Multilingual Turkish Dictionary Azerbaijani Explanatory Dictionary

ATA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
övladı olan kişi; dede. Doğma ata. Ogey ata. Bu uşaq lap atasına oxşayır.
Ata olmayan, ata qədrini bilməz. (Ata. sözü).
məc. Bir nezeriyyenin, meselenin ve s.-nin banisi; rehber, yolgösteren. M.F.Axund-zadə Azərbaycan dramaturgiyasının atasıdır. // məc. Himayeçi, terbiye veren, perestar, yetişdirib böyüden. O, bizə ata olmuşdur.
Yaşlı ve hörmetli kişiye xitab, müra-ciet. // "Atam" şeklinde
xahiş, bezen narazılıq ifade edir. [Sitare:] Atam, apar məni də Kəbənin ziyarətinə. C.Cabbarlı. [Adamlardan biri:] Atam, höcət nə üçün? Bu saat bir adam göndərək
. bu məsələni öyrə-nib gəlsin. H.Sarabski.
Yalnız cem şeklinde: ATALAR
ecdad, ata-baba. Atalar belə deyiblər. Atalarımızın müqəddəs qəbrini namusla düşməndən qoru-duq. Atalar nə əkiblər, oğullar onu biçiblər.
0 Atalar sözü
ibretamiz mezmunlu qısa kelam, ifade. Atalar sözündə xalqın dühası
əks olunur. Atalar sözündə dərin hikmət var. Atası yanmaq dan.
çox eziyyet çekmek, elden düşmek, üzülmek, ağır, eziyyetli bir şeye meruz qalmaq. Atasına od vurmaq
bax atasını yandırmaq. Atasını dalına sarımaq
b a x atasını yandırmaq. Atasını yandırmaq dan.
1) şiddetli cezalandırmaq, divan tutmaq. [Mirze Turab kendlilere:] Səfər bəyin nə haqqı var sizi bu qədər incidə. Mən onun atasını yandıraram. B.Talıblı. [Xelil:] Qoy bir işlərim yoluna düşsün, mən onun atasını necə yandıraram, özüm bilərəm. M.Hüseyn; 2) mehv etmek, tamamile berbad hala salmaq. O, bağın atasını yandırıb. "Kirpi". Uşaqların atası dan.
evfemizm yolu ile arvadın öz erinin adını çekmemek üçün işletdiyi ifade.

ATA-ANA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. öz övladına münasibetde kişi ve qadın; valideyn. Ata-analar öz uşaq-larının tərbiyəsinə iikir verməlidirlər.
Atanı-ananı görməsəydim, özünə xan deyərdim. (Mesel). Tahir
. həm Nərgizin özünün, həm də ata-anasının keiini, əhvalını soruşdu. M.Hüseyn. [Xeyransa:] A kişi, mən oğlanı görməmişəm, anası canlara dəyən bir adam-dır. Məclisləryaraşığı.. [olan] atası var. Hələ ata-ananın övladı pis olmaz. H.Sarabski.

ATA-ANALI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Atası ve anası olan. Ata-analı uşaq. Atanı-analı böyüsünlər.

ATA-ANASIZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Atası ve anası olmayan; yetim. Ata-anasız uşaqlar.
[Hacı Murad:] Budur, on iki ildir ki, sən ata-anasız yetimi
. boya çatdırmışam. S.S.Axundov.

ATA-BABA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Əcdad, ulu baba, neslin ilk banileri. Ata-baba yurdu. Ata-baba qay-dası. Onun ata-babası kəndli olmuşdur.
Ata-babadan bu məhəllələrə belə bir ad qoyulmuşdu... N.Nerimanov. [Cahan:] Sən gəl, ata-baba yolu ilə evlən. U.Hacıbeyov. Mirzağa Cəmiləni almaq üçün bir yol tapma-yırdı. Cəmilənin Bakıda heç bir qohum və əqrəbası yox idi ki, ona elçi göndərib ata-baba qaydası ilə onu istəyə idi. S.Hüseyn.
0 Ata-babadan qalma
qedim, çox köhne, dövrü keçmiş, ibtidai. Ata-babadan qalma üsullar.

ATA-BALA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Ata ile oğlu, ya qızı. [Hacı Murad:] İrəli gəl, əyləş. Bir az ata-bala dərdləşək. S.S.Axundov. Ata-bala
. parlaq şimal ulduzuna doğru yol aldılar. Mir Celal.
□ Atalı-balalı
ata ile oğlu (oğulları), ya qızı (qızları) bir yerde. Atalı-balalı bu evin tikilməsində, içərisinin sahmana salınma-sında onlar [Mehman ve Gülyanaq] nələr etməmişdilər. Ə.Veliyev.

ATABIR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Bir atadan töremiş, ata terefden doğma olan. Atabir qardaş. Onlar atabir, ana ayrı bacıdırlar.
Mənim tək bircə qardaşım var,
. atamın yadigarı, anamın ya-digarı, atabir, anabir, doğma qardaş, ruhum və iki gözümün işığı. C.Memmedquluzade.

ATADANBIR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

a x atabir.

ATADANQALMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Irs olaraq atadan qalmış. Atadanqalma ev.
. Hacı Məcid(in) Diyallı kəndindəki atadanqalma evi məhz iki-üç dənə balaca örtülüdən ibarətdir. C.Memmedquluzade. [Cavad:] Ay Mirzə! Başına dolanım, atadanqalma bir parça yerim var idi. İndi Səiər ağa gəlib yerimi tutub. B.Talıblı.

ATALI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Atası olan. Atalı uşaq. Atalı (z.) böyümək.

ATALI-ANALI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

Bax ata-analı. "Gər-dəkdə" gəlin üçün oturmağa bir kürsü qo-yub, üstə atalı-analı iki-üç yaşar bir oğlan uşağı oturdarlar. R.Əfendiyev.
Atası ve anası ile bir yerde, beraber.

ATALIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Ata ile övlad arasındakı qan qohumluğu. Atalığını müəyyən etmək. Atalığını danmaq.
Ata üzerine düşen vezife, borc. Atalıq vəzifəsi.
Etmişik ifa atalıq mehrini; çək-mişik övladımızın iikrini. M.Ə.Sabir. [Hacı Murad:] Hərgah bu mümkün olmasa, atalıq ixtiyarımı əlimə alaram. S.S.Axundov.
Ataya mexsus olan, ataya aid olan. Atalıq mülk.
ögey ata. Rusca əlifba savadını da ata-lığımdan öyrənmişdim. Ə.Haqverdiyev. Axşam atalığım evə gələndə nənəm macəra-nı ona nəql etdi. O, razı olub məni də özü ilə bərabər iəhləliyə apardı. H.Sarabski.
Ata yerini tutan adam; himayeçi.
□ Atalıq etmək
ata kimi baxıb böyüt-mek, terbiyelendirmek. [Almaz:] Aitil dayı elə adam deyil, o çox gözəl kişidir. O, mənə lap atalıq eləmişdir. C.Cabbarlı. Mursaqu-lunun atalıq edib böyütdüyü iki bacısı uşaq¬ları var idi. S.Hüseyn. Bu gündən sonra Qurban Cəlilə yoldaşlıq yox, bəlkə də atalıq edirdi. I.Musabeyov.
köhn. məh. Keçmişde qız köçerken ata-sının oğlan evinden pul ve ya qızıl şeklinde aldığı başlıq.

ATAMAN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
tar. Rusiyada: kazak vila-yetlerinde ve qedimde kazak qoşunlarında herbi inzibati vezifelerin adı. Qoşun ata-manı. Kazak atamanı.
Rusiyada vetendaş müharibesi döv-ründe: ağqvardiyaçı destelerinin başçısı (Ukraynada, Donda ve s.-de).
köhn. dan. Quldur ve ya oğru destesi başçısı. // məc. Deste, yaxud bir qrupun baş-çısı. Sən [Ferman] "atamanın"
. əleyhinə çıxmaqda çox yaxşı iş görmüşsən.. Ə.Sadıq.

ATAMANLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. dan. Başçılıq (menfi menada). Atamanlıq etmək.

ATASIZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Atası olmayan, ata terefden yetim olan. Atasız uşaq.
[Ferhad:] Deyirlər ki, atasız adam yetim olmaz, anasız yetim olar. Ə.Haqverdiyev.

ATASIZ-ANASIZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sifi Yetim. [Piri kişi:]
.Balanı ölümdən xilas etmək üçün bu atasız-anasızyetimi bəlaya salmısan. S.S.Axundov.

AT-AT : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Uşaqların ağac üste minerek oynadıqları oyun. At-at oynamaq.

ATAVIZM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

[lat.] biol. çox uzaq ecda-dında olmuş xasse ve elametlerin nesilde görünmesi. İnsanlarda
. ulu əcdadlarının çoxdan yox olmuş əlamətləri təkdənbir ayrı-ayrı iərdlərdə zahirə çıxır ki, əcdadın əla-mətlərinə bu cür qayıtma hallarına atavizm deyilir.

ATAYANA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf Ata kimi, ataya mexsus bir terzde. Sədr atayana bir səslə:
Oğul, adam bir böyük-kiçik bilər, sözünün yerini bilər, axı. M.Ibrahimov.

ATBAZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [at ve fars.
..baz] Son derece at seven adam, at heveskarı. [Berezovski:] Hərgah siz atbaz deyilsinizsə, ata həvəsiniz yoxdursa, o atı mənə satın. M.S.Ordubadi. Məlik Cümşüd də uşaqlığından yaman atbaz olduğundan, şirnikib getmişdi. (Nağıl).

ATBAZLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Heddinden artıq at sevme, at heveskarı olma.

ATCIL : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. dan. Atı, at saxlamağı hed-dinden artıq seven. Bundan sonra ağsaqqal həkim atcıl əmisinin qocalan vaxtı atdan nə cürə yıxıldığını xatırlayıb, özünə bəraət qazandırmaq istədi. S.Rehimov.

ATÇAPAN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Cıdır iştirakçısı; jokey.

ATÇAPDI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

ATçAPMA is. Cıdır. Milli at oyunları və atçapma yarışları.

ATÇI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Ata baxan, at saxlayan. // Yaxşı at minen adam; atbaz.