Multilingual Turkish Dictionary Azerbaijani Explanatory Dictionary

İRQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Menşe ve bezi irsi xüsusiy-yetlerine (saçlarının, derilerinin rengine, başlarının quruluşuna ve s.) göre bir olan tarixen teşekkül tapmış insanlar qrupu. Bu-rada ağ irqdən qızlar var idi, yaşları çox az idi, ən çox yaşlı olanları 10 yaşdan artıq ol-mazdı. M.S.Ordubadi. // Heyvan ve bitki tesnifatını bildirmek üçün bir termin kimi de işlenir.

İRQA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. bot. Qızılgül fesilesinden dağlıq ve qayalıq yerlerde biten kol bitki. Irqa 2 metrə qədər hündürlükdə, qışda yarpağı tökülən koldur. May ayında çiçəkləyir. Əv-vəl qırmızı, sonra qara rəngli olan meyvəsi avqust ayında yetişir. H.Qedirov.

İRQÇİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. İrqçilik terefdarı.

İRQÇİLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. "Yüksek" ve "aşağı", "ka-mil" ve "qeyri-kamil" insan irqleri olması fikrine esaslanan ifrat mürtece, elme zidd nezeriyye ve siyaset; irqler (xalqlar) ara-sında nifaq ve edavet salma. Irqçilik siyasəti.

İRQİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. İrqe aid olan. Irqi əlamətlər. Irqi ayrı-seçkilik (müstemlekeçilerin ağ irqe mensub olmayan xalqların hüququnu tap-dalaması).

İRLANDİYALI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. İrlandiya ehalisinden olan, İrlandiya vetendaşı.

İRMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. çay. Onda ki ağ omuzlara töküldü saçlar; Əsdi yarpaq, coşdu irmaq, güllər oynadı. C.Cabbarlı. Qatıldım bu yer-də əyləncələrə; Anlamış hər irmaq, bilmiş hər dərə. M.Müşfiq. Siz hey könlüm kimi coşan irmaqlar; Günahsız gözyaşım sel kimi axar. S.Rüstem.

İRMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f. çatmaq, yetişmek, irişmek. Mən Cüməyəm, bir murada irmədim; Ha ki cəfa çəkdim, səfa sürmədim. Molla Cüme. Kənd həyatının qoyduğu və mənim indi də ağlım irmədiyi bu adətə istər-istəməz tabe olmağa məcbur idik.. Qantemir. Füzuli ka-mına qəlbən irmədi; Sevdiyi telləri öpüb hörmədi. M.Rahim.

İRMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Adeten mal-qaraya verilen iri ve yaxşı ezilmeyen buğda, arpa unu. // Narın kepek.

İRPƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax ürpə. □ İrpə getmək
ür-permek.
.Bir qoca qarı özgəlini ilə bulaq-da mənə rast gəldi, gəlin mən tərəfə baxma-dı, baxmağı o yana dursun, hələ bədəni irpə getdi. A.Divanbeyoğlu.

İRRASİONÄL : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [lat.]
fəls. Felsefede: ağılla derk edile bilmeyen, mentiqe uyma-yan, mentiqce izah edile bilmeyen.
riyaz. Ne tam, ne de kesr ededlerle ifade oluna bilmeyen, vahidle ölçüle bil-meyen. Sıfır, müsbət və mənfi kəsr və tam olmayan ədədlərə riyaziyyatda irrasional ədədlər deyilir. ç.Xelilov.

İRRASİONALİZM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[lat.] Felsefede: ob-
yektiv varlığı irrasional hesab eden ve elmi, mentiqi idrakı inkar eden cereyan.

İRRASİONALLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Ağılla derk edile
bilmeme, mentiqe uymama, mentiqce izah edile bilmeme.

İRRİQÄSİYA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[lat.] k.t. Rütubeti az olan torpaqların mehsuldarlığını artırmaq üçün onların süni suretde suvarılması. Irriqasiya qurğuları.

İRS : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Sahibinin ölümünden sonra başqasının (övladın ve ya yaxın qohumla-rın) ixtiyarına keçen mal, mülk ve s. miras. Irs almaq. Irs çatmaq.
[Gülsabah:] Xanım, qardaşın arvadının məgər irsdə payı var? M.F.Axundzade.
.Məlum oldu ki, bir qədər pul, bir ev atasından və on iki manatlıq ca-vahirat və ev şeyi də anasından Nurəddinə irs qalıb. S.S.Axundov. // Valideynden öv-lada keçen cismani ve ya ruhi keyfiyyet, hal. [Hacı Nuru şair:] Kamal ata kürkü deyil ki, irs ilə övlada yetişə. M.F.Axundzade.
Əvvelki dövrlerden, esrlerden, böyük şexsiyyetlerden qalmış medeniyyet eseri. Nizaminin ədəbi irsi. Cabbarlı irsi.
Fəx-rəddin
. xələtinyalnız nəfis və incə olması ilə deyil, onun tarixi bir irs olduğu ilə maraq-landı. M.S.Ordubadi. Azərbaycan
. ədəbiy-

yatşünaslığı Molla Nəsrəddinin ədəbi irsinə daha dərindən yanaşmalıdır. M.İbrahimov.

İRSAL : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] klas. Gönderme, yollama. □ İrsal etmək (qılmaq)
göndermek, yollamaq. Ənam edibən ona bəsi mal; Leyli tələbinə qıldı irsal. Füzuli. Alıb irsal qıllam nəqdi-can ilə nə əmr etsən; Buyur, hər xid-mətin vardır bizə nisbət, xudahafiz! Q.Zakir. Bu yerdən ötəri bir para əhval xidmətinə yazıb etmişəm irsal. M.F.Axundzade.

İRSAL-MƏRSUL : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[ər.] köhn. Yazışma, mektublaşma, bir-birine mektub gönder-me. □ İrsal-mərsul etmək irsal-mərsula girmək
yazışmaq, mektublaşmaq, mek-tub göndermek. [Ağa Mehemmed xan:] Gürcüstan valisi Irakli bir yandan Rusiya dövləti ilə irsal-mərsulə girib, istəyir müs-təqil padşah olsun. Ə.Haqverdiyev.

İRSƏN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf [ər.] İrsi olaraq, irs yolu ile, ata-anadan keçerek. Lamarka görə, həyat şəraitinin təsiri ilə baş verən dəyişmələr irsən nəslə keçir. M.Axundov.

İRSİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [ər.]
Miras olaraq qalan, miras yolu ile keçen. Irsi torpaq. Irsi mülk.
İrs olaraq ata-anadan keçen, neslen keçen. Irsi xasiyyət. Irsi xəstəliklər.
Tərbiyə işi nəsli və irsi bir iş deyildir. M.S.Orduba-di. [Müellim:] Bəlkə, dedim, qadının bu xa-siyyəti irsidir, nəsildən gəlmədir. Mir Celal.

İRSİLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. İrs olma, irsden gelme, irsi hal.

İRSİYYƏT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Orqanizmin öz ec-dadından almış olduğu tebii xüsusiyyetlerin mecmusu.
Canlı orqanizmin öz fiziki ve psixi xü-susiyyetlerini nesline keçirme hadisesi. Ir-siyyət haqqında nəzəriyyə.
Cürbəcür bio-loqlar cinsiyyət və irsiyyət haqqında cild-cild elmi əsərlər yazmışlar. M.Rzaquluzade.

İRŞAD : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] klas. Doğru yol gösterme, doğru yola çekme, qefletden oyatma. Irşa-dını bilmədim qənimət; Yüz vay ki, fövt olundu fürsət. Füzuli. Döydülər, söydülər, əl çəkmədim irşadımdan. A.Sehhet. □ İrşad qılmaq klas.
doğru yola gelmek, qefleten oyanmaq. Firqətin dövründə çəkdim möh-nətü cövrü cəfa; Imdi vəslin yoluna irşad qılmaq vaxtıdır. Xetayi. İrşad etmək klas.
doğru yola çekmek, qefletden oyatmaq. Sən onların dinini bir tərəfə qoy və onların batil olması haqqında heç bir söz söyləmə və beləliklə, onları irşad etməyə başla. M.F.Axundzade.
.Kənarda durmaqla mil-lətin ehtiyacını və dərdü halını bilmək olmaz və
. ona kömək vermək, dərdinə əlac tap-maq və onu haqqa irşad etmək qeyri-mümkündür. F.Köçerli.

İRTİBAT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Rabite, elaqe, bağlılıq.
.Bizim səadətimizlə yoldaşımızın səadəti arasında böyük bir irtibat vardır. ü.Hacı-beyov.
.Məruf bir zat Azərbaycana gəldi, qeyri-rəsmi bir irtibat yaratdı. M.İbrahimov.

İRTİBATÇI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. hərb. Rabiteçi, rabite es-geri.
.Arada bir irtibatçısından öyrəndi ki,
. top da hələ yaxşı müqavimət göstərmək-dədir. Ə.Əbülhesen.

İRTİBATSIZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Rabitesiz, rabitesi, ela-qesi olmayan, bir-birine uyğun gelmeyen, bir-biri ile bağlı olmayan. [Gülzarın] sözləri irtibatsız və nizamsız olduğu üçün, bəlkə məntiqsiz yerləri də var idi. C.Cabbarlı.