Multilingual Turkish Dictionary

Azerbaijani Explanatory Dictionary

Azerbaijani Explanatory Dictionary
XƏTKEŞ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[ər. xett ve fars.
..keş] b ax xət-çəkən. Xətkeşlə cızıq çəkmək.
[Geldiye-vin] düz on yeddi gün qələm, xətkeş, pərgar, rezin əlindən düşmədi. Mir Celal.

XƏTM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Bitirme, qurtarma, sona çatdrrma. □ Xətm etmək (eləmək)
1) bi-tirmek, tamamlamaq, sona çatdrrmaq. Billah ki, nə xoş demiş Nizami; Bu babdə xətm edib kəlami. Füzuli; 2) din. oxuyub tamamlamaq, bitirmek (Quranr). Şaşırmış qardaşımı dövrə-ləmiş məktəb uşaqları anama [dediler:]
Muş-tuluğumu verin, Abdulla
. Quranı xətm elədi. T.Ş.Simurq. Axşam Quran çıxmış uşaq ata-sına deyərdi ki, mən sabah Quranı xətm edə-cəyəm. H.Sarabski.
hüq. İşi bağlama, qurtarma. □ Xətm etmək hüq.
bağlamaq, qurtarmaq. Sübut olmadığından məhkəmə işi xətm etdi.

XƏTMİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax gülxətmi. [çöllerde] nər-giz, nanə, xətmi, nilufər, nə desən taparsan.
Mir Celal.

XƏTT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Yazarken herfleri tesvir etme terzi, yazr yazma xüsusiyyeti; yazr. Gözəl xətt. Uşaq xətti. Tanış xətt.
[Yaqut:] Mək-tubu açmışdım və uşaq xəttinə oxşar o tanış
xətti görərkən yenə əllərim titrəmişdi. Ə.Memmedxanlr. Reyhanın çox səliqəli; Gözəl, təmiz bir xətti var. M.Dilbazi.
Nazik saqqal. Yumşaq barmaqlarXəlilin xətt yerindən çənəsinə qədər titrəyə-titrəyə gəzdi. Uzünə isti nəfəs dəydi. İ.Melikzade.

XƏTT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Crzrq. Kağızda dikinə çəkilən xətlərin sayı indi beş idi. Ə.Əbül-hesen.
İki menteqeni birleşdiren yol. Moskva
Bakı dəmiryol xətti. Moskva
Kiyev hava xətti. Trolleybus xətti. // Teleqraf, telefon rabitesi qurğularr (meftiller, kabeller ve s.); su, kanalizasiya sistemi. Teleqraf xətti. Te-lefon xətti xarab olmuşdur. Xəlil içəri girib isti su xəttinin üstündəki manometrə nəzər saldı. İ.Melikzade. // Elektrik enerjisini neql etmek üçün qurğular (meftiller, kabeller ve s.) sistemi. İki saatdan çox idi ki, kəşfiyyat bu-ruğunda elektrik xətti korlanmışdı. M.Hüseyn.
.Xətdə cərəyan var, işə başlamaq olar. M.Süleymanov. // Yan-yana durmuş şeyle-rin uzun srrasr, bir şeyin arasrkesilmez sr-rasr. İstehkam xətti. Müdafiə xətti.
Bəhram şah Bərdəsirin mühasirə xəttini yarmağa və Atabəy Məhəmmədə qalib gəlməyə müvəffəq olmayacaqdır.. M.S.Ordubadi.
Bir dövletin hüdudu, serhedi ve bu serhed boyunca olan istehkamlar srrasr. Va-qifin yazdığı məktub Qafqaz xəttindəki baş komandan
. vasitəsilə Yekaterinaya gön-dərildi. çemenzeminli. // Vuruşan iki teref arasrnda uzanan yer, döyüş geden yer. Vu-ruşmanın qızğın vaxtında rota komandiri Zəhranı çağırdı və tapşırıq verib qabaq xəttə göndərdi. Ə.Veliyev. Orda mən bilirdim ki, cəbhə xəttinin o tərəfində düşmən durur. H.Seyidbeyli.
Cizgi. Kim olduğunu daha bilmədiyim bu qadını yalnız üzünün xətləri, hal və töv-rilə öyrənmək istəyirdim. S.Hüseyn. Baxıram heykələ... mən heyrətdəyəm... Necəyerində-dir hər xətt, hər qırış! B.Vahabzade.
məc. İstiqamet, hereket, görüş terzi. Düzgün xətt. Yanlış xətt. Orta xətt götürmək.
Qan qohumluğu esasrnda birleşmiş
adamlarrn ardrcrl srrasr, ecdadlar, nesiller
srrasr. Ata xətti ilə qohumluq.

XƏTTAT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Gözel xetti olan adam, gözel yazr yazan adam. [Vaqif]
.bir şeir Tif-lisin və valinin mədhinə, bir ayrısını da vəli-əhdə ithaf olaraq yazdı, üzü göçürülmək üçün özü ilə gətirdiyi xəttata verdi. çemenzeminli.

XƏTTATLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Gözel xetle yazma seneti.

XƏTTİ-HƏRƏKƏT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
köhn. Dö-yüşü hazrrlama ve aparma seneti, döyüş üsullarr; taktika. Düşmənin xətti-hərəkəti.
[Nizami:] Biz, Fəxrəddinin göstərdiyi xətti-hərəkətlə irəli getsək, fars və ərəb cahan-girlərinin keçmişdə və bundan sonra apara-caqları xətti-hərəkətə kömək vermiş olaca-ğıq. M.S.Ordubadi.
məc. İctimai ve siyasi mübarize üsul ve vasitelerinin mecmusu. // Her hansr meq-sede çatmaq üçün tetbiq edilen üsul ve vasiteler, tedbirler. Salman, "siyasi məsə-lələr həll olunmasa, maarif məsələsi həll oluna bilməz",
deyə qəti bir xətti-hərəkət yürüdürdü. çemenzeminli. Darülfünun eşi-yində və içərisində daima tələbələr dəstə-dəstə toplaşıb, vermiş olduqları tələbləri, maarif nəzarətinin və darülfünunun müdi-riyyətinin xətti-hərəkəti ətrafında müzakirə edirlərdi. T.Ş.Simurq.

XƏTTÜ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

XAL is. [ər. xett ve fars. xal] klas. Gözelin sifeti menasrnda. Qoymazsan baxmağa xəttü xalına; Tamaşayi-camalını kəsibsən! M.P.Vaqif. Xəttü xalə verib xeyli nəzakət; Siyah zülfü hamısından baş çəkib.
Q.Zakir.

XƏTVARİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Xett kimi, xetteoxşar, xett şeklinde. Xətvari yarpaq.

XƏYAL : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Bir şexsin ve ya şeyin insan fikrinde, tesevvüründe tecessüm eden sureti; texeyyül. Onun xəyalı heç vaxt gözümün qabağından getmir. // Xeyala, fik-re gelen şeyler; xeyalat. Pəncərənin önündə o, dayanır lal kimi; Gördükləri görünür gö-zünə xəyal kimi. B.Vahabzade. Yenə uzaq yollar keçir gözümdən; Yenə min xəyalda, min soraqdayam. N.Xezri.
Fikir, düşünce. Xəyalım hürr, can sər-bəst, fikrim laübalıdır; Məni azad edən sul-tani-əqli-nöktədanımdır. M.Hadi. □ Xəyal eləmək (etmək)
tesevvürüne getirmek, ağlrna getirmek, xeyalrna getirmek, düşün¬mek, fikir elemek. Nə xəyal eləyirsən?
Könül titrər, gözüm görməz, əlim tutmaz, ayaq getməz; Görər heyranlığım canan, xə-yal eylər ki, təmkindir. Qövsi. Hər axşam Şəban evə gələndə xəyal edirdi ki, Gülsüm həmişəki tək onun qabağına çıxıb əlinə su tökəcək, öz əli ilə qəbrə qoyduğu Gülsümün öldüyünə inanmırdı. Ə.Haqverdiyev. Məşədi Əsgər öz-özünə xəyal etdi ki, həqiqətdə hə-min qərib müsafirin çamadanını əlindən qa-pıb qaçmaq çox asanca işdir. S.M.Qenizade. Xəyala dalmaq (qapılmaq getmək)
fikre getmek, derin düşünceye dalmaq. İndi [Şiraslan] yeni bir xəyala qapılır, sanki kai-natla qovuşur... S.Rehimov. Dərin xəyala dalsan; Mən sükutun olaram. N.Xezri. Mən
. bəzən də qoca bir kötüyün üstündə oturub xəyala gedirəm. Z.Xelil. Xəyala gəlmək

1) yada düşmek, anrlmaq, xatrrlanmaq, te-sevvüre, fikre gelmek, xeyalrnda canlanmaq. Ol afitabrüxlə keçən günlərim mənim; İndi gəlir xəyalıma hicrində xabtək. S.Ə.Şirvani;
2) ağlrna gelmek, düşünmek.
.Xəyalımagəl-di ki, nökərimiz evi süpürəndə süpürgənin tikanı düşüb fərşin üstünə və batıb qonağın yumşaq yerinə. C.Memmedquluzade. Xə-yalına gətirmək
xeyalrnda, tesevvüründe canlandrrmaq, yadrna salmaq, xatire getirmek, düşünmek, fikrine, tesevvürüne getirmek. Bəndalı xəyalına gətirə bilməzdi ki, adam adama əvəzsiz, pulsuz bir xeyir iş görə. Mir Celal. Qarı oturduğu yerdə göz-lərini yumub, dumana bürünmüş uzaq gün-lərini xəyalına gətirdi.. Ə.Memmedxanlr. Xəyalına girmək
ağlrna gelmek, fikrine gelmek, düşündürmek. [Taybuynuz öküz] işə bir az ağır gedəndə yaman sözlərdən, töhmətdən və döyülməkdən başqa bir şey görüb eşitmir, onun ac və susuz qalmağı da birkəsinxəyalınagirmir... F.Köçerli. Xəya-lında canlanmaq
tesevvüründe, hafize-sinde canlanmaq, gözünün qabağrna gel-mek, tesevvürüne gelmek, yadrna düşmek. Gələcək Bakı
əməkçi Bakısı xəyalında canlanır. M.S.Ordubadi. Hər gecə əxilər süfrəsi başında gördüyü o müxtəlif qəriblər və kimsəsizlər içərisində yavaş-yavaş bu qocanın da siması [yolçunun] xəyalında can-lanırdı.. Ə.Memmedxanlr.
məc. Arzu edilen, hesreti çekilen şey menasrnda. Ləbin xəyalı ilə dildə şur olur peyda; Bəli, nəməklə olur, rəsmdir, kəbab ləziz. S.Ə.Şirvani. [Mayanrn] ata minmək, atın üstündə yol getmək isə şirin xəyalı idi. M.İbrahimov. □ Xəyalından keçmək
fikrinden keçmek, arzusunda olmaq, üre-yinden keçmek. [Hacr Kamyab:] [Ferma-nrn] xəyalından mənim qızımı almaq keçir. Qoy xəyalplovdan nə qədər yeyəcək, yesin. Ə.Haqverdiyev. // Başa gelmez, boş xeyal-dan ibaret olan şey; xülya. Sevda nədir? Hicran nədir? Bir xəyal! M.Müşfiq. □ Xə-yal kimi
kölge kimi, kabus kimi. Doğrusu
.. hər zaman gözlərimdə siz; Gəlib durur-sunuz bir sual kimi; Gah şirin, gah acı bir xəyal kimi. S.Vurğun. Otağı göyümtül papi-ros tüstüsü bürüdüyündən, adamların siması xəyal kimi dumanlı görünürdü. M.Hüseyn. Dağlarımın başından qalxıb bir qartal kimi; Gəzdim ana yurdumu canlı bir xəyal kimi.
R.Rza.

XƏYALAT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər. "xeyalet" söz. cemi]
Əsli olmadrğr halda göze görünen möv-hum suret; heqiqetde deyil, yalnrz xeyalda, fikirde, tesevvürde olan şeyler; xülya, kabus. [Celil Memmedquluzade] xəyalata uyan idealların gözəlliyi ilə yaşayıb, varlığa tül pərdələr dalından baxan yazıçılardan deyildi. M.İbrahimov.
Fikir, düşünce; fikirde, xeyalda olan, arzu edilen şeyler. Yüz sənə bundan əqdəm ata və babalarımızın
. arzu və təmənnalarını, fikir və xəyalatını [Vaqif] yazıb.. F.Köçerli. Əhməd xəyalata o qədər inanmışdı ki, qaza-nacağı 500 manatın cınqıltısını cibində eşi-dir və xəyalatı canlandırırdı. B.Talrblr. □ Xəyalat eləmək
çox fikir elemek, çox düşünmek, fikirleşmek, fikrinde götür-qoy elemek. [Xrrda xanrm:]
.Bol xəyalat eylə-mişəm. Bir neçə vaxt işi düzəldib toy fikrinə düşmüşəm.. N.Vezirov. Xəyalat götürmək
derin düşüncelere qerq olmaq, fikir-xeyal götürmek. İnsanı xəyalat götürəndə hər cür nataraş fikirlər adamdan əl götürmür. C.Memmedquluzade. Bir neçə vaxt gözümə yuxu getmədi, xəyalat məni götürdü. Ə.Haqverdiyev. Həmzəbəyi xəyalat götür-dü. çemenzeminli.

XƏYALÇI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax xəyalpərəst.

XƏYALÇILIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax xəyalpərəstlik.

XƏYALƏN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf Xeyalrnda, fikrinde, te-sevvüründe, zehninde; fikren, zehnen. Xəya-lən sənin yanındayam. Xəyalən onun surəti gözümün qabağında canlandı.
Eyvaz dəfə-lərlə xəyalən Gülşənin qüvvətli əllərini əlinə alıb demişdi.. Ə.Veliyev. Sənə vətənimdən salam gətirdim; Xəyalən üstünə qanad da gərdim. N.Xezri. [ümid] bir an içərisində xəyalən iş sahəsinə getdi. B.Bayramov.

XƏYALƏT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[ər.] bax xəyal
ci menada.

XƏYALİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif.
Əslinde olmayrb, göz qabağrna getirilen, tesevvür edilen, xeyalda canlanan; qeyri-heqiqi, qeyri-real. Xanım görmədiyi ölkənin xəyali gözəlliyinə məftun bir halda sözünə davam edirdi. çemenze-minli. Bir zaman, doğrudan da, xəyali bir məhəbbətlə sevdiyi qızın iztirab və göz yaşlarına qarşı Səlim biganə və laqeyd baxa bilmədi. M.İbrahimov.
riyaz. Tesevvür edilen, xeyala getiri-len, uydurulan.
.Xəyali ədədlər müasir riyaziyyatda geniş surətdə tətbiq olunur. Z.Xelilov.

XƏYALLANMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Xeyallanmaq"dan f.is.

XƏYALLANMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f. Derin fikre, xeyala dalmaq, keçmişleri göz qabağrnda canlan-drrmaq; fikirleşmek. Şərifzadə öz-özünə xə-yallanır, gözünün altından qarovulçuya baxır, onun mürgüləməsini gözləyirdi. M.Hüseyn.

XƏYALPƏRƏST : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. ve is. [ər. xeyal ve fars.
..perest] Xeyala, düşüncelere qaprlma-ğr seven, ona mail olan; xülyaçr. Xəyalpə-rəst uşaq gecələr yatağına girdiyi zaman bədbəxt anasını gözləri önünə gətirir. A.Şaiq. // Dalğrn. [Firidun] sakit və xəyal-pərəst baxışlarla Südabəni, anasını süzür.. M.İbrahimov. Vəli əvvəllər xəyalpərəst və laübalı bir gənc idi. M.Hüseyn.

XƏYALPƏRƏSTLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Xeyala, düşün-celere qaprlma; xeyalperverlik, real heyat-dan uzaqlaşrb fantastika alemine getme; xülyaçrlrq. Bugünkü vəziyyətin şəklini dəyiş-mədən xoşbəxtlik məsələsini meydana atmaq xəyalpərəstlikdir, hissiyyatpərvərlikdir, bun-ların heç birisindən xoşbəxtlik ummaq olmaz.
M.S.Ordubadi.

XƏYALPƏRVƏR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

XƏYALPƏRVƏR sif. [ər. xeyal ve fars.
... perver] b a x xəyalpərəst. [Xasayoğlu Adi-leye:] Hələ ilk gəncliyində [Ilyas] xəyalpər-vər idi. Bəzən həddindən artıq öz qüvvəsinə inanardı. Bəzən məyus olub özü öz gözündə məhv olardı. Ə.Memmedxanlr. Teymur müəllim şirinsöhbət və xəyalpərvər bir gənc idi. Ə.Sadrq.

XƏYALPƏRVƏRLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

axxəyalpərəstlik.

XƏYALPLOV : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Heqiqetde mümkün olmayrb ancaq xeyalda ola bilen şey; xülya. [Hacr Kamyab:] [Ferman] qoy xəyalplovdan nə qədər yeyəcək, yesin. Ə.Haqverdiyev. Xəyalplov Ələmdarın uzun ayaqlarını yerdən üzdü. S.Rehimov.

XƏYANƏT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
özüne olan etimad-dan sui-istifade ederek dönüklük etme; xainlik, xaincesine hereket, etibarsrzlrq. [Serdar Reşid] bu xəyanətini həyata keçirmək üçün fürsət tapmayacaqdır. M.S.Ordubadi. Aradan üç ay keçmişdi. Bu üç ay içərisində Şükür kənddə bir çox cinayətlər və xəyanət-lər şahidi olmuşdu. S.Hüseyn. [Qartal:] Xəya-nət ən böyük bir ordunu belə yıxa bilər. M.Hüseyn. // Düşmen terefe keçme, düş-mene satrlma; satqrnlrq. Neçə kərə; Tarix endi zirvələrdən dərələrə; Bu hiyləgər xəya-nətlər; Tariximin neçə-neçə varağını; lə-kələdi, qaraladı. B.Vahabzade. □ Xəyanət etmək (eləmək)
xain çrxmaq, satqrnlrq elemek, satrlmaq, etibarsrz çrxmaq. Dostuna xəyanət etmək.
[Yusif:] Bu gün bazarda Murad rast gəlib deyir ki, çörək verib bəslə-diyin şəxs sənə xəyanət edir. N.Nerimanov.
Namerdlik, vefasrzlrq, etibarsrzlrq, dönüklük, ehdi pozma. Sevgilisinə xəyanət etmək.