Multilingual Turkish Dictionary Azerbaijani Explanatory Dictionary

KÖKYUYAN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Kök yumaq üçün olan (maşın ve s.)// is. Kök yumaq üçün maşın ve s. Kökyuyanı təmir etmək.

KÖLƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Quldarlıq ve feodalizm cemiy-yetinde: bütün hüquq ve istehsal vasitele-rinden mehrum ve sahibkarın xüsusi mül-kiyyeti olan adam; qul. Hər uçuğun altında var min kölənin məqbəri; Hər parça daş bir fəqirin sinəsinin mərməri. M.S.Ordubadi. [Xeyyam:] Xəyyama nə lazımdı ki, zəncir; Onsuz da köləndir, bu nə təhqir? H.Cavid. Qanun var ki, insanları kölə etmiş dünyada; Qanun var ki, qulluq yazmış babalardan öv-lada. N.Refibeyli.

KÖLƏCƏSİNƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərfKöle kimi, qul kimi;
yaltaqcasına. Köləcəsinə yaşamaq.

KÖLƏLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Kölenin, qulun veziyyeti, halı; qulluq. Bəxtiyar arzular elə bir dünya; Ağalıq, köləlik olmasın orda. S.Vurğun. Kö-ləlik dünyasından qalmasın deyə bir iz; Cəb-hələrdə döyüşdük düşmənlərlə döş-döşə. S.Rüstem.
Əsaret. Köləliyə, əsarətə; Qara məzar qazıldı. N.Refibeyli.

KÖLGƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Qarşı terefden işıq düşen her hansı bir şeyin qara eksi. Binanın kölgəsi.
Kölgəsi yerə düşmək.
.Kəndlilər gəlib çömbəliblər tayanın kölgəsində. C.Mem-medquluzade. Bizim bağa su axıdır açdığın bərə; Bizim tutdan sizin bağa kölgə düşəcək. M.Araz. □ Kölgə salmaq
bax kölgələ-mək. Ağac kölgə salmışdı.
Az qala başım yetişə göylərə; Şax-budağım kölgə salıb hər yerə. M.Ə.Sabir.
.Ərik və tut ağacları baş-başa verərək, günün qabağını çətir kimi tutur, yaşıl otların, tər yoncaların üzərinə sərin köl-gə salırdı. İ.Əfendiyev. // məc. İnsanın da-xili hiss ve heyecanının üzünde, gözünde ifadesi, tecessümü. Qəm kölgəsi üzünü bü-rüdü.
Yorğunluğun kölgəsi; Sıralanmış al-nının; Qırışıq izlərində. R.Rza. Balaca Nər-gizin üzündən bir kölgə keçdi. Ə.Memmed-xanlı. // İşıq şüalarının bilavasite düşmediyi yer, sahe: kölge yer, kölgelik. Kölgədə otur-maq. Kölgə tərəfə keçmək.
Divar dibində kölgədə xoruz, toyuqlar uyqular.. A.Sehhet. [Alış nazire:] Gəlin, barı gedək, bir kölgədə dincəlin. B.Bayramov.
Resmde ve ya şekilde tesvir edilen her hansı bir şeyin az işıq düşen hissesi.
Qaranlıqda, dumanda aydın görünmeyen şey; qaraltı. Kölgə kimi seçilmək.
Uzaqdan bir kölgə [Selim ve Mehribanı] pusur, giz-licə təqib edirdi. S.Hüseyn. Yağışdan qorx-madı, boran bilmədi; Onu sarsıtmadı hənirti, kölgə. M.Rahim. Qayınana ilə gəlin şirin da-nışdıqları zaman qapıda bir kölgə göründü. Ə.Veliyev.
Əks, şekil menasında. Suda öz kölgəsini görüb o zaman; Sandı bir özgə itdir ol hey-van. A.Sehhet.
məc. Kölgənizdə kölgəsində şeklinde məc.
kömeyinizle (kömeyi ile), himaye-nizde (himayesinde), sayenizde (sayesinde). [Uşaqlar] ancaq sizin kölgənizdə oxuyub dərsi tamam ediblər. Ə.Haqverdiyev. [Allah-qulu:] Allah onlara kömək eləsin, onların kölgəsində gəlib çıxdım. çemenzeminli.
◊ Kölgədə qalmaq
göze görünmemek, üze çıxmamaq, tanınmamaq, özüne diqqeti celb etmemek. [Seretan:] Bir odur təhlükə mənə ölkədə; önündə şöhrətim qalır kölgədə. M.Rahim.
..kölgədə qoymaq (buraxmaq)
1)
..ikinci yerde buraxmaq,
..daha ireliye keçmek, birinci olmaq, diqqet merkezinde olmaq; 2) fikir vermemek, diqqetsiz burax-maq, laqeyd baxmaq. Kölgə kimi
yanından el çekmeden, daim izleyerek, ayrılmadan. Kölgə kimi izləmək. Kölgə kimi əl çəkməmək.
- [Xaver Arife:] Kölgən kimi həp pəsincə qoşdum; Eşqinlə qanadlanıb da uçdum. H.Cavid. Səltənət evdən çıxanda Cəlil onu kölgə kimi təqib edir, bir an belə gözdən qoy-murdu. Ə.Veliyev. Cuma
. kölgə kimi ondan üzülməyən qadına
. qapını bağlamaq işarə-sini verdi.. Ə.Əbülhesen. Kölgə salmaq məc.
- bürümek, ehate etmek. Əcəl başımıza kölgə salmamış; Sizdən "can" eşidim, sizə "can"deyim. B.Vahabzade. Lakinsonhəftə-lər Ulduzun gözlərinə böyük bir nigarançılıq kölgə salmışdı. Ə.Memmedxanlı. Kölgəsin-dən qorxmaq (ürkmək)
çox qorxaq, ürek-siz adam haqqında. Kölgəsindən ürkən Mə-şədi Qulam Ceyranoğlunu titrətmə götürdü. S.Rehimov. Kölgəsini qılınclamaq
hede-leyerek dalınca danışmaq, düşmençilik et-mek. [Balaxanrm Dadaşa:] Sən yüz də o 0i-raslanın kölgəsini qılınclayasan,
. heç bir şey apara bilməyəcəksən. S.Rehimov.

KÖLGƏLƏMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Kölgelemek"den f.is.

KÖLGƏLƏMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f.
Kölge salmaq, köl-
gede gizletmek, kölge etmek. çilingləri bas-dırdıqdan sonra kölgələmək lazımdır. // Gö-rünmez etmek, qabağını tutmaq, kölgelen-dirmek. Işığı kölgələmək.
məc. Qaranlıq etmek: dumanlatmaq. Xa-tirələr xəyalını kölgələdi.

KÖLGƏLƏNDİRMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Kölgelendirmek"-
den f.is.

KÖLGƏLƏNDİRMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f.
Kölge salmaq,
kölge etmek: qaranlıqlaşdırmaq. Birdən pəncərəni başqa bir adam kölgələndirdi. M.Hüseyn.
B a x kölgələmək
ci menada.

KÖLGƏLƏNMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Kölgelenmek"den f.is.

KÖLGƏLƏNMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f.
Kölge düşmek,
kölgeli olmaq, kölge salmaq, bir qeder qa-ranlıqlaşmaq. Ağaclar kölgələndi.
.Dik yuxarı dırmandıqca meşə kölgələnib sərin-lənirdi. Ə.Əbülhesen.
Kölge düşen yerde oturmaq, kölgede gizlenmek. Gündüzlər istinin dərdindən ha-man dəliyə girib kölgələnirdi. C.Memmed-quluzade. Göy sərvlər qucağında bir çiçək
kimi; Kölgələndi uzaqlarda ağaran liman. Ə.Cemil. [Bakıda] heç kəs istidən kölgələn-mək və başını gizlədib işdən qalmaq istəməz. S.Rehimov.
məc. üzünde qem, keder, qüsse ela-meti zahir olmaq; qemlenmek, qüsselen-mek, kederlenmek (adeten, "gözleri", "üz-gözü", "çöhresi" sözleri ile). üzü-gözü köl-gələnmək.
Sevilin gözləri güldüyü yerdə; Birdən buludlanıb kölgələndimi? M.Müşfiq. Məzlumun çöhrəsi kölgələndi, bir an nə de-yəcəyini bilmədi. S.Veliyev.
məc. Qaçıb gizlenmek, birinin hima-yesine, qanadı altına sığınmaq, birine penah aparmaq.

KÖLGƏLƏYİCİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. ve is. Kölge salmaq
üçün istifade olunan; kölgelendiren.

KÖLGƏLİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif.
Kölge salan, kölgesi olan. Kölgəli qarağac. Kölgəli ağac.
Eldar ət-rafa yaxşı bələd olduğundan, yaxında iri, sərin kölgəli bir söyüd ağacını göstərərək:
Gedək, bir az dincələk,
dedi. M.Rzaqulu-zade. Odlu mizrabına qurban olum, yar! çal, səni dinləyir kölgəli dağlar. N.Refibeyli.
Kölge düşmüş, kölge altında olan; köl-ge. Kölgəli yer. Kölgəli eyvan.
Kölgəli gen küçə ilə bir qədər gedəndən sonra hambal girdi birinci mehmanxananın dalanına. C.Memmedquluzade. Doldu şirin səslərlə; Kölgəli bağ, boz güney. Ə.Cavad.
məc. Şübheli, qaranlıq. Yarməmməd köl-gəli keçmişdən uzaqlaşa bilməyən adamlar-dan idi. M.İbrahimov.
məc. Qem, keder ifade eden; meyus, kederli, qemli, qemgin. Kölgəli üz.

KÖLGƏLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Kölge düşmüş yer, kölge olan yer; kölge, kölgeli yer. Kölgəlikdə otur-maq. Kölgəlikdə yatmaq.
Gorus dağının qaşında Nəbini isti vurur, bir kölgəlik tapıb uzanır. "Qaçaq Nebi". Məxməri ormanlarda çiçək dərdiyin yerdə; Baxarsan, çiçəklər var, açar kölgəliklərdə. Ə.Cavad. Insan ayağı dəyməyən bu yerlərdə gündüzlər özünü köl-gəliyə verən at, eşşək ağnamış, künclərdə toyuq-cücə eşələnib torpağı atım-atım elə-mişdi. İ.Hüseynov.
Kölge üçün düzeldilen her şey. Kölgə-lik düzəltmək. // sif. mənasında. Kölge üçün olan, kölge salmaq üçün ekilen. Qoca kişi kölgəlikağacın dibindəki çarpayını göstərdi.. S.Rehimov. // Talvar, alaçıq, deye ve s. Köl-gəlik düzəltmək.
B a x günlük
cü menada. Ramazan şapkasının kölgəliyini qaldırdı, ətrafa baxa-baxa müdirin otağını tapdı. Mir Celal.

KÖLGƏSEVƏN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Kölgelik yerlerde yaxşı biten, güneş sevmeyen. Kölgəsevən bitkilər.

KÖLGƏSİZ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Kölge salmayan, kölgesi olmayan. Kölgəsiz ağac.

KÖLGƏSİZLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Kölge salmama, köl-
gesi olmama, kölgesiz yerin, ağacın ve s.-nin xüsusiyyeti.

KÖMBƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. İri, girde, qalın çörek; qalac. Qoca qarağacın köhnə qabığı quru kömbə çörəyə oxşayırdı.. Mir Celal. [Aslan:] Dü-şərgədə hər beş adama gündə bir kömbə köhnə
. çörək verirdilər. S.Veliyev.
is. Küt getmiş xemirden kül üzerinde bişmiş çörek. Gördüyün küllü kömbədir, ba-zara çıxıb, qoğal olub. (Ata. sözü).
sif. Yöndemsiz, kök, gonbul. Kömbə arvad.
Ocaqverdi kömbə əlini uzatdı. çemenzeminli.

KÖMBƏÇİ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. köhn. Kömbe bişirib satan adam (b a x kömbə
ci menada); çörekçi. Dəyirmançının şahidi kömbəçi olar. (Ata. sözü).

KÖMBƏDODAĞ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Dodağı kömbe kimi, yöndemsiz, qalın. Kömbədodaq adam.

KÖMƏC : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. dan. Boy atmayıb torpağın üzüne yayılan bitki.

KÖMƏC : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Arı peteyi. □ Köməc balı
temizlenmemiş bal.

KÖMƏCLƏNMƏ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Kömeclenmek"den f.is.

KÖMƏCLƏNMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f. Kömec bitkisi kimi
yerin üzüne yayılmaq. Taxıl köməclənmişdir.

KÖMƏK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
Birinin qarşılaşdığı çetinlik-leri, sıxıntıları yüngülleşdirmek üçün görülen iş, hereket; yardım. Lay-lay əməyim bala; Duzum, çörəyim bala; Gözləyirəm böyü sən; Görüm köməyin bala. (Bayatı). Bir səs dedi:
Ey qafil; Hər meyvə olur hasil; Zəhmətlə, köməklərlə. A.Şaiq. [Yaralı] canını dişinə tutub durmaq, şəfqət bacısının köməyi ilə arxaya getmək istədi. Ə.Veliyev. □ Kömək diləmək (istəmək)
başqasından yardım istemek, başqasının yardımına ehtiyacı olmaq.
Atasından kömək diləmək.
[Rüstem:] Atam ölmüş, daha bir kəsdən kömək diləməyə gü-manım gəlmir. C.Cabbarlı. [Gülyazrn] gözü qabağında kömək diləyən məsum bir körpə-nin siması gəlib durdu. Q.İlkin. [Aynanrn] sanki kömək istəyən əlləri bir an havada asılı qalıb tappıltı ilə yanına düşdü. İ.Hüseynov. Kömək etmək (eləmək)
yardım etmek, yardım göstermek. Yoldaşına kömək etmək. Geridə qalanlara kömək etmək.
[Şah:] Mən bir keçə qayırım, bunlar da mənə kömək et-sinlər. ü.Hacıbeyov. Kömək görmək
baş-qasının kömeyi deymek, yardımı olmaq. [Behram:] Səndən ki, görmədim kömək; özüm həll eləyəm gərək! A.Şaiq. Köməyi dəymək (çatmaq)
bax kömək etmək (eləmək). Birinə köməyi dəymək. Qonşuya köməyi çatmaq.
[Memmedağa:] Oğlunuz burada oxuyub yazı-pozu biləcəkdir və onun [Qurbaneliye] köməyi dəyər. N.Nerimanov. Uşaqlar kiçik olduqlarından bir o qədər kö-məkləri çatmırdı. S.S.Axundov. Köməyi ol-maq
1) b ax köməyinə çatmaq (qoşmaq yetişmək). [Qerib:] Əgər mövlam mənə kö-mək olarsa; Ağlama, sevgilim, yenə gələrəm. "Aşıq Qerib"; 2) bir şey ede bilmek, tesiri olmaq. [Əceb xala:] Gəlsə də nə kimi bir köməyi ola biləcəkdi. S.Hüseyn. Köməyinə çatmaq (qoşmaq yetişmək)
darda qalan, çetinliye düşen adama kömek etmek, yardım göstermek, elinden tutmaq. Yoldaşının kömə-yinə çatmaq.
Daldakı kazaklar yüyürüşüb, zabitin köməyinə çatdılar. M.Hüseyn. ümidim bircə ona idi ki, Qoçaq mənim gəlmədiyimi görüb özü mənim köməyimə yetişər.. M.Rza-quluzade.
O biri hisseleri güclendirmek üçün ayrı-lan hisseler, elave qoşun hisseleri. [Qehre-man:] Bundan əlavə, komandan bir-iki sa-ata qədər bizə kömək göndərəcəyinə də söz verdi. H.Nezerli.
məc. Arxa, himayeçi, havadar, yardım eden adam. Oğul atanın köməyidir.
Lap becadı bu sözləri deməyim; Dağılıbdı arxam, ölüb köməyim. Aşıq Əlesger. □ Kömək ol-maq (çıxmaq)
birine arxa, havadar olmaq, birini himaye etmek. Yoldaşına kömək çıx-maq.
[Eyvaz Baxşıya:] Başıma bir iş gəlsə, sən [Sonaya] kömək ol. C.Cabbarlı. O, yolda¬şına kömək çıxaraq, bir atalar sözünü kina-yə ilə ortalığa atdı və masqara ilə hırıldadı..
Ə.Sadıq.