Multilingual Turkish Dictionary Azerbaijani Explanatory Dictionary

XIRTDƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Nefes yolunun yuxarr his-sesi. Əlyarov az qala Teymurun xirtdəyin-dən tutub boğmaq istəyirdi. M.Hüseyn. [Yusif] sümüyü çıxmış yanağını, xirtdəyini, cəhəngini qanatmışdı. B.Bayramov.
..Xirtdəyə kimi çıxmaq
lap çox olmaq, heddini aşmaq; boğaza çrxmaq. Qazma planı axsayır, yeni neft yatağı açılır, hər addımda israf xərclər xirtdəyə çıxırdı. M.Süleymanov. [Hetemov:] Iş-gücün xirt-dəyə çıxan vaxtı başlamısınız ki, biz səya-hətnamə oxumağa gəlmişik. B.Bayramov. Xirtdəyə qədər (kimi)
1) boğaza qeder. Cavad yoldaşları ilə birlikdə xirtdəyə kimi lehməyə bataraq, qalın meşələrdən keçir, həmişə məqsədə, hədəfə doğru irəliləyir. Ə.Veliyev. Nəhayət, divar qəzetində bura-xılan karikaturada Mirzənin xirtdəyə qədər çaxır çəlləyinə girdiyi göstərilirdi. Mir Celal; 2) lap çox, heddinden çox. Xirtdəyi əl(in)də olmaq
taleyi
.. elinde olmaq, tamamile asrlr olmaq. [İskender kişi:] On-dan sonra [yasavulun] xirtdəyi bizim əli-mizdədir. M.Hüseyn. Xirtdəyi ələ keçmək
yaxalanmaq, gire keçmek, ele keçmek. Xirtdəyindən yapışmaq
srxrşdrrmaq, çrxrlmaz veziyyete salmaq, boğazrndan yaprşmaq.

XIRTDƏKLƏMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Xirtdeklemek"den f.is.

XIRTDƏKLƏMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f. Xirtdeyinden tut-
maq (yaprşmaq), yaxalamaq, boğazlamaq. [Qessab] oğlan içəri girən kimi, onu xirt-dəkləyib basdı yerə. (Nağrl). Səmənnaz qarı qapını açanda atlılardan biri qəfildən onu xirtdəklədi. Ə.Veliyev. Daldan iki qüvvətli əl [polkovniki] xirtdəklədi. S.Veliyev.

XIRTDƏKLƏŞMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Xirtdekleşmek"den f.is.

XIRTDƏKLƏŞMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

qarş. Bir-birinin xirt-
deyinden (boğazrndan) yaprşaraq, dalaşmaq, boğazlaşmaq.

XISLƏT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] İnsanrn tebietine mex-sus sifet; xasiyyet, tebiet. Xoş xislət. Sərt xislət.
[Şirin çingize:] Əşirət dövründə bir ailə başçısının şəxsi xisləti yekə bir nəslə keç-miş və indiyə qədər də davam edir. çemen-zeminli. Əvət, qəribədir xislətim mənim; Din-lə, uzunsa da söhbətim mənim. M.Müşfiq.

XITAB : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[ər.]
Bir şexse ve ya camaata müracietle deyilen sözler; müraciet. Məc-nun ki, eşitdi bu xitabı; Verdi bu əda ilə cavabı. Füzuli. Ilimizin hər günü, yaxşı bi-lirəm ki, mən; Ağsaçlı atalardan xitabdır nəsillərə. S.Rüstem. Şüşənin altında naşı, lakin həyəcanlı bir xətlə mənə xitab yazılan bir kağız görürəm.. Mir Celal. □ Xitab etmək (eləmək)
müraciet etmek, üzünü tutaraq söz demek. [Şah] sonra üzün hərəm-lərə tutub xitab elədi: Mənim əziz həmfiraş-larım! Mən kəmali-əfsus ilə məcburəm ki, bir yaman xəbər sizə elan edəm. M.F.Axund-zade. Zeynal çox mütəəssir idi. Mehribanın xoş bir şivə ilə ona xitab etməsi həyəcanını artırdı. S.Hüseyn.
qram. Cümlede kime işare edildiyini bildiren, lakin qrammatik cehetden cümle üzvü olmayan söz ve ya söz qrupu. Xitab-dan sonra nida işarəsi qoymaq.

XITABƏN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf [ər.] Xitab ederek, üzünü tutaraq, xitabla, müracietle. [Müslümbey] qoca kişiyə xitabən:
Əmi, bu uşaq sənin nəyindir, oğlundurmu?
deyə sual etdi. A.Sehhet. Namiq Kamalın bu şerini Mirzə Süleyman bəy
. beş-on kişi bir yerdə görən kimi, onlara xitabən deklomasiya üsulu ilə söyləyirdi. B.Talrblr.

XITABƏT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Xetiblik.
Selis ve aydrn nitq söyleme qabiliy-yeti. Ey süxəndanan, bu günlər bir hidayət vəqtidir! Ulfətü ünsiyyətə dair xitabət vəqtidir! M.Ə.Sabir. □ Xitabət kürsüsü
natiq üçün düzeldilmiş xüsusi hündür yer.
Qurban ağır-ağır ayağa durub xitabət kür-süsünə yaxınlaşdı. İ.Şrxlr. Bir stəkan təmiz su; Bir xitabət kürsüsü; Urəyimin gur səsi; Dalğa-dalğa yayılsın; Yer də, göy də ayıl-sın! X.Rza.

XITABNAMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər. xitab ve fars.
..name] bax müraciətnamə. Arabir divarlara xi-tabnamələr yapışdırılır: Ukrayna hökuməti kəndliləri bolşeviklərlə mübarizəyə dəvət edir. çemenzeminli.

XITAM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Bitme, qurtarma, sona çatma; axrr, son, tamam. □ Xitam vermək
1) bitirmek, tamamlamaq, başa vurmaq. Xanəndə yastı balabanla oxuyub gecəyə xi-tam verərdi. H.Sarabski. Ərşad [Əflatun ve Ərestunun] mübahisəsinə xitam verib bir-likdə layihəni hazırladı. S.Rehimov; 2) hüq. işi bağlamaq, qurtarmaq, xetm etmek.

XIYABAN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [fars.] Her iki terefinde ağac ekilmiş yer, yol ve s. Bağ gözəl bağ-dır: bir böyük xiyabanı var ki, iki tərəfindən uca çinarlar qalxıb. Ə.Haqverdiyev. Qar hər yeri bürüyən zaman, [uşaqlar] bağın xiya-banlarında qardan top qayırar, onları yu-malamağa başlardılar. S.S.Axundov. Bul-varın xiyabanlarında salxım-salxım parlaq işıqlar yandı. H.Seyidbeyli.

XIYABANLI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Xiyabanr olan, her iki terefi ağaclr. Xiyabanlı park.

XIYABANLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Xiyaban olan yer; xi-
yaban. Şəhərin üst tərəfi xiyabanlıq idi.

XIYAR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Qabaq fesilesinden olan uzun-sov, yaşrl, tumlu bostan meyvesi. Yayda süfrədə xiyar görünməsə, hamını kədər ba-sar. Ə.Veliyev. Dağ ətəyində pomidor hələ indi-indi qızarır, tər xiyar nübarını verirdi. B.Bayramov.

XIYARƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. tib. Qasrqda limfa vezile-rinin iltihabrndan töreyen xestelik.

XIYARLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Xiyar ekilmiş yer, xiyar bostanr.

XIZƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Teker evezine altr sürüşken qoşa ağac ve ya demir üzerinde qurulmuş qrş arabasr. [Rus Əhmedin] donan sulardan, buzun üstü ilə arabaların keçməsindən və adamların keçə çəkmə geyib at qoşulmuş xi-zəklə gəzməsindən olan söhbətlər uşaqlara daha çox xoş gəlirdi. İ.Şrxlr. Uşaqlar da qar yağanda; Işə saldı xizəkləri. M.Dilbazi.
□ Ayaq xizəyi
qar üzerinde hereket et-mek üçün ayaqlara bend edilen altr sürüş-ken yastr ağac parçalarr.

XIZƏKÇI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Xizek süren, xizek id-mançrsr.

XLOR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [yun. chloros
yaşrmtrl-sarr] Texnikada, sanitariyada
zerersizleşdirici, herbi işlerde ise zeherleyici madde kimi işledilen yaşrmtrl-sarr rengli boğucu kim-yevi madde
qaz.

XLORÄTOR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[yun.] Suyu xlorlaşdrrmaq üçün cihaz.

XLORLAMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Xlorlamaq"dan f.is.

XLORLAMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f. Xlor vasitesile temiz-
lemek. Suyu xlorlamaq.

XLORLANMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Xlorlanmaq"dan f.is.

XLORLANMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

məc. Xlor vasitesile te-mizlenmek. Suyun xlorlanması.