Multilingual Turkish Dictionary Azerbaijani Explanatory Dictionary

İQTİDAR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Qüvvet, taqet, güc. Yeriməyə iqtidarı yoxdur. Danışmağa iqti-darı çatmır.
Bura adətən can verən əsir-lər, ayağı üstündə durmağa iqtidarı olma-yanlar gətirildiyi üçün, bu "ölüm hücrələri-nin"keşiyizəifidi. Ə.Memmedxanlr.
Qüvvesi çatma, gücü çatma, imkanr olma. Zeynal nəinki borclarını verib təmiz-ləmək və ya arvadına və çocuqlarına paltar və ayaqqabı almaq iqtidarında deyildi, hət-ta gündəlik xərcə də para yetirə bilməyirdi. S.Hüseyn. Baş leytenant öz bölüyü ilə hər vaxt hər bir əmrin öhdəsindən gəlmək iqti-darına malikdir. Ə.Əbülhesen. // Güc, sela-hiyyet, etibar. Getdi şənimiz, etibarımız; Varmı rütbəmiz, iqtidarımız? M.Ə.Sabir. Iqtidarın, malın, pulun çoxdur; Xalqa on-dan vəli kömək yoxdur. A.Sehhet.

İQTİDARLI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif.
İqtidarr olan, gücü ça-tan; güclü, qüvvetli.
Bacarrqlr, qabiliyyetli, qüvvetli. Iqti-darlı yazıçı.
"Məktubati-Şeyda bəy" sər-lövhəsi ilə yazdığı "Müəllimlər iftixarı" və "Gəlinlər həmayili" adlı kitabçalar Qəni-zadənin iqtidarlı bir ədib olduğunu bildirir. F.Köçerli.

İQTİDARSIZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. İqtidarr olmayan, gücü çatmayan; qüvvetsiz, gücsüz. // Bacarrqsrz.

İQTİDARSIZLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Qüvvetsizlik, güc-süzlük. // Bacarrqsrzlrq.

İQTİSAD : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] bax iqtisadiyyat
ci menada. Uca mədəniyyət yüksək iqtisaddan asılıdır. M.S.Ordubadi. □ Siyasi iqtisad
beşer cemiyyeti inkişafrnrn müxtelif pille-lerinde ictimai istehsalr ve onun paylaşdr-rrlmasr qanunlarrnr öyrenen elm.

İQTİSADÇI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Bax iqtisadiyyatçı.
tar. siyasi. İqtisadçrlrq terefdarr (b a x iqtisadçılıq).

İQTİSADÇILIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. tar. siyasi. XIX esrin axrrlarrnda
XX esrin evvellerinde Rusiya sosial-demokrat herekatrnda opportunist cereyan (bu cereyan terefdarlarrnrn fikrin-ce, fehle sinfi ancaq öz iqtisadi veziyyetini yaxşrlaşdrrmaq uğrunda mübarize aparmalr, mütleqiyyetle siyasi mübarizeni ise burjua-ziyanrn öhdesine buraxmalr idi).

İQTİSADİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. İqtisadiyyatla bağlr olan, teserrüfata aid olan. ölkələr arasında iqti-sadi əlaqə. Iqtisadi məsələ. Iqtisadi böhran. Iqtisadi qanunlar. Iqtisadi həyat.
"Kəş-kül" hər məsələdən yazırdı, iqtisadi, icti-mai, siyasi, ədəbi mövzuları işıqlandırırdı. M.İbrahimov. Xalq təsərrüfatımızın ümumi inkişafında yaylaqlarımızın, mədən-müalicə sularımızın, kurortlarımızın iqtisadi əhə-miyyəti böyükdür. Ə.Veliyev. // İqtisadiy-yatrn öyrenilmesi ile bağlr olan. Iqtisadi jurnal. Iqtisadi coğrafiya. Iqtisadi ədəbiy-yat. Iqtisadi tədqiqat.
◊ Yeni iqtisadi siyasət iqt.
Sovet Rusi-yasrnda keçid dövründe proletar diktatura-srnrn heyata keçirdiyi teserrüfat siyaseti (sosializm qurulmasr menafeyine xidmet eden bu siyaset dövründe hakim mövqeler dövlet elinde olmaqla, kapitalizme ve azad ticarete yol verilirdi).

İQTİSADİYYAT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər. "iqtisad"dan]
Her hansr bir ictimai quruluşun, cemiy-
İQTİSADİYYATçI
yetin istehsal qüvvelerinin inkişafrna uyğun olan istehsal münasibetlerinin mecmusu. Iqtisadiyyatımızın durmadan tərəqqisi mə-dəniyyətimizin misilsiz yüksəlməsinə səbəb olmuşdur. İ.Əfendiyev.
Her hansr bir ölkenin, rayonun ve s.-nin teserrüfatrnrn veziyyeti. Respublikamı-zın iqtisadiyyatı. Şimal rayonlarının iqtisa-diyyatı. // Teserrüfatrn her hansr bir sahesi-nin maliyye ve maddi cehetden quruluşu, veziyyeti. Nəqliyyat iqtisadiyyatı. Ticarət iqtisadiyyatı.
Xalq teserrüfatrnrn her hansr bir sahe-sinin maliyye ve maddi terefini öyrenen elm. Iqtisadiyyatdan dərslik. Iqtisadiyyata dair mühazirə.

İQTİSADİYYATÇI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. İqtisadiyyat, iqti-sadiyyat elmleri mütexessisi.

İQTİZA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] klas. Lüzum, lazrm olma, zeruriyyet, vaciblik. // Ehtiyac, hacet. Hala məgər iqtizayi-dövran; Oldur ki, ola o gənc pünhan. Füzuli. □ İqtiza etmək
1) teleb etmek, lüzumlu etmek, vacib etmek, ehti-yac doğurmaq. Aciz, yazıq bəşərlərə rəhm etməyən qəza; Səndən məni ayırmağı da et-miş iqtiza. A.Sehhet; 2) müsaide etmek, imkan vermek. Əgər onların gündüzləri vaxtları iqtiza etmir, bəs axşamlar niyə təş-rif gətirmirlər? C.Memmedquluzade. İqti-zasına görə
bax iqtizasınca.

İQTİZASINCA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf klas. Telebine göre, bacarrğrna göre, ehtiyacrna göre. Hər bir şair öz qəlbinin və təbinin iqtizasınca göy üzündə qatar ilə uçan durnalara öz hali-dilini ərz qılır. F.Köçerli.

İL : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Yer küresinin Güneş etrafrnda bir defe dövr etdiyi müddet (yanvarrn
den başlayaraq hesablanan 12 aylrq dövr). Yerin günəş ətrafında tam hərəkəti bir il çə-kir. Bir ilin uzunluğu 365 vəya 366 gündür.
Ilin hər fəslinin bir hüsnü var, amma qışın ləzzəti bir özgədir. C.Memmedquluzade. // Her hansr bir günden başlayaraq hesabla-nan 12 aylrq bir müddet. Hadisədən iki il keçmişdir. Bir ildən sonra 10 yaşı tamam olacaq. Dörd il bir şəhərdə yaşamaq. Bir il səfərdə olmaq.
[Tapdrq:] On ildi bu fürsəti güdürdüm; Ey şux, gözüm ki səndədir bil. C.Cabbarlr. Baratın Bakıya gəldiyi vaxtdan beş il keçirdi. M.Hüseyn.
Cem şeklinde: terkibde srra saylarr ile onillik müddetleri gösterir. Doxsanıncı il-lər. Altmışıncı illər ədəbiyyatı.
Cem şeklinde: müeyyen zaman, dövr bildirir; dövr, zemane. Müharibə illəri. Uşaqlıq illəri. Məktəb illəri.
Yenə bahar gələndə; Volqada axırdı buz; Lakin illər ağırdı; Günlər yaman uğursuz. R.Rza. [Ən-tiqenin] atası qarışıqlıq illərində yatalaq-dan ölmüşdü. Mir Celal.
astr. Güneş etrafrnda her hansr plane-tin dövr müddeti. Mars ili.
◊ İl dolanmaq
on iki ay bitmek, qurtar-maq, il başa çatmaq. Qış getdi, qar gəlmədi; Nə də bahar gəlmədi; Il dolandı, ay ötdü; Gözlədim, yar gəlmədi. (Bayatr). Ay keçər, il dolanar. Sənin adın məğribdən məşriqə-tən bütün dünyada məşhur olar. "Koroğlu". Günlər keçdi,
. il dolandı.. M.Rahim. İl gecə
qurtarmaq bilmeyen, uzun ("uzun gece" menasrnda). Bağrımı çatlatdılar; Si-nəmi oxlatdılar; Il gecəni sübhə tək; Bircə məgər yatdılar?! M.Ə.Sabir. İl keçdikcə
zaman ötdükce, bir neçe il keçdikden sonra, vaxtile. Il keçdikcə unudulacaqdır. Il keç-dikcə ağıllanacaqdır. İl uzunu
on iki ay müddetinde, bütün ili, bütün il erzinde. [Hesen:] Gərək il uzunu işimi-gücümü, dü-kanımı buraxıb divana yol döyəydim. Ə.Haqverdiyev. Il uzunu dərdini çəkməkdə-yəm; Aylar ilə göz yaşı tökməkdəyəm. Ə.Nezmi. İl vermək
xalq adetince, ölen adam üçün ili tamam olduqda ehsan ver-mek. İldən-ilə illərdən-ilə
her il, il keç-dikce, ilbeil, durmadan. çay dediyi sözlər yerini aldı; Ildən-ilə gölün suyu azaldı. A.Sehhet. Şəhərdən kəndə gələn çarpayıla-rın, çəngəl-bıçağın, stol-kürsünün sayı ildən-ilə artır. İ.Əfendiyev. Bəhəri çox verir bağ ildən-ilə. M.Dilbazi. İl-ildən
ilden-ile, ilbeil. Azaldı il-ildən bağın meyvəsi; Tor-pağın hünəri, suyun qüvvəsi. M.Dilbazi. İl-lər ayrısı olmaq
uzun iller bir-birinden ayrr düşmek, ayrr yaşamaq, bir-biri ile gö-rüşmemek. Mən aşıq, ellər ayrısı; Şanə tel-lər ayrısı; Bir gününə dözməzdim; Oldum illər ayrısı. (Bayatr). Illər ayrısıyıq, fürsət düşəndə; çəkilib pünhana üzün bürümə! Aşrq Əlesger. Tədris ili (akademik il)
bir
yay tetilinin axrrrndan o biri yay tetilinin evveline qeder olan ders meşğeleleri döv-rü. Uzun illər
hemişe, daim, iller boyun-ca. Sülh carçısıyıq biz uzun illər, bilir aləm; Sülh şairə, sülh fəhləyə, sülh xalqa gərəkdir. S.Rüstem.Yeni il
1 Yanvar günü. Yeni ili təbrik etmək. Yeni il şənliyində iştirak et-mək. Yeni iliniz mübarək!

İLAC : Azerbaijani Explanatory Dictionary

klas. bax əlac. çak görüb köksü-mü, qılma ilacım, təbib; Zaye olar mərhə-min, məndə bitər yarə yox. Füzuli. Kimsə-nədən olmadı dərdinə, Seyyid, ilac; Eyləmə hər nakəsə halını əfsanə ərz. S.Ə.Şirvani. Vazeh bu ki xəstədir məzacın; Ya rəb, kim edər sənin ilacın? M.Ə.Sabir.

İLACSIZLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax əlacsızlıq. Güllər
.
acı bir ilacsızlıq içində qalıb, pianinosunun arxasına keçirdi. İ.Əfendiyev. [Bülend] ilacsızlıqla (z.) çimnaza və Nazlıya baxdı. Ə.Əbülhesen.

İLAHƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Antik mifologiyada ve bezi dinlerde; qadrn cinsli allah. Qədim Yu-nanıstanda şüəra sinfi bir qissə və hekayət yazmaq istədikləri əsnada "Muza" adlı teatr ilahəsinə rücu edib ondan kömək və mədəd dilərdilər. F.Köçerli. [Qrzlar:] çıxar Olimpə şadman; Ən işvəkar ilahələr. H.Cavid. Biri deyir ki, sənət təbiətin səsidir; Biri deyir ki, sənət eşqin ilahəsidir. B.Vahabzade. // Canan, mehbube, meşuqe, dilber; eşq perisi. [İlyas] bahar möcüzələri-nin qolları arasına girərək bələyindən çıx-mış şeir ilahəsinin qolları arasında nazla-nırdı. M.S.Ordubadi.

İLAHİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. din. [ər.]
Allaha müteelliq, Allaha mexsus, Allaha aid, Allah terefinden verilmiş; qeyri-beşeri. Ilahi hikmətlər xəzi-nəsi.
[Şeyx Senan:] Bu ilahi sükuta qarşı, Xumar; Həp mələklər olur pərəstişkar.
H.Cavid.
is. Allah. Bu dağlar ahı neylər; Başım külahı neylər; Sən ordan bax, mən burdan; Görək ilahi neylər. (Bayatr). O gözəllik ila-hidən verilmiş; Əvvəldəndi gözlərinin qara-sı. Aşrq Əmrah. // məc. Qeyri-maddi, qeyri-cismani, ruhani, menevi. Ilahi məhəbbət. Ilahi eşqin tərənnümü.
Budur! "Leyli Məcnun"
böyük sənətdir! Nə qədər ilahi bir məhəbbətdir! S.Vurğun. // məc. Temiz, pak. Nə qədər ilahi bir insansınız; Mənə qardaşdan da mehribansınız. S.Vurğun.
məc. Xariqülade, misilsiz, tayr-bera-beri olmayan, meftunedici. Ilahi gözəllik. Ilahi səs.
[Nizami:] Dostlar, hamınızı inandıra bilərəm ki, Bərdənin bu ilahi gö-zəlliyi məni heyran etmişdir. M.Hüseyn. Bu, əfsanə və nağıllarda söylənən cənnət bağın-dan, ilahi məxluqlardan gələn səs kimi bakir, gözəl və xoş idi. Mir Celal.

İLÄHİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

nida. Ey Allah, ay Allah (Allaha xitab, yalvarrş). Ilahi, bülbülə olsun həmişə gül həmdəm; Müdam o xəstə dilin gülşəni, baharı ola. S.Ə.Şirvani. Daşqəlbli insanları neylərdin, ilahi? M.Ə.Sabir. Qəmin əlində, ilahi, dönüb ürək qanə. M.Hadi. [Ana:] Ilahi, üç nəfər yetim balamı sənə tapşırıb gedirəm. C.Cabbarlr.

İLAHİLƏŞDİRİLMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"İlahileşdirilmek"-
den f.is.

İLAHİLƏŞDİRİLMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

məch. Xariqüla-
de, ilahi bir qüvve edilmek, Allah sifeti ve-rilmek, Allah sayrlmaq. // Allah kimi yük-seldilmek, teqdis edilmek, Allah kimi qar-şrsrnda secde edilmek. Təbiət güclərinin ilahiləşdirilməsi.
Ilahiləşdirilmiş, mələk simalı, əl çatmayacaq dərəcədə uzaq, xəyali gözəlin yerini sadə, təbii, həqiqi gözəllər tu-tur. M.İbrahimov.

İLAHİLƏŞDİRMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"İlahileşdirmek"den
f.is.

İLAHİLƏŞDİRMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f. Allah saymaq,
Allah sifeti vermek. // Allah kimi yükselt-mek, qaldrrmaq, teqdis etmek, Allah kimi qarşrsrnda secde etmek. Qədim insan odu ilahiləşdirir, ona tapınırdı.

İLAHİLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
ülvilik, müqeddeslik,
yükseklik. [Yaşlr kişi:] Mən bu səslərdə bir ülviyyət, bir ilahilik görürəm. S.Hüseyn.
məc. Son derece gözellik, füsunkarlrq.

İLAHİYYAT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Dini ehkamlardan behs eden sxolastik elm; din elmleri.

İLAHİYYATÇI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. İlahiyyatla meşğul olan adam, ilahiyyat alimi.