adr.

XEYİR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Fayda, menfeet. Bağın, əkinin xeyrini bəylər görəcəkmiş; Toxm ək-məyə dehqanları neylərdin, ilahi?! M.Ə.Sabir. Atalar, babalar əkiblər, tər töküb becərib-lər, xeyrini biz görürük. Mir Celal. □ Xeyir dəymək (gəlmək)
faydasr olmaq, xeyri olmaq. Axı, düzünü bilsəm, bundan mənə xeyir gələr ki, ziyan gəlməz. M.Hüseyn. [Qoş-qar:] Soyuqqanlı fikir mübadiləsi olmayan yerdə heç vaxt ümumi işə xeyir dəyməz, yoldaş Əmirli. İ.Hüseynov. Xeyir eləmək
bax xeyir görmək. Eşqin məni gündən-günə qeyr elər; Səni sevən, əlbəttə ki, xeyr elər. M.V.Vidadi. Xeyir gətirməmək
heç bir xeyri olmamaq, ziyan vermek, zereri olmaq. [Rehim xan Sitareye:] Dilin çox itidir. Hər halda ziyandan başqa sənə bir xeyir gətirməz. C.Cabbarlr. Xeyir görmək
menfeet götürmek, xeyri olmaq, fayda-lanmaq. [Hacr Əhmed Almaza:] Biz dedik ki, biz də rahat qalaq, sən də bu kənddən xeyir görəsən. C.Cabbarlr. [Perinin eri:] Qızı nə qədər tez ərə versən, bir o qədər xeyir görərsən, canın rahat olar. Ə.Veliyev. Xeyir vermək
menfeet vermek, fayda vermek. [Qurban:] Molla, mənə bir məktub yaz. Bilirsən ki, hər il sənə nə qədər xeyir verirəm. A.Şaiq. Biz hələ bundan sonra ça-lışıb insanlara xeyir verə bilərik. M.Hüseyn. Xeyri qalmamaq
daha heç bir faydasr olmamaq, artrq işe yaramamaq, işlenmez, yararsrz hala gelmek. Xeyri yox
artrq işe yaramrr, faydasrzdrr. Sığallı, səksəkəli, sətirləri ləkəli; yüz eyhamlı, kölgəli; tənqi-din həm şairə, həm də onu yazana; vallah, bir xeyri yoxdur. R.Rza. Oz xeyrini güd-mək
ancaq öz menafeyi üçün çalrşmaq. Dövlətlilər ancaq öz xeyirlərini güdürdülər. Ə.Sadrq. // Qazanc, fayda. [Hacr Qara:]
..Yüz manat xeyir hardan yetişəcək? Bu xeyri yetirən kimdir? M.F.Axundzade.
Yaxşrlrq, yaxşr iş. □ Xeyir iş görmək
- yaxşrlrq elemek. ◊ Xeyir xəbər
xoş xeber, ürekaçan
xeber, yaxşr xeber, sevindirici xeber. [Hacr Kamyab:] çox mübarək və böyük səadətdir. Bu saat gedim bu xeyir xəbəri qızın anasına da yetirim. Mürəxxəs olum. Ə.Haqverdiyev. Xeyir iş
1) evlenme, nikah, toy, nişan, düyün. [Əfife:] Zəhmət haqqı olmasa da, mən bu vəzifəni bitirə bilərəm. Madam ki, xanımın xeyir işi vardır, haman xeyir işdə iştirak etmək lazımdır. M.S.Ordubadi; 2) fay-dalr, sevindirici. Bir kəndin ki koxası Mür-şüd ola, heç olar ki, orada xeyir iş ola? (Ata. sözü). Qəzetləri də bir-birinə vurdum, heç bir yerdə Sultan tərəfindən bir xeyir iş baş verdiyini görmədim. C.Memmedqu-luzade. Xeyir ola? Xeyir olsun? Xeyir xəbər ola?
heyret, maraq, teeccüb meqa-mrnda işlenen sual ifadesi. [Asya:]
.Görə-sən bu bizə nəyə gəlir, xeyir xəbər ola?.. ü.Hacrbeyov. Usta Zeynal xəbər aldı:
A mirzə, gözümə bikef dəyirsən, nə olub, xeyir ola? Ə.Haqverdiyev. Xeyrini görəsən!
yeni alrnan, elde edilen şey haqqrnda xoş arzu bildirir (bezen istehza yolu ile deyilir). Xeyrini görmək
istifade etmek, fayda-lanmaq. Axşamın (sabahın) xeyir!
seher (axşam) görüşüb salamlaşdrqda işlenen ifade. Sabahınız xeyir, Səmirə xanım! M.Hüseyn. Allah xeyrə calasın! Allah xeyir versin!
xoş arzu, uğur arzusu bildiren ifade. [Cahan:] Nə deyirəm, Allah xeyir versin! ü.Hacrbeyov. [Meşedi Sefder:] Arvad, Allah xeyrə calasın, bu genə nə qırmızı kəsim-biçimdir? M.Əliyev. Başıma xeyir!
- teeccüb, heyret ifadesi. Boy, başıma xeyir, buna bax, buna; Elə bil borcluyam zalım oğluna. S.Vurğun.

XEYİR-BƏRƏKƏT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Yaşayrşda bolluq, firavanlrq, rifah; adamlara xeyir, fayda veren şeyler. Böyüksüz evdə xeyir-bərəkət olmaz. (Ata. sözü). [Gülüşgelin:] Indicə-indicə evimizə xeyir-bərəkət gəlir. S.Rehimov. Bəylik, göylük, səylik olan məc-lisdə; Qaç ki, orda xeyir-bərəkət olmaz. Aşrq Əlesger.
◊ Xeyir-bərəkətini qaçırmaq
qiymet-den salmaq, zerere salmaq. [Yaşlr kişi tacire:]
Sən mənim xeyir-bərəkətimi qaçıracaqsan, sən mənim halal malıma haram qatacaqsan...
deyərək, uzun-uzadı deyinərdi. S.Hüseyn.

XEYİR-DUA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Seadet, xoşbextlik, xoşgün, uğur dileyi.
.Qazı əvvəl başladı nə-sihəti və xeyir-duasını; sonra nəçərnik özü başlayıb bir xütabə oxudu.. C.Memmedqu-luzade. Qayınatası da gəlinin üzünə qarşı xeyir-dualar söyləyəcəkdir. R.Əfendiyev. Şəhid rütbəsinə qalxan cavanlar; Sinəsi hər zülmə qalxan cavanlar; Böyük Nəsiminin, ulu Babəkin; Xeyir-duasını aldı o gecə. B.Vahabzade. □ Xeyir-dua vermək (de-mək eləmək)
birine seadet, xoşbextlik arzulamaq, uğurlar dilemek. Usta Zeynal Mirzə Səfərin oğluna xeyir-dua verib, yaxşı yol ilə müvəffəqiyyət diləyib bir qızıl saat da peşkəş verdi. Ə.Haqverdiyev. Hüseynin anası xeyir-dua eləyə-eləyə oğlu ilə bəra-bər qapıdan çıxdı. S.Rehman.

XEYİR-DUAÇI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Bir yaxşrlrğa göre bi-rine uğur, xoşbextlik, seadet dileyen adam, minnetdar. Iyid istərəm ki, yayımı əyə; Bu şeşpərim ola, sinəmə döyə; Xeyir-duaçı ol-lam, düşərəm önə; Göndər, türkmanlardan xanlarım gəlsin! "Koroğlu".

XEYİRXAH : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [ər. xeyir ve fars. xah] Başqasmm ve hamrnrn yaxşrlrğrm isteyen, başqalarrna kömek eden, yaxşrlrğa çalrşan; qayğrkeş. Xeyirxah adam.
[Almaz Xanrm-naza:] Şərif çox yaxşı adam imiş, ana. Mən heç gözləməzdim. Işlək, çalışqan, xeyirxah. C.Cabbarlr. [Reşid:] Qurbanqulu həmişə xalqın xeyirxahı (is.) hesab olunardı. T.Ş.Simurq. [Müvekkil:] Siz xeyirxah adamsınız, yoldaş Qaradağlı, bəlkə məsələ qaldırasınız, bulağın üstündə Səməd Vurğu-nun heykəlini qoyalar. B.Bayramov.

XEYİRXAHCASINA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf Xeyirxahlrqla, xeyirxah adama yaraşan bir terzde. Xeyir-xahcasına kömək. Xeyirxahcasına münasibət.

XEYİRXAHLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Başqalarrna xeyirxah münasibet; yaxşrlrğa çalrşma; qayğrkeşlik, qeydkeşlik, yaxşrlrq, kömek. Bu sözü mən xeyirxahlıqdan ərz edirəm, qorxuram səni pul üstə o qədər əzələr ki, şişib dama dönə-sən, pul ilə zarafat olmaz, canım, gözüm!
N.Vezirov. [Xaver:] Bax, adam onun kimi olar. Uzü, gözləri, danışığı, hamısı xeyir-xahlıqla doludur. M.İbrahimov. Vidadi ədalət və xeyirxahlıq mücəssəməsi kimi hər yerdə, xüsusən Vaqifin çətinliyə düşdüyü yerlərdə, görünür, öz köməyini, hətta canını belə onun yolunda müzayiqə etmir. M.Arif. □ Xeyirxahlıq etmək (eləmək göstər-mək)
yaxşrlrq etmek, kömek göstermek, xeyre çalrşmaq. Tənbələ, əyriyə xeyirxahlıq etmək yaxşı işləyənin belindən basmaqdır. M.İbrahimov. [Aferin] adamlara həmişə xeyirxahlıq etməyi sevirdi. Q.İlkin.

XEYİRXƏBƏR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Xoş xeber, ürek-açan, şad xeber. Deyəsən, xeyirxəbərin var.
[Qadrn:] Sən də gərək Hafizdən bir fal açasan, görək qubernator xeyirxəbər gəti-rəcəkdimi? M.S.Ordubadi. // Xeyirxeber getiren. Telli xala bu xeyirxəbər qadının dodaqlarından öpmək istəyirdi. Mir Celal.
◊ Xeyirxəbər olasan! (olasınız!)
şad, xoş xeber getiren adama razrlrq, teşekkür ifadesi. [Fatmanise:] Ay oğul, sağsağan qı-rıldayır, çıx gör atan gələcəkdirmi? Degi-nən: sağsağan, sağsağan, xeyirxəbər ola-san. Oğlunun da oğlu olubdur, qızının da oğlu olubdur. Ə.Haqverdiyev. [Zeynal Leylaya:] Sizi xeyirxəbər olasınız, doktor! B.Bayramov.

XEYİRLƏŞMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Xeyirleşmek"den f.is.

XEYİRLƏŞMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f. Sövdeni, alver razr-
lrğrnr bir-birinin elini tutmaqla kesmek, bitirmek, sövdeleşmeni hell etmek.

XEYİRLİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Xeyir veren, xeyri olan; gelirli, qazanclr, elverişli. Xeyirli iş. Xeyirli sənət.
[Keçel:] Lotubaşı, sən qovunu ver, mən sənə bir xeyirli yer deyim. "Aşrq Qerib". Qonşum elə güman eləyib ki, dün-yada yazıçılıqdan asan, yazıçılıqdan xeyirli peşə yoxdur. S.Rüstem. // Faydalr, xeyirli, elverişli, xeyir veren. Xeyirli şərait. Xeyirli məsləhət. Ancaq məndən soruşsan, çətin olsa da, inan; Insan olmaq yaxşıdır, adi, xeyirli insan! R.Rza. // Cana, sehhete xeyri, faydasr olan. Badamlı çox xeyirli sudur. Xe-yirli dərman.
[Qaçay Sevince:] Son günlər yaman xeyirli sözlər danışırsan. Z.Xelil. // Bereketli, bol, xeyir-bereketli. Bütün ellər xeyirli; Varlı aranda qaldı; Vaz keçib dağdan-daşdan; Yer tutdu, yuva saldı.
Ə.Cavad.

XEYİRLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Yaxşrlrq, yaxşr iş, xeyir iş, xeyirliye olan iş (toy, bayram ve s.). Xe-yirliyə gəlmək. Xeyirliyə çalışmaq. Təzə evdə ilk süfrə xeyirliyə açılmışdı.
◊ Ağzını xeyirliyə açmaq
bax ağzını xeyrə açmaq ("ağız&#
"da). Xeyirliyə deyil!
neticesi yaxşr qurtarmayacaq iş, hereket ve s. haqqrnda. Belə adamın gecə vaxtı yu-xarı qalxması xeyirliyə deyildi. S.Veliyev.

XEYİRLİLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Xeyir verme; menfeet-lilik, gelirlilik, qazanclrlrq. Peşənin xeyir-liliyi. Işin xeyirliliyi. // Faydalrlrq, fayda ver-me qabiliyyeti; yaxşr tesir. Dərmanların xe-yirliliyi. Mədən sularının səhhətə xeyirliliyi.

XEYİRSİZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Heç kese xeyri, yaxşrlrğr toxunmayan, xeyir vermeyen. Xeyirsiz adam.
Mən hərdən oturub fikirləşirəm və bu əqidəyə gəlirəm ki, bizim çoxumuzu bəd-bəxt edən karsız, vecsiz və xeyirsiz qohum-larımızdır. Ə.Veliyev. Hamı arsız və xeyir-siz, gücü az; Amma xəncərlə bıçaq vurmağa saz. Şehriyar. // Faydasrz, faydasr, xeyri ol-mayan, neticesiz. Xeyirsiz iş. Xeyirsiz peşə.

XEYİRSİZLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Heç bir xeyir, fayda
vermeme, heç bir xeyri, faydasr olmama, faydasrzlrq, neticesizlik.

XEYİRSOYLƏMƏZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Ağzrnr pisliye
açan, ağzrna heç bir xeyir söz, xeyirxahlrq gelmeyen, nehs danrşan. Vardı bir xeyir-söyləməz nadan; Dilinə xeyir gəlməyib bir an. S.Ə.Şirvani.
E-e-e!
deyə, Əhməd qəzəblə qışqırdı,
belə də xeyirsöyləməz adam olar? M.Süleymanov.

XEYİR-ŞƏR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Toy ve ya yas, şadlrq ve ya keder olan yer ve bunlarla elaqedar işler, merasim. Xeyir-şərdə iştirak etmək. Xeyir-şər məclisində olmaq.
Yas-da, toyda, hamamda, məsciddə, müxtəsər "hər yanda aşdı, orada başdı", xeyir-şər Tükəzbansız keçməzdi. B.Talrblr. [Zeynal:] Hansı tacirin evində xeyir-şər olanda Nisə arvadı çağırmayıblar? Ə.Əbülhesen. [Müel-lim] tək uşaqlara savad öyrətməklə kifayət-lənmirdi, kəndin bütün xeyir-şər işlərinə də qarışırdı. S.Qedirzade.
◊ (Oz) xeyir-şərini bilmək (anlamaq qanmaq)
özüne neyin xeyirli ve neyin zererli olduğunu bilmek, başa düşmek, anlamaq, ona müvafiq de hereket etmek. çox da nadan deyiləm, anlamayım xeyrü şərim. S.Ə.Şirvani. Xeyrü şərin qan, oğlum! öz halına yan, oğlum! A.Sehhet. [Resul:] Vaxtında bu qoyun kimi camaat xeyir-şərini gözəlcə anlayacaq. Ə.Haqverdiyev. Xeyrə-şərə yarayan
hem xeyir işde, hem de yasda adamlara yaxrndan kömek eden. Bu adam xeyrə-şərə yarayan deyil,
"Şahsə-nəm xala" deyilən aralıq arvadı idi, xeyrə-şərə yarayan idi, hamının dərdi-dilinə yeti-şən (idi)... E.Sultanov. Xeyrə-şərə yara-mayan (yaramaz)
xeyirde-şerde iştirak etmeyen, başqalarrnrn derdine, qemine yetişmeyen, laqeyd, yararsrz, bacarrqsrz adam haqqrnda. Xeyrə-şərə yaramaz oğul.
Bikef Ibad xeyrə-şərə yaramayan, fərdi hə-yat sürən bir adamdı. çemenzeminli. [Rüs-tem Sekineye:] Axı adət var. Qaytararsan, dalınca min söz deyərlər. Adın qalar xeyrə-şərə yaramaz. M.İbrahimov. Sərhəd boyun-da Şöklü Məlik deyilən xeyrə-şərə yaramaz, kimsəyə yovuşmaz qəribə xasiyyətli qərib bir bəy yaşayırdı. M.Rzaquluzade.

XEYLAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

dan. "Xeyli" sözünün canlr dil-de işlenen formasr. Xeylaq adam. Xeylaq mal. Xeylaq iş görmək.
Bahadır dəftər-çəsinə xeylaq yazandan sonra meşədə gəzirdi. N.Nerimanov.

XEYLİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. ve zərf Olduqca çox, çoxlu, bir çox. Xeyli adam gəlmişdi. Xeyli kitabı var. O hadisədən xeyli zaman keçmişdir.
[Şah:] öylə isə, sən bizə bir ay möhlət ver, biryol ilə sənə xeyli pul qazandıraram. ü.Hacrbeyov. // Olduqca, son derece. Onun halı xeyli pəri-şan idi.
Bu suallar məni xeyli təəccübləndir-di. A.Divanbeyoğlu. □ Bir xeyli
1) uzun-uzadr. Söhbət davam edir bir xeyli... Leyla; "Dahayetər",
deyə qalxıryerindən. B.Va-habzade; 2) çoxlu, külli miqdarda. [Dürrenin] ətrafına bir xeyli arvad toplanmışdı. S.Veli-yev.