Multilingual Turkish Dictionary

Azerbaijani Explanatory Dictionary

Azerbaijani Explanatory Dictionary
KVORUM : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [lat.] Yetersay, yeterses.

KVOTA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. [lat.] Hisse, norma, pay.


Q : Azerbaijani Explanatory Dictionary

Azerbaycan elifbasının on yeddinci herfi. bax qe.

QA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

təql. Qarğanrn çıxardığı ses. Böylə söz-äən fərəhlənib qarğa; Ağzını açdı, ta ki etsin qal M.Ə.Sabir.

QAAN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. tar. Türk, monqol ve tatar xan-ları üçün "hökmdarlar hökmdarı" menasında işledilen ünvan; xaqan.

QAB : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
İçerisine şey qoymaq ve ya içerisinde şey saxlamaq üçün meişet ava-danlığı. Saat qabı. Şeyləri qoymaq üçün qab lazımdır.
Qəzəl qurtarmayır, çatmayır sona; Qoyub qələmini davat qabına.. B.Vahab-zade. // dan. çuval, torba, kise, yeşik ve s. Buğdanı bir qaba tök.
İçerisine yemek qoyulan, yemek tökü-len boşqab, metbex eşyası ve s. Şorbanı qablara tökmək.
[Cahandar ağa:] Ay bacı, atan ehsanına bir qab su ver, içim.. İ.Şıxlı.
0 Qabına sığmamaq
1) sebirsizlik gös-termek, özünden çıxmaq (şadlıqdan); 2) gü-venmek, lovğalanmaq, qürrelenmek. Qa-bında bir şey olmamaq
elmsiz, melumat-sız, biliksiz, qabiliyyetsiz, bacarıqsız adam haqqında. Görünüşünə baxma, qabında bir şey yoxdur. Qabını çatlatmaq
heddini ötüb keçmek, cığırını aşmaq, daşıb dağılmaq. Sirkə tünd olsa, öz qabını çatladar. (Ata. sözü).

QABA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif.
Kobud, sert, cod. Qaba yun. Qaba parça. Qaba mahud. Qaba yem.
Qeyri-medeni, edebsiz, nezaketsiz, ko-bud; terbiyeye zidd. Qaba söz. Qaba zara-fat. Qaba hərəkət. Qaba rəftar. Qaba (z.) danışmaq.
[Feldşer] çox uzunçu, lağlağı, həm də qaba bir adam idi. M.Hüseyn.

QABAĞARDAN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. dan. Qalayçı.

QABAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is.
bot. Qarpız, qovun ve xiyar cinsinden, yere yayılan iriyarpaqlı bir bitki-nin uzunsov, ya girde, sarımtıl ve ya yaşıl meyvesi; balqabaq, kudu. Qabaq tağı şamama verməz. (Ata. sözü).
məc. dan. Dadsız, tamsız qovun, qarpız ve s. haqqında. Bir qovun kəsdik, lap qabaq çıxdı.

QABAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf Əvvel, ireli. üç gün bun-dan qabaq gəlmişəm.
Bir ay bundan qabaq övrətim və uşaqlarımı da götürüb Ağdamdan Bakıya köçürmüşəm. C.Memmedquluzade. Məmməd şirin səhər yuxusuna xələl qatar, işə vaxtından da yarım saat qabaq gələrdi. M.İbrahimov. // Tez. Hamıdan qabaq kim gəldi?
Ey günəş üzlü yar, günəşdən qabaq; Yoluma nur çilə, gəl səhər-səhər. M.Araz.
sif. Əvvelki, keçmiş. Qabaq zaman. // Cem şeklinde: qabaqlar
evveller, keç-mişde. Qabaqlar bura ağaclıq idi. Qabaqlar o çox gözəl oxuyardı.
Ozlərinin qabaqlar zülm etdikləri; Məzlumlar da yəqin həmin cür olublar. Şehriyar.
is. Bir şeyin ireli terefi, ön terefi, üz te-refi (dal müqabili). Binanın qabağı bağa çı-xır. Paltarımın qabağı batmışdır.
Dörd-beş mərtəbəli evlərin qabağından Vətən müha-ribəsi qəhrəmanlarının şəkilləri asılmışdı. M.Hüseyn. // sif. İrelide olan, ön terefde olan; ön. Arabanın qabaq çarxı. Müdafiənin qabaq xətti. Kitabın qabaq səhifələri düşmüşdür.
[Necefj düşmənin ən qabaq və ən son istinad-gahında dayanmışdır. Mir Celal. // İrelide geden, qabaqda geden. Nəhayət, kəndlilərin qabaq dəstəsi gəlib çatdı. M.Hüseyn.
Qoşma menasında yerlik halında: qa-bağında
qarşısında, önünde, qenşerinde. Şagird müəllimin qabağında durub suallara cavab verirdi. Məktəbin qabağında iki sıra ağac əkilmişdir. Avtomobil evimizin qaba-ğında durdu.
Sona hər axşam pəncərənin qabağında oturub yola baxır və günəşin batan tellərini ilıq gözyaşları ilə isladırdı. C.Cab-barlı. Daxmanın qabağında topa-topa adam-lar... Hər gözdə bir sual var. B.Vahabzade.
zərf İreli. Fatma ağzına yaşmaq çəkib, utana-utana qabağa yeridi. Mir Celal.
is. ön teref, ireli teref, qarşı teref. Qa-bağımız dərə idi, dalımız dağ.
Nahardan sonra Bahadır pəncərədə oturub qabağın-dakı meşəyə tamaşa edirdi. N.Nerimanov. Yavaş-yavaş dumduru göy qabağının və geniş üfüqlərin əzəmətli mənzərəsi açılırdı. M.İbrahimov. // Qarşı. Əlacım hər tərəfdən kəsildi, bir təbəqə kağızı qoydum qabağıma, dedim:
Indi söylə, mən yazım. Qantemir.
Alın. Büllur bııxaq, lalə yanaq, ay qa-baq; Şahmar zülfü pərişanlar dolanır. Aşıq Əlesger.
0 Qabağa düşmək
1) rehberlik etmek, yol göstermek. Qabağıma düş, məni oraya apar.
[Gülmemmed:] Məgər bilmirsən ki, camaat işlərində həmişə qabağa düşən Mirzə Kərimdir? Ə.Haqverdiyev; 2) ireli düşmek, bir işde teşebbüsçü, birinci olmaq, baş ol-maq, başqalarını ötmek. Bizim briqada yenə qabağa düşdü. Qabağa getmək
irelilemek, inkişaf etmek, artmaq. [Ağa Mehemmed xan:] Işin qabağa getməyi üçün, əvvəl, vacib dost qazanmaqdır. Ə.Haqverdiyev. Qabağa gələn
ağsaqqal, sözü keçen, hörmetli. Kən-din qabağa gələnləri. Qabağa keçmək
başa keçmek, birinci yeri tutmaq. Şamxal bunu duymuş kimi qabağa keçib axşam ayazında tir-tir əsən Güləsərin qolundan tutdu.. I.Şıxlı. Qabağı açılmaq
1) üzü gülmek, üzünde sevinc elameti görünmek. Bu sözü eşidən kimi, onun qabağı açıldı. Nə var, nə olmuş, heç qabağın açılmır? 2) axın halında, izdi-hamla gelen, hereket eden kütle haqqında. Sürünün qabağı açıldı. Qoşunun qabağı açıldı. Qabağına ağac uzatmaq
qarşısını saxla-maq, mane olmaq, qoymamaq. Qabağına çəkmək
özüne lap yaxınlaşdırmaq. Həsən kişi tünd çay dolu stəkanı qabağına çəkdi. M.Ibrahimov. Qabağ(ın)a çıxmaq
1) qar-şılamaq; seferden gelen adamın qarşısına getmek. Sara xanım toya gələndə kənd ağ-saqqallarının bütün arvadları onun qabağına çıxırdı. Qantemir. Hər axşam Şəban evə gə-ləndə xəyal edirdi ki, Gülsüm həmişəki tək onun qabağına çıxıb əlinə su tökəcək. Ə.Haq-verdiyev; 2) tesadüf etmek, rast gelmek; 3) yolunu kesmek, qabağını kesmek. Budu gördüm, əli tüfənglilər darvazanı kəsdirib sın-dırırlar.
Imrana elə gəldi ki, buludlar ayı bürüyür, onun qabağına keçir, yol vermək is-təmir.. I.Şıxlı. Qabağına keçmək
1) mane olmaq, engel töretmek; 2) yol göstermek, be-ledçilik etmek. Qabağına kötük itələmək
bax qabağına ağac uzatmaq. Əlyarov hər cüryolla işin qabağına kötük itələyir. M.Hü-seyn. Qabağına qatmaq
sürmek, aparmaq, qabağına salıb aparmaq, qova-qova aparmaq. çoban sürünü qabağına qatıb apardı.
Kar¬vanı gülləyə basıb qırdıqların qırdılar, qır-madıqlarının da qollarını bağlayıb qabaq-larına qatdılar. çemenzeminli. Buğac üç ceyranı qabağına qatıb düz xana sarı qo-vurdu. M.Rzaquluzade. Qabağından qaç-maq
qorxmaq, çekinmek. Qabağından yeməyən
heddinden artıq dikbaş, iddialı, öz heddini, danışığını bilmeyen adam haq-qında. Hüseynqulu
. qabağından yeməyən idi,
. söz götürməzdi. Ə.Sadıq. Qabağını al-maq
1) bir hadisenin baş vermesine mane olmaq üçün vaxtında tedbir görmek, baş ver-meye qoymamaq. Yanğının qabağını almaq. Xəstəliyin qabağını almaq. Təhlükənin qa-bağını almaq.
[Ağbulaqlılar] selin qaba-ğını almaq üçün səddi-çin kimi qalın-qalın barılar düzəltmişdilər. S.Rehimov; 2) qaba-ğını kesmek. Küçəni dönərkən bir çin polisi onun qabağını aldı. S.S.Axundov. [Əsger:] Gedib nemesin qabağını alacağam. Ə.Əbül-hesen. Qabağını boğmaq
bax qabağını almaq
ci menada. Qabağını kəsmək
1) mane olmaq, qarşısını almaq. Selin qaba-ğını kəsmək; 2) soyğun ve talan meqsedile yolunu tutmaq, yolunu bağlamaq. Meşənin qurtaracağına iki verst qalmış bir atlı, ya-raqlı adam Cəfərin qabağını kəsdi:
Da-yan, tərpənmə, atdan düş, yoxsa odladım. S.S.Axundov. Qabağını-gerisini düşün-mək
görülecek bir iş haqqında etraflı fi-kirleşmek, ehtiyatla, sayıq hereket etmek. Qabağını tutmaq
bax qabağını kəsmək. Ozünü qabağa vermək
ireli gelmek, teşeb-büsçü olmaq, birinci olmaq. Rüstəm özünü qabağa verib bu yerlərə tamamilə bələd ol-duğunu komandirə bildirdi. S.Rüstem.
qabaq-qabağa zərf Qarşı-qarşıya, üz-üze, üzbeüz, bir-birinin önünde. Cəlal və müəllim diz üstə qabaq-qabağa oturub dərs oxuyur-lar. C.Memmedquluzade. Şəbanla Gülsüm o gecə sübhədək yatmayıb qabaq-qabağa söhbət etdilər. Ə.Haqverdiyev. Bir-iki dövrə vurandan sonra [Ağca xanım] Qaraca qızı çağırdı, o da dərhal sıçrayıb ortalığa girdi və hər ikisi qabaq-qabağa oynamağa başladı. S.S.Axundov. □ Qabaq-qabağa gəlmək
rastlaşmaq, üz-üze gelmek. Qürbət bir şəhə-rin bazarında iki adam qabaq-qabağa gəlib bir-birinə zənn ilə baxdılar. çemenzeminli.
Qabaq-qabağa qoymaq
qarşılaşdırmaq, tutuşdurmaq.

QABAQCA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf Əvvelce, evvelden, ire-lice, ireliden. Mən qabaqca söyləmişdim. Qabaqca hazırlaşmaq lazımdır.
Qabaqca Münəvvər xanım anası ilə görüşürdü:
Ana, salamat qal! Yenə tezliklə sənin ziyarətinə gələrəm. M.S.Ordubadi. [Keble Recebeli:] Kafir oğlu, bunu mənə qabaqca de, mən də əlimi murdarlamayım. Ə.Haqverdiyev.

QABAQCADAN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf Qabaqdan, evvelden, ireliceden. Qabaqcadan şərtləşmək. Qabaq-cadan xəbər vermək.
Mən bir az tez gəl-dim ki, qabaqcadan sizi görüm. C.Cabbarlı. "Molla Nəsrəddin"in bu nömrəsindən Hacı Axund qabaqcadan xəbər tutmuşdu. Mir Ce-lal. Cavadın qabaqcadan göndərdiyi kəş-fiyyat dəstəsi bu top hazırlığının gurultusu altında düşmən cərgələrinə yaxınlaşmışdı. Ə.Veliyev.

QABAQCIL : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif.
Ən şüurlu, en gözüaçıq, en teşebbüslü; işde, mübarizede hamıdan ire-lide geden, en feal. Cəmiyyətin ən qabaqcıl adamları.
["Debistan"] ilk məktəbli jurna-lının bağlanması qabaqcıl elm, maarif xadim-lərini, vətənpərvər ədib və şairləri kədərlən-dirmiş, bir çox ədəbi-bədii əsərin başlıca ob-yektinə çevrilmişdir. "Hophopname". // İs. menasında. Neft sənayesi qabaqcılları. Kənd təsərrüfatı qabaqcılları. Istehsalat qabaqcıl-larının müşavirəsi.
öz inkişafına göre o birilerinden daha yüksek seviyyede olan, en mütereqqi, en ire-lide geden. Qabaqcıl elm. Qabaqcıl nəzə-riyyə.
Qabaqcıl ziyalılarda bir ruh yüksək-liyi, coşqunluq, ümid hiss edilirdi. A.Şaiq. Həsənbəy Zərdabi dövrünün qabaqcıl adamı və Azərbaycan torpağının atəşin vətənpərvəri idi. M.İbrahimov.

QABAQCILLIQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Her hansı bir işde qa-baqcıl olma, ön sırada olma; birincilik, te-şebbüsçülük. Işdə qabaqcıllıq. Dərsdə qa-baqcıllıq. Qabaqcıllığı əldən verməmək.
Qorxmazla Zaman işləyənlərə baş çəkir,
. Həqiqətlə Səadətin yanında dayanıb qabaq-cıllıq uğrunda söhbət edirdilər. Ə.Veliyev.

QABAQDA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf
İrelide, qabaq terefde. Qabaqda oturmaq. □ Qabaqda gedən
1) irelide geden; 2) məc. yol gösteren, baş¬çılıq eden, rehberlik eden. Qabaqda get-mək
1) hamıdan irelide getmek; 2) məc. rehberlik etmek, yol göstermek.
Gelecekde, irelide. Qabaqda işlərimiz çoxdur. Qabaqda böyük məsələlər var.
Cem şeklinde yerlik halında: qabaq-larda
keçmişde, keçmiş zamanlarda, ev-vellerde. [Meşedi İbad:]
.arvad ərindən nə qədər kötək yesə bir o qədər ərin çox istəyər. Mən bunu qabaqlarda çox təcrübə eyləmi-şəm. ü.Hacıbeyov.

QABAQDAKI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif Qabaqda, irelide olan; qabaqda duran, ya oturan. Qabaqdakı evlər.
Atları sürüb, qabaqdakı adama yetişdilər. "Aşıq Əlesger". // Yaxındakı, irelideki. Qa-baqdakı kəndin adı nədir?

QABAQDAN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf
Qabaq terefden, ön terefden; qarşı terefden; qarşıdan. Evin qa-baqdan görünüşü.
Mən gedirdim, dostum çıxdı qabaqdan; Acı sözün salmaz məni da-maqdan. "Aşıq Qerib".
Qabaqcadan, evvelceden, evvelden, çoxdan. Gəlməyəcəyini qabaqdan bilirmiş.
Axşamdan bəri getməyə tələsən, heybəsini bir gün qabaqdan hazırlayıb səbirsizliklə bu anı gözləyən oğlan birdən-birə qəribsədi.
İ.Şıxlı.

QABAQGÖRƏN : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif Geleceyi gören, be-siretli, açıqfikirli; qabaqcıl, tereqqiperver. Xalqın bütün açıqfikirli, qabaqgörən igid və namuslu oğulları
. alçaq düşmənlərlə öz mübarizəsini daha artıq gücləndirirdi(lər). H.Sarabski.

QABAQGÖRƏNLİK : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Qabağı görme, geleceyi görme; açıqfikirlilik, besiret.

QABAQKI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

sif. Əvvelki, evvelde olan, keç-mişde olan. Qabaqkı məsələ.
Gözəl sonra ikinci uşağı Atabəyə verdi, yenə qabaqkı sö-zünü təkrar etdi. M.S.Ordubadi.

QABAQ-QARŞI : Azerbaijani Explanatory Dictionary

zərf Qabaq-qabağa, qarşı-qarşıya, üz-üze. Sadıq xanla Məmməd bəyin gözlərinə yuxu getmirdi: qabaq-qarşı oturub sabahın dərdinə qalmışdılar. çemenzeminli. Güllü
. qoluçirməkli olduğu halda, oğlu ilə qabaq-qarşı durub danışırdı. Ə.Əbülhesen.

QABAQ-QƏNŞƏR : Azerbaijani Explanatory Dictionary

is. Qabaq, göz qaba-ğında olan, görünen yer. Qabaq-qənşər qa-yalıqda kəklik oxuyur; Var ol səni, xallı pəri, bu təbrik üçün. M.Araz.

QABAQLAMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Qabaqlamaq"dan f.is.

QABAQLAMAQ : Azerbaijani Explanatory Dictionary

f.
Bir hadisenin baş vermesine mane olmaq üçün qabaqcadan ted-bir görmek, baş vermeye qoymamaq, qaba-ğını almaq. Hadisələri qabaqlamaq.
Firidun sərtibi qabaqlamaq üçün addımlarını itilə-şdirdi. M.Ibrahimov.
Qabağını kesmek, qabağında dayanıb getmeye qoymamaq. Cahan istəyir getsin, Soltan bəy tez qabaqlayır. U.Hacıbeyov. Qə-dir
. özünü görməməzliyə vurub, yandan öt-mək istədi. Sona onu qabaqladı. Ə.Əbül-hesen.
Başqasının etmek istediyi bir işi ondan qabaq görmek, yaxud söylemek istediyi bir şeyi ondan qabaq söylemek. Mən deyəcək-dim, lakin o məni qabaqladı.
Qazı istəyirdi ki, ağzını açıb bir söz desin, amma Qasıməli qabaqladı. C.Memmedquluzade. Gözəl aya-ğa durub Həbibin yanına gəlmək, onun sağ əlinə diqqətlə baxmaq fikrinə düşəndə, Həbib onu qabaqladı. Ə.Veliyev.
Otmek, keçmek. Budur, aşağıdan üçüncü dolayıdan başıyuxarı iki atlı çapışır. Görək bunların hansı qabaqlayacaq. C.Memmed-quluzade.
Qabağına salmaq. Nəzarətçilərdən biri oğrunu qabaqlayıb gətirdi.

QABAQLANMA : Azerbaijani Explanatory Dictionary

"Qabaqlanmaq"dan f.is.