Multilingual Turkish Dictionary

Azerbaijani Explanatory Dictionary

Azerbaijani Explanatory Dictionary
XUŞGƏBARFÜRUŞ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[fars.] köhn. bax xuşgəbarçı. Mirzə Nəsib
. Xəlilin anasını xatircəm edib yola saldı və Xəlili özü ilə gö-türüb öz dostu Ağa Hüseyn xuşgəbarfüruşun yanına apardı. Ə.Haqverdiyev.

XUTOR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[rus.]
İçerisinde sahibinin evi ve teserrüfatr olan ayrrca mülk.
Kazak stanitsalarrndan köçüb gelen-lerin saldrqlarr kend.

XUTORÇU : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. tar.
Xutor (
ci mena-da) sahibi.
Xutor (
ci menada) ehalisinden olan; xutorlu.

XUTORLU : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax xutorçu
ci menada.

XÜLASEYİ-KƏLAM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax xülasə
ci
menada. Xülaseyi-kəlam, bu işin üstündən tamam üç il keçdi. E.Sultanov. Xülaseyi-kə-lam, camaat bir vaxt gözünü açdı, gördü ki, Xudayar bəy katdadı ki, katdadı. C.Memmed-quluzade.

XÜLASƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [fars.]
Müxteser, bir sözle, uzun sözün qrsasr. Xülasə, daha nə deyim, baharın bu gözəl ayında bizim ölkə kimi gözəl ölkə az tapılar.. E.Sultanov. Xülasə, faytonçu yarım saat məni səhra ilə gətirdi. Ə.Haqverdiyev. [Qüdret:] Xülasə, bədbin-ləşmək lazım deyil. M.Hüseyn.
Bir eserin, nitqin ve s. qrsaca mezmu-nu, neticesi, mahiyyeti. Romanın xülasəsini danışmaq. □ Xülasə etmək
qrsa mez-mununu vermek.
Netice, yekun. Əcəba o zavallı qarı altmışillik ömrünün acı fəlsəfəsinin xülasəsi olan o ibarəni neçə dəfə təkrar etmişdi? A.Şaiq. Doğrudur, [Kerbelayr Əzimin] ya-nında Dilşadın adını çəkməyirlərdi, amma ümumi məsələdən xülasə çıxarmaq çətin deyildi. T.Ş.Simurq.

XÜLƏFA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] köhn. Xelifeler. [Heqi-qet:] Mənim şəfəqim Misir fironlarının, Roma qeysərlərinin, Kəyaniyan və Sasaniyan şa-hənşahlarının, Bəni-Umməyyə, Bəni-Əbba-siyyə xüləfasının qəsrlərinə, turan və türk xalq-larının qəsrlərinə düşübdür. Ə.Haqverdiyev.

XÜLQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Xasiyyet, tebiet. Sənətkar xülqünə hopmuşdu onun; Təlim-tərbiyənin zövqü, ahəngi. Şehriyar.

XÜLUS : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] köhn.
Xalislik, saflrq. Hər kəs öpər əlimdən; Izhar edər xülusi..
A.Sehhet.
Semimilik. Vətən uğrunda, millət eş-qində; Bəzli-can et xülusi-niyyət ilə! M.Ə.Sabir. Kişinin ki, əqidəsi möhkəm oldu və xülusü qəlb ilə əlinə qələm aldı, onun ərizəsi daşdan keçər. Ə.Haqverdiyev.

XÜLYA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[ər.] Xeyal, xeyalet, xamxeyal, fantaziya. Birdən lap qulağının dibində eşidilən qəfil bir qışqırıq Qadiri bu xülyala-rından ayırdı. Ə.Əbülhesen. Haman bu Ya-lınçaq bəy də Baniçiçəyi almaq xülyasına düşmüşdü. M.Rzaquluzade. Həmid bu mə-sud şirin xülyalara o qədər dalır ki, balaca Müslümün başını onun dizinə qoyaraq, yu-xuladığını hiss etməyir. Ə.Memmedxanlr.

XÜLYAÇI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax xəyalçı.

XÜLYAÇILIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax xəyalçılıq.

XÜLYAPƏRVƏR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

XüLYAPƏRƏST [ər.
xülya ve fars.
..perest] bax xəyalpərəst.
ögey qardaşı uşaqlarından başqa heç bir kəsi olmayan bu müəllim xəyalpərvər bir adam idi. M.İbrahimov.

XÜMS : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər. "beşde bir"] İslam dininde: varlr adamrn öz gelirinin, qazancrnrn beşde bir hissesi miqdarrnda kasrblara vermeli olduğu vergi. Camaatın, xüsusən sərvətdar-ların xümsü, zəkat və fitrəsi ağanın mübarək əlilə paylanardı. Ə.Haqverdiyev. Fitrə, zə-kat, xüms, həcc və Kərbəlanı ziyarət etmək kimi "təkliflərin" hamısı Əhmədin tərəfin-dən danışıqsız qəbul edilirdi. B.Talrblr. // məc. Klassik şeirde gözelin iltifatrna, mer-hemetine işare. [Hecer xanrm:] Olar gö-zəllərin xümsü, zəkatı; Cavana yetişər, çala yetişməz. Aşrq Əlesger.

XÜRRƏM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. ve zərf [fars.] klas. Şad, şen, qem-qüsseden uzaq, sevinc, fereh içinde olan (çox zaman şad ve xürrem şek-linde işlenir). Böyük xanım şad və xürrəm gümüş podnos içində iki istəkan kəmrəng çay gətirmişdi. M.S.Ordubadi. Hamı şad, xürrəm evinə qayıtdı. N.Nerimanov. Kələ-yin baş tutmasından şad və xürrəm halda Mahmud bayıra çıxıb evinə qayıdarkən [arvadrnrn] qəflətən çarşabı qoltuğuna vurub yeznəsi ilə getməsini müşahidə edir. B.Talrblr. □ Xürrəm olmaq
şad olmaq, sevinmek, fereh içinde olmaq. Xürrəm oluram, o olsa xürrəm; Qəm yetsə ona, mənə yetər qəm. Füzuli. Əhdi dürüst ola, iqrarı möhkəm; Gözündən irağa düşəndə bir dəm; Nə könlü açıla, nə ola xürrəm; Fikri, zikri sənin sarı gərəkdir. Q.Zakir.

XÜRUC : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] klas. çrxma, bayrra çrxma. □ Xüruc etmək
çrxmaq.
. o Iskəndər Rumi idi ki, Məqduniyyə adlı ufaq bir ölkədən xüruc eləmişdi və gəlmişdi Əcəm ölkəsindəki bütün atəşgədələri dağıt-mışdı.. Ə.Memmedxanlr. // Zühur etme, zahir olma, ortaya çrxma. [Axund:] Yəqin dünyanın axırı və Dəccalın xürucu yaxın-laşıb. Ə.Haqverdiyev.

XÜSUS : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[ər.]
Xas olma, mexsus olma; mexsusluq, bir şeye ve ya şexse aid olma.
Nisbet şekilçilerle: xüsusda, xüsu-sunda
haqqrnda, baresinde; barede, dair. Bu xüsusda sonra danışarıq. Bu xüsusda fikriniz nədir? Getmək xüsusunda nə qərara gəldin?
[Desturov] hər məsələ xüsusunda hər idarəyə ərizə yazardı. Ə.Haqverdiyev.

XÜSUSƏN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[ər.] zərfXüsusi olaraq, hamr-dan artrq, en çox, her şeyden evvel, ayrrca, elelxüsus. Xüsusən ev qulluqçuları, gədə, Al-mas və qulluqçu qız Pəri o gecə səhərə kimi yatmamışdılar. N.Nerimanov. Bu böyük itki, bu kədərli faciə bütün qohum-qardaşa, xü-susən Atabalaya çox ağır təsir etdi. A.Şaiq. Qumru çox azdanışan, xüsusən müavinlə söz güləşdirməyən bir arvad idi. Ə.Əbülhesen.

XÜSUSİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [ər.]
Ancaq ayrrca bir şex-sin özüne aid olan, özü ile bağlr olan, özüne xas olan; şexsi, ferdi. Xüsusi təşəbbüs. Baş-qasının xüsusi həyatına qarışmaq.
[Mecid Əfendi:] Yaxşı ki gəldiniz, sizinlə xüsusi bir işim daha var.. H.Cavid.
Şexsi mülkiyyetle, ferdi teserrüfat-çrlrqla ve bundan doğan ictimai-iqtisadi münasibetlerle bağlr olan. Xüsusi alver. Xü-susi mülkiyyət. Xüsusi təsərrüfat. // Kollek-tive, cemiyyete, dövlete ve s.-ye deyil, ayrrca şexse, sahibkara mexsus olan; şexsi. Xüsusi mal. Xüsusi kitabxana. Xüsusi ev. Xüsusi maşın. // Ayrr-ayrr şexsler terefin-den icra edilen, dövleti xidmet xaricinde olan. Xüsusi sifariş. Xüsusi dərs götürmək. Həkimin xüsusi qəbulu var.
Başqalarrndan ferqlenen, seciyyevi xüsusiyyeti olan; qeyri-adi. Xüsusi əlamət. Müğənninin səsində xüsusi bir məlahət var. Xüsusi bir əda ilə danışmaq. // Bir şeyin, ya şexsin ferqlendirici xüsusiyyetini teşkil eden, ancaq müeyyen bir şexse, ya şeye, hadiseye xas olan; spesifik, seciyyevi, özü-nemexsus. Bəzi dərmanların xüsusi iyi var. Işin xüsusi cəhətlərinə diqqət yetirməli. Bu yeməklərin xüsusi ləzzəti var.

Ancaq müeyyen şexsler ve ya meqsed üçün olan; mexsusi. Qəzetin xüsusi nömrəsi. Nümayəndələr xüsusi qatarla yola düşdülər. Teatrda xüsusi yerlər. Xüsusi komissiya işə başlamışdır.
Ayrrca götürülmüş, ayrr-ayrr, tesadüfi, qeyri-seciyyevi, müstesna. Xüsusi hallarda. Xüsusi faktları qanun kimi götürmək olmaz.
Elm, texnika, senet ve s.-nin her hansr bir sahesine aid olan. Xüsusi təhsil məktəbi. Xüsusi fənlər.
Daha böyük, daha güclü, daha mühüm. Xüsusi bir məhəbbətlə sevmək. Xüsusi qayğı göstərmək. Xüsusi zəhmət tələb edən iş.
0 Xüsusi müxbir
işlediyi qezeti (jur-nalr) müntezem suretde informasiya ile te-min eden qezet ve ya jurnal emekdaşr. M.Ə.Sabir "Həyat", "Irşad" və "Tazə həyat" qəzetlərinin Şamaxı üzrə xüsusi müxbiri olmuş, həmin qəzetlərdə müntəzəm surətdə çıxış etmişdir. M.Memmedov.

XÜSUSILƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf [ər.] Əlelxüsus, xüsusen. [Mirze Qedir] əlavə olaraq orasını da bildirdi ki, Nəsir evdə onun qardaşı isə də, həyatda, xüsusilə mətbəəsində qardaşı de-yildir. S.Hüseyn. Xüsusilə qaragözlü qız həm maraq, həm də ürkək nəzərlərini Mayaya dikmişdi. M.İbrahimov. Pəncərədən Adilə-nin çiyni üstündən sıra dağlara tərəf açılan mənzərə bu axşam xüsusilə möhtəşəm idi. Ə.Memmedxanlr.

XÜSUSİLƏŞMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
"Xüsusileşmek"den
f.is.
qram. Cümle üzvlerinin bir qisminin xüsusi ses tonu ile deyilib, mentiqi vurğu ile o birilerinden ferqlenmesi halr. Cüm-lənin ikinci dərəcəli üzvlərinin xüsusiləş-məsi.
.Şagirdlər sintaksisi keçərkən öy-rənirlər ki, xüsusiləşmələr cümlədəki başqa üzvlərdən intonasiyaca fərqlənir və fasilə ilə ayrılır. "Orta mektebde yazr metodikasr".

XÜSUSİLƏŞMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f.
Başqalarrndan, ümumilikden ayrrlmaq, xüsusi mövqe tutmaq.
qram. Xüsusileşme (
ci menada) eme-le gelmek.

XÜSUSILƏŞMIŞ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f.sif. qram. İntonasiyaya
ve cümlenin diger üzvlerine münasibete göre cümlenin nisbeten müsteqil terkib hissesine çevrilmiş.

XÜSUSİLIK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. özüne mexsus olma, özüne aid olma, xüsusi mahiyyet daşrma, ferdi se-ciyye daşrma, şexsi xarakter daşrma.
.Məktu-bun xüsusiliyini nəzərə alaraq imkan vermiş-lərdi ki, Kaşani əvvəl özü oxusun. Qantemir.

XÜSUSİYYƏT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Her hansr bir şeyi digerinden ayrran seciyyevi cehet, elamet, keyfiyyet, xasse, spesifiklik. Şoran torpaq-ların xüsusiyyəti. Yaşayış xüsusiyyəti.
"Qorxulu nağıllar"ın bir xüsusiyyəti də odur ki, müəllif heyvanlar aləmindən
. danışır, gənc oxucularını onlarla tanış edir. S.S.Axundov. [Fikret:] Bizim trestin yarısı dənizdədir. Oranın xüsusiyyətlərini unut-maq olmaz. M.Hüseyn.
Xüsusiyyetçilik.