Multilingual Turkish Dictionary

Azerbaijani Explanatory Dictionary

Azerbaijani Explanatory Dictionary
İŞTAH(A)LI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Yaxşı iştahası olan, yeme-yi iştaha ile, hevesle yeyen. Iştahalı adam.

İŞTAH(A)SIZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. İştahası olmayan, qarnı tox olmadığı halda yemeye isteyi olmayan. Telli balaca qızdır; Yeməyə iştahsızdır. M.Dilbazi. // zərf Yemek istemeden, yeme-ye isteyi olmadığı halda; meyilsiz, heves-siz, könülsüz. Xörəyi iştahasız yemək.
Mir-zə iştahasız nahar yeyib yatmaq istədi, hərçi çalışdı yuxusu gəlmədi. Ə.Haqverdiyev.

İŞTAH(A)SIZLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. İştaha olmaması, ye-mek istememe, yemeye heves olmadığı hal.

İŞTƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

əd. [türk.] Budur, bax. Ey əzizi-dilü can, ey fərəhi-qəlbi-məlul! Edərəm, iştə, bu təklifini şükranla qəbul! A.Sehhet. Görürsünüz, fövqəladə hadisə, iştə, bu idi.. S.Hüseyn.

İŞTİBAH : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Şübhe, şekk; şübhe etme, şekk etme. Sən o deyilmidin, dedin: dumdur ümidgahımız? Mən demədimmi, var buna dumduru iştibahımız? M.Ə.Sabir. □ İştibah doğurmaq
şübhe doğurmaq. İştibah etmək
şübhelenmek, şübheye düşmek. İştibaha salmaq
şübheye sal-maq, şübhe oyandırmaq; şeklendirmek, şübhelendirmek. O ki qaldı Dilşadın məsə-ləsinə, zənnimcə, Fəxrəddini iştibaha sal¬mamaq üçün Dilşadı həbsdən azad etmə-liyik. M.S.Ordubadi.
İştibahla şeklinde zərf
şübhe ile. [Oğlan] qəribə bir iştibahla uzunburun, sal-laqbığ, qırışsifət, uzunqılça adama nəzər saldı.. S.Rehimov.

İŞTİRAK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Bir işde başqaları ile birlikde fealiyyet gösterme, iş görme. [Qa-dın:] Mənim bu səyahətdə iştirakım möhtərəm ağamızı məmnun buraxdımı? M.S.Orduba-di. Mollanəsrəddinçilər xalq kütlələrinin iştirakı olmadan milli intibah təsəvvür etmirdilər. M.İbrahimov. // Şerik olma, ortaq olma; şeriklik, ortaqlıq (şeriklik) etme, bir şeyde payı olma. □ İştirak etmək
bir işin icrasında başqaları ile birlikde fealiyyet göstermek, bir işin icraçısı olmaq. Məhkəmə açıq olacaq və bütün hərbi xidmətçilər işti-rak edəcəklər. H.Nezerli. Şəhərdə ilk dəfə olaraq bayramda təyyarə modelçiləri də iştirak edirdilər. M.Rzaquluzade. // Bir şey-de payı olmaq, şerik olmaq, ortaq olmaq. Səhmdarlar cəmiyyətində iştirak etmək.

İŞTİRAKÇI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Bir işde iştirak eden adam. Dərnək iştirakçısı. Müşavirə iştirak-çıları. Qurultay iştirakçıları.
çalğıçılar xüsusi həvəs göstərir, o biri iştirakçılar əl çalırdı. M.İbrahimov. Böyük biryarımdairə halında toplaşmış iştirakçı və tamaşaçılar kütləsinin mərkəzində masa qoyulmuşdu. M.Rzaquluzade.

İŞTİRAKÇILIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. hüq. İştirak etme. // Ortaqlıq, şeriklik.

İŞTİYAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] klas. Şövqünde olma, hesretinde olma, hesretini çekme; şövq, heves, şiddetli arzu, hesret. Saraldı mehrtək yüzüm cəmalın iştiyaqindən. Kişveri. Eylə-rəm hər yerdə sənin sorağın; Gündən-günə artar bil iştiyaqın.. Qurbani. Seyr edin işti-yaqü həsrət ilə; Bu gözəl lövhə sonra düş-məz ələ. H.Cavid. Bu dəfə Sitarə Mənsurun məhəbbətinə bənd olub, iştiyaqında gəzir idi. C.Cabbarlı. □ İştiyaq(ını) çəkmək
hesretini çekmek, hesretinde olmaq. Nə müddətdi iştiyaqın çəkirdim; Şükür həqqə, pərizada gedirəm.. Q.Zakir. Didarına mən müştaqəm, mən müştaq; Vəqtü bivəqt çək-məkdəyəm iştiyaq. Aşıq Hüseyn. İştiyaqa düşmək
şövqe düşmek, hevese düşmek.
Aşiqləri iştiyaqə düşdü; Hər kəs ayılıb qabağə düşdü. M.Ə.Sabir. [Ziba:] Axır o izdihamlı şəhərdən çıxandan, atamın arxa-sınca buraya gələndən sonra niyə mən bu fikrə, bu iştiyaqə düşdüm? S.Rehimov.

İŞTÜX : Azerbaijani Explanatory Dictionary

İŞTüK is. məh. Ağız sözü, uydur-ma, düzeltme, yalan. Bunlar hamısı iştük-dür.
Kim deyir ki, o, bu gün Danabaş kən-dində deyil, xeyr, bunlar hamısı iştüx sözdü. C.Memmedquluzade.

İŞVƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.] Naz, qemze, işve, cilve; qemzeli baxış. Dağ başından yar aşar; Yar dolanar, yar aşar; Işvə, qəmzə, bir də naz; Tək bir sənə yaraşar. (Bayatı). Belə işvə, belə qəmzə, belə naz; Belə qamət, belə gər-dən olurmu? Q.Zakir. Nazı çox, qəmzəsi bol, kibri də var dilbərimin; Baxmamaq işvəsidir aşiqə taci-sərimin. Ə.Nezmi. □ İşvə satmaq
naz-qemze elemek. Ma-ralın, ceyranın min işvə satır; Su göndər bu yerdə yanana, dağlar! S.Vurğun. Al-yaşıl geyinib seyrana çıxmış; Işvə satır güllü yaza gözəllər. Aşıq Ağalar.

İŞVƏBAZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [ər. işve ve fars.
..baz] İşve eden, işvekar, nazlı.

İŞVƏBAZLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. İşve, naz-qemze etme xasiyyeti.

İŞVƏKAR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [ər. işve ve fars.
..kar] öz qemzeli baxışları ile kişileri meftun eden; işveli, qemzeli. [Zeyneb xanım] Alış bəyi görüncə qaşlarını qaldırdı, fitnəli gözlərini süzdü və işvəkar bir səslə qulluqçuya dedi:
Ovçuluq gözəl şeydir. çemenzeminli. Müəyyən bir məqsədlə kişilərə yanaşan işvəkar qadın ən möhkəm iradəli şəxslərə belə sevginin zəhrini aşılaya bilər. M.S.Ordu-badi. 0ux və işvəkar ərəb qızları gələr və xaqanla əylənərlər. H.Cavid. // Is. mənasın-da. Dilber. [Arif İblise:] Bir afətə, bir niga-rə uydum; Bir qəmzəli işvəkarə uydum. H.Cavid. Bütün ətrafə min bəzək saçılır; Durma gəl, nazlım, işvəkarım, gəl! S.Rüstem.

İŞVƏKARANƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf [ər. işve ve fars. karane] İşve ile, nazla, naz-qemze ile. Işvəkaranə yerimək.

İŞVƏKARLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. İşve satma, naz satma; naz-qemze. Işvəkarlıq etmək.

İŞVƏLİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Nazlı, qemzeli, cilveli, şux, dilber. Işvəli qız. Işvəli gəlin. Işvəli təbəs-
İT
süm.
Ah sevgili nigar, sən qal indi! Ey işvəli yar, sən qal indi! Xetayi. Dolanım başına, ey nazlıca yarım, bəri bax; Işvəli, qəmzəli, çəm-xəmli nigarım, bəri bax. S.Ə.Şirvani. Əminə iyirmi yaşında idi, göz-ləri anasınınkı kimi sakit və kədərli deyildi, oynaq və işvəli idi. S.Rehman.

İT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Canavar, tülkü kimi heyvanların mensub olduğu yırtıcı memeli heyvanların xüsusi fesilesine mensub ev heyvanı. çoban iti. Həyət iti. Ov iti.
It, qulağını kəsəndən qorxar. (Mesel). Hərdən it hürüşməsi, səs-küy eşidilməsəydi, yarım kilometrlikdə bö-yük bir kəndin yerləşdiyini bilmək olmazdı. İ.Hüseynov.
məc. Bedxasiyyet, acıdil, davakar, söyüşken, reftarsız adam haqqında (çox za-man "kimi" qoşması ile işlenir). It kimi rəf-tar edir. // Söyüş kimi işlenir. [Sultan bey:]
.Itin birisi qapıma gəlib qızımı özünə bənd eləyir, belə də binamusluq olar?! ü.Hacı-beyov.
0 İt də getdi ip də dan.
her şey elinden çıxdı, her şeyden eli üzüldü, bütün ümidler boşa çıxdı. İt dəftərində adı yoxdur dan.
çox hörmetsiz, sayılmaz, avara, işsiz-gücsüz adam haqqında. [Aslan:] [Oqtayın] it dəftərində adı yoxdur. C.Cabbarlı. İt günü çəkmək dan.
çox pis, çox ağır heyat keçirmek; eziyyet, mehrumiyyet içinde yaşamaq. İt kökündə
bax it günündə. İt günündə it diriliyində dan.
1) çox pis halda, çox pis veziyyetde, çirk, natemiz. Bir para uşaqlar olur ki, əsgilər, kirlər içində ortalıqlarda fırlanırlar. It günündə, it dirili-yində yaşayırlar. "Mekteb"; 2) yorulmuş, incimiş, elden düşmüş. It günündə gəlib çıxdılar. İt ilində
çoxdan, çox uzaq keç-mişde, yaddan çıxmış bir vaxtda. It ilində olan iş.
[Osman:] Bir də, Isgəndərin bizə nə dəxli var, ey? It ilində babası körpüdən keçəndə, mənim babamın böyrünə dəyib. M.Hüseyn. İt yiyəsini tanımır dan.
hed-dinden artıq adam, basabas, qelebelik olan yer haqqında. Pristavın həyətində it yiyəsini tanımırdı, səsdən, qilü-qaldan qulaq tutu-lurdu. C.Memmedquluzade. İtdən alıb itə vermək dan.
bax itdən əskik eləmək. Əfrasiyab xan dişinin dibindən gələni Lələ-

şə dedi, onu itdən alıb itə verdi.. S.Rehi-mov. İtdən biabır etmək dan.
bax itdən əskik etmək. [Sekine xanım:]
.özüm onu çağırıb beş yüz söyüş üzünə qarşı deyərəm. Onu itdən biabır edərəm. M.F.Axundzade. İtdən əskik etmək dan.
bax itin sözünü demək. İtə dönmək dan.
berk hirslen-mek, qeyzlenmek, hamını acılamaq. Vəznə-li kişi
. sonra, yenə itə dönmüşdü. Mir Celal. İtin dilini bilir zar.
bic, çoxbilmiş adam haqqında. Itin dilini bilir, cəhənnəmin yolunu. (Ata. sözü). İtin dişi motalın dəri-si dan.
mene dexli yoxdur, mene ne var, özleri biler. [Allahqulu:] Itin dişi, motalın dərisi! O Sirat, o da düşmənləri! Ə.Əbülhe-sen. İtin sözünü demək dan.
tehqir eder-cesine ağır, pis sözler demek, tamamile abırdan salmaq. O görürdü ki, qabağında heç kəsin cınqır çəkməyə cəsarət etmədiyi kişiyə itin sözün deyirlər, başını qaldırıb cavab da vermir.. Mir Celal. İtinə tök dan.
heddinden çox, lap çox, bol. [Molla Nes-reddin:] Bizim kənddə elə saraylardan o qədər var ki, itinə tök. "M.N.letif.". A kişi, iş adama qalsa, sənə o qədər adam verim ki, lap itinə tök. C.Cabbarlı. İtlə çıxarmaq (qovmaq)
tehqir edib, söyüb, abır verib qovmaq. [Necefbey Süleyman beye:]
.Mə-nim qapıma ayağın düşər, səni it ilən çıxar-daram. Ə.Haqverdiyev. İtlə pişik kimi (dolanmaq)
bir-biri ile yola getmeyen, bir-biri ile daim dava eden adamlar haqqın-da. Ağzında Ayrım qızı deyirsən, necə dola-nacağıq, it ilə pişik kimi. A.Şaiq. çimnaz arvad demişkən, bu Nazlı ilə Veys itlə pişik kimi dolanmaqlarına baxmayaraq, bu qəsə-bədə bir-birini ən çox istəyən bacı-qar-daşdı. Ə.Əbülhesen. Başına it oyunu aç-maq (gətirmək)
bax baş.
..kimin iti tu-tub
..kim sancıb,
..kim toxunub,
..kim xetrine deyib. [Leleşov Balacaxanıma:] Mən bilmirəm yenə də bu gün səni kimin iti tutubdur, qız! S.Rehimov.
..nə iti (itim) azıb? dan.
..ne işi (işim) var,
..neyine (neyime) lazımdır,
..neyine (neyime) ge-rek. [Şehrebanı xanım:] Firəngdə onun nə alıb-verəcəyi var? Parijdə onun nə iti azıb-dır? M.F.Axundzade. [Mesme:] Deməzlər-mi, ay filan-filan olmuşun qızı, bir tikə uşa¬ğın şəhərlərdə, hacıların qapısında nə iti azmışdı? Mir Celal.

İTAƏT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [ər.]
Tabe olma, boyun eyme, söze qulaq asma, gösterişe emel etme; tabelik. Ata-anaya itaət. Böyüyə itaət.
[Qaplan:] Əmrinə itaət bir vəzifədir; Ver-diyin hər fərman bizə töhfədir. A.Şaiq. çay üstündə qazı həmçinin vəz edib böyüyün kiçiyə məhəbbəti, kiçiyin böyüyə itaəti barə-sində uzun bir söhbət elədi. Ə.Haqverdiyev. Bu səsdə itaət tələb edən bir güc var idi. H.Seyidbeyli. □ İtaət etmək (eləmək qıl-maq)
tabe olmaq, emel etmek, söze qulaq asmaq. Zeynəb oğlundan
. razıdır. Ondan ötəri ki, Vəliqulu o itaəti ki anasına eləyir, bəlkə atasına eləməzdi. C.Memmedquluza-de. [Soltan bey:] Qızım, inad olma, atan nə deyir sən də ona itaət elə. ü.Hacıbeyov. [Şeyx Senan:] Get, babandır, Xumar, itaət qıl; Hər nə əmr etsə, dinlə, hörmət qıl! H.Cavid. İtaətdə durmamaq
tabe olmamaq, söze qulaq asmamaq, özbaşına hereket etmek. İtaətdə olmaq
birinin tabeliyinde, em-rinde, hakimiyyeti altında olmaq. İtaətdən çıxmaq
itaetsizlik etmek, tabe olmamaq; söze, emre, gösterişe emel etmemek, qulaq asmamaq, başlı-başına hereket etmek. [Hacı Murad:]
.Qız mənim itaətimdən çıxa bilməz. S.S.Axundov. Itaətdən çıxan əsgər; Alar ölüm cəzasını. R.Rza.
İtaətlə şeklinde zərf- müti bir suret-de, itaet ederek; müticesine, ehtiramla. Girdman adı gələndə, hamı hörmətlə və itaətlə baş əydi. M.Hüseyn. Soltanı qara-başlar itaətlə dinlədi. M.Rahim.

İTAƏTKAR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. [ər. itaet ve fars.
..kar] bax itaətli. Şərifki hər zaman
. [Molla Xelilin] müti və itaətkar bir müridi idi, bü-tün bayır işlərini ona gördürərdi. S.Hüseyn.
.Qaraqaşlı Davudun səliqəli, itaətkar, həvəsli işi ustanın xoşuna gəlirdi. Mir Celal.

İTAƏTKARCASINA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf [ər. itaet ve
fars. karane] İtaetle, müticesine.

İTAƏTKARLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. İtaet etme, tabe olma; her emre, söze, gösterişe sözsüz emel etme; mütilik, ehtiram. [Nuriyye:] Mən [Muradın] dəvətini qeyri-şüuri bir itaətkarlıqla (z.) qəbul etdim. İ.Əfendiyev.

İTAƏTLİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. İtaetden çıxmayan, tabe olan, itaet eden; müti, intizamlı. [İblis:] Heç maraq etmə, əmin ol, o mənim ən itaətli qulumdur daim. H.Cavid.

İTAƏTLİLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ax itaətkarlıq.

İTAƏTSİZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. İtaet etmeyen, tabe olmaq istemeyen, söze qulaq asmayan; dikbaş, intizamsız. Itaətsiz uşaq.